"Zdrowie publiczne"

Spis treści

Autorzy 6

Wstęp 8

CZĘŚĆ I 20

1. Koncepcja zdrowia w medycynie – Teresa Bernadetta Kulik 22

1.1. Historyczno-ewolucyjna koncepcja zdrowia 22

1.2. Koncepcja mechanistyczno-redukcjonistyczna 23

1.3. Paradygmat socjomedyczny zdrowia 24

1.4. Paradygmat socjoekologiczny zdrowia 24

1.5. Promocja zdrowia 26

1.6. Wychowanie zdrowotne 27

1.7. Edukacja zdrowotna 29

1.8. Profilaktyka i jej znaczenie dla współczesnej koncepcji zdrowia 31

2. Zdrowie publiczne a medycyna społeczna – Maciej Latalski, Anna Pacian 37

2.1. Zakres i zadania medycyny społecznej 37

2.2. Zakres i zadania zdrowia publicznego 38

2.2.1. Podstawowe funkcje zdrowia publicznego 40

2.2.2. Znaczenie problematyki zdrowia publicznego i medycyny zapobiegawczej 42

2.2.3. Podstawowa opieka zdrowotna w realizacji treści zdrowia publicznego 43

2.3. Perspektywy medycyny rodzinnej w Polsce 46

3. Zdrowie publiczne jako dyscyplina naukowa – Leszek Wdowiak, Irena Woźnica 50

3.1. Podstawy teoretyczne dyscypliny 50

3.1.1. Określenie „nauka” w definicjach zdrowia publicznego 51

3.2. Podstawy formalno-prawne zdrowia publicznego jako dyscypliny naukowej 53

3.2.1. Kryteria naukowości danej dyscypliny według Augusta Comte’a 54

3.2.2. Podział obszarów wiedzy, dziedzin nauki oraz dyscyplin naukowych 55

3.2.3. Udział innych dziedzin i dyscyplin naukowych w realizacji celów zdrowia publicznego 56

3.2.4. Unia Europejska w upowszechnianiu badań naukowych z dziedziny zdrowia publicznego 59

3.3. Kształcenie przeddyplomowe i podyplomowe w zdrowiu publicznym 61

3.3.1. Kształcenie w zakresie zdrowia publicznego w Stanach Zjednoczonych i Europie 61

3.3.2. Proces boloński 62

3.3.3. Kształcenie kadr zdrowia publicznego w Polsce 63

4. Czynniki kształtujące stan zdrowia – Ewa Rudnicka-Drożak 70

4.1. Stan zdrowia społeczeństwa i jego uwarunkowania 70

4.1.1. Stan zdrowia ludności Polski na tle innych krajów 71

4.2. Zagrożenia środowiska naturalnego w Polsce 72

4.3. Źródła i zdrowotne konsekwencje zanieczyszczeń powietrza 73

4.3.1. Konsekwencje zanieczyszczeń powietrza dla zdrowia człowieka 74

4.4. Zdrowotne konsekwencje zanieczyszczeń wód 75

4.5. Degradacja gleb 77

4.6. Oddziaływanie wybranych metali na organizm człowieka 77

4.6.1. Oddziaływanie ołowiu na organizm człowieka 78

4.6.2. Oddziaływanie kadmu na organizm człowieka 79

4.7. Czynniki społeczne a zdrowie 80

5. Zachowania zdrowotne i ich związek ze zdrowiem – Dorota Żołnierczuk-Kieliszek 83

5.1. Zachowania zdrowotne 83

5.2. Sposób odżywiania się a zdrowie 85

5.3. Palenie tytoniu a zdrowie 92

5.3.1. Palenie bierne 97

5.3.2. Ustawa antynikotynowa 97

5.4. Picie alkoholu a zdrowie 98

5.4.1. Alkohol a ciąża 102

5.5. Aktywność fizyczna a zdrowie 103

5.5.1. Wymagany biologicznie poziom aktywności fizycznej 104

6. Zagrożenia zdrowia psychicznego – Marta Makara-Studzińska (red.) 107

6.1. Definicje zdrowia psychicznego – Aleksandra Rutkowska 107

6.2. Skala zaburzeń psychicznych rejestrowanych w placówkach psychiatrycznej opieki zdrowotnej – Marta Makara-Studzińska 112

6.2.1. Stan psychiatrycznej opieki zdrowotnej w Polsce 113

6.2.2. Polska na tle Europy 118

6.3. Higiena zdrowia psychicznego – Agnieszka Rolińska 119

6.4. Samobójstwa jako problem społeczny 124

6.4.1. Samobójstwa – definicja zjawiska – Joanna Milanowska 124

6.4.2. Etyczny aspekt samobójstw 125

6.4.3. Dynamika samobójstw 126

6.4.4. Samobójstwa w statystykach 128

6.4.5. Pomoc osobom zagrożonym samobójstwem 131

6.5. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego – główne założenia – Marta Makara-Studzińska 133

7. Profilaktyka chorób cywilizacyjnych i społecznych – Agata Stefanowicz 142

7.1. Charakterystyka chorób cywilizacyjnych i społecznych 142

7.2. Profilaktyka chorób cywilizacyjnych – zasady ogólne 143

7.3. Epidemiologia, czynniki ryzyka i zasady profilaktyki wybranych chorób cywilizacyjnych 145

7.3.1. Choroby układu krążenia (ChUK) 145

7.3.2. Nowotwory złośliwe 148

7.3.3. Otyłość 153

7.3.4. Cukrzyca 154

7.3.5. Gruźlica 154

7.4. Programy profilaktyki chorób cywilizacyjnych w Polsce 155

7.3.6. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) 155

7.4.1. Narodowy Program Zdrowia 156

8. Opieka medyczna w szkole w ramach zdrowia publicznego – Anna Pacian 160

8.1. Profilaktyka wypadków i urazów w szkole i otoczeniu 160

8.1.1. Strategie zapobiegania urazom 160

8.1.2. Uraz jako problem zdrowia publicznego 162

8.1.3. Częstość występowania urazów i wypadków 164

8.1.4. Wypadki w szkołach i placówkach oświatowych 165

8.1.5. Promocja zdrowia w zwalczaniu urazów 165

8.1.6. Zapobieganie urazom w szkołach i placówkach oświatowych 166

8.2. Aktywność i uprawianie sportu 167

8.2.1. Aktywność fizyczna a zdrowie 167

8.2.2. Cele aktywności fizycznej i wynikające z niej korzyści 169

8.2.3. Wymagany biologicznie poziom aktywności fizycznej 170

8.3. Wypoczynek czynny i bierny 171

9. Profilaktyka zakażeń wirusem HIV i uzależnień wśród dzieci i młodzieży – Anna Pacian 174

9.1. Sytuacja epidemiologiczna w Polsce i na świecie 174

9.2. Drogi i mechanizm zakażenia HIV 175

9.3. Zakażenie HIV u dzieci 176

9.4. Zapobieganie zakażeniom HIV 177

9.5. Profilaktyka uzależnień 179

9.5.1. Ogólna koncepcja profilaktyki uzależnień 179

9.5.2. Programy profilaktyczne 180

9.6. Ryzykowne zachowania zdrowotne 181

9.5.3. Poziomy profilaktyki 181

9.7. Substancje uzależniające i typy uzależnień 183

9.7.1. Zależność typu morfiny 185

9.7.2. Zależność typu alkoholu i barbituranów 187

9.7.3. Uzależnienie od amfetaminy 188

9.7.4. Uzależnienie od kokainy 188

9.7.5. Uzależnienie od przetworów konopi 189

9.7.6. Uzależnienie od halucynogenów 190

9.7.7. Uzależnienie typu khat 190

9.8. Rola szkoły w zapobieganiu narkomanii 191

9.7.8. Uzależnienie od lotnych rozpuszczalników (tzw. zamienników) 191

9.9. Udział pielęgniarki szkolnej w zapobieganiu narkomanii 192

9.9.1. Profilaktyka pierwotna 192

9.9.2. Profilaktyka wtórna 193

9.10. Służba zdrowia w profilaktyce narkomanii 194

10. Elementy prawa w zdrowiu publicznym – Jolanta Pacian 196

10.1. Odpowiedzialność pracowników ochrony zdrowia 196

10.1.1. Odpowiedzialność cywilna deliktowa i kontraktowa 196

10.1.2. Odpowiedzialność karna 198

10.1.3. Odpowiedzialność zawodowa 199

10.2. Prawne podstawy leczenia osób chorych psychicznie oraz uzależnionych 203

10.2.1. Regulacje prawne dotyczące leczenia osób chorych psychicznie 203

10.2.2. Ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe 203

10.2.3. Orzekanie o ubezwłasnowolnieniu 205

10.2.4. Leczenie osób chorych psychicznie 206

10.2.5. Leczenie osób uzależnionych 209

10.3. Regulacje prawne dotyczące sytuacji osób przebywających w domach opieki społecznej 210

10.3.1. Uwagi ogólne 210

10.4. Odpowiedzialność za nieudzielanie pomocy w stanie terminalnym 211

10.3.2. Zakres i poziom usług świadczonych przez domy pomocy społecznej 211

10.4.1. Uwagi ogólne 211

10.4.2. Francuski Kodeks Zdrowia Publicznego 212

10.4.3. Testamenty życia 213

11. Systemy informacyjne w zdrowiu publicznym – Mirosław Jarosz, Anna Włoszczak-Szubzda, Andrzej Horoch 216

11.1. Wprowadzenie 216

11.2. Systemy informacyjne w biologii, medycynie i ochronie zdrowia 217

11.2.1. Informatyka kliniczna 219

11.2.2. e-Zdrowie i telemedycyna 223

11.3. Projektowanie i wdrażanie zdrowotnych systemów informatycznych 224

11.4. Przetwarzanie i transmitowanie informacji zdrowotnej 227

11.4.1. Pojęcia podstawowe 227

11.4.2. Formalizacja języka informacji zdrowotnej 228

11.4.3. Podmioty sektora zdrowia i ich wzajemne relacje informacyjne 232

11.4.4. Miejsce (środowisko) przetwarzania informacji i transmisji danych 234

11.4.5. Sieci komunikacyjne w sektorze zdrowia 236

11.4.6. Typy aktywności w sektorze zdrowia wymagające przetwarzania informacji i transmitowania danych 238

11.5. System informacji zdrowotnej w Polsce 240

CZĘŚĆ II 244

12. Założenia Narodowego Programu Zdrowia – Ewa Joć 246

12.1. Realizacja polityki zdrowotnej Polski a Narodowy Program Zdrowia 246

12.2. Cele Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007–2015 247

13. Ubezpieczenia zdrowotne i społeczne – Jolanta Pacian 252

13.1. Świadczenia z ubezpieczenia zdrowotnego 252

13.1.1. Zasiłek chorobowy 252

13.1.2. Świadczenie rehabilitacyjne 254

13.1.3. Zasiłek wyrównawczy 255

13.1.4. Zasiłek macierzyński 255

13.1.5. Zasiłek opiekuńczy 256

13.2. Świadczenia z ubezpieczenia emerytalnego 257

13.3. Świadczenia z ubezpieczenia rentowego 259

13.3.1. Rodzaje rent 259

13.3.2. Renta szkoleniowa 260

13.3.3. Renta rodzinna 260

13.3.4. Zasiłek pogrzebowy 262

14. Polityka zdrowotna – Zbigniew Orzeł 265

14.1. Definicja polityki zdrowotnej 265

14.2. Odpowiedzialność za politykę zdrowotną 268

14.2.1. Konstytucja 268

14.2.2. Odpowiedzialność władz publicznych za prowadzenie polityki zdrowotnej 269

14.2.3. Równy dostęp do świadczeń zdrowotnych na gruncie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 279

14.3. Projektowanie polityki zdrowotnej 281

14.3.1. Kto projektuje politykę zdrowotną? 281

14.3.2. Kryteria kształtowania dobrej polityki zdrowotnej 284

14.3.3. Narzędzia tworzenia polityki zdrowotnej 285

14.3.4. Skutki prowadzenia nieefektywnej polityki zdrowotnej 285

14.3.5. Podsumowanie 287

15. Zagadnienia polityki zdrowotnej w skali międzynarodowej – Kinga Zdunek 289

15.1. Polityka zdrowotna – aktualne aspekty krajowe i międzynarodowe 289

15.2. Polityka zdrowotna w krajach Unii Europejskiej i jej społeczno-kulturowe uwarunkowania 291

15.3. Globalne zagrożenia zdrowia populacji w skali międzynarodowej w ujęciu socjomedycznym 296

15.4. Strategia zapobiegania zagrożeniom zdrowia populacji 298

15.5. Priorytety w obszarze zdrowia publicznego w Unii Europejskiej 300

16. Podstawy nadzoru sanitarno-epidemiologicznego – Anna Jabłońska Chmielewska 304

16.1. System organizacyjny nadzoru sanitarno-epidemiologicznego w Polsce 304

16.1.1. Rys historyczny 304

16.1.2. Zadania, zakres działania i kompetencje Państwowej Inspekcji Sanitarnej 308

16.2. Nadzór sanitarno-epidemiologiczny w jednostce organizacyjnej ochrony zdrowia 312

16.1.3. Problemy bioterroryzmu a działalność Państwowej Inspekcji Sanitarnej 312

16.2.1. Ogólne omówienie ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi 312

16.2.2. Obowiązki kierowników placówek leczniczych 313

16.2.3. Zespół i komitet kontroli zakażeń szpitalnych 314

16.2.4. Obowiązki innych osób 316

16.2.5. Współpraca z Unią Europejską w ramach nadzoru epidemiologicznego i kontroli chorób zakaźnych 316

16.2.6. Obowiązki lekarza (felczera), kierownika laboratorium i inspektorów sanitarnych 317

16.2.7. Obowiązkowa hospitalizacja 319

16.2.8. Rola administracji publicznej i przepisy końcowe ważne dla pracowników ochrony zdrowia 320

17. Koncepcja medycyny pracy – Katarzyna Kocka 322

17.1. Struktura i zadania służb medycyny pracy 322

17.2. Zapobieganie chorobom zawodowym i parazawodowym 325

17.3. Ocena ryzyka zawodowego 326

17.4. Profilaktyczne badania lekarskie pracowników 328

17.5. Bezpieczne i higieniczne warunki pracy 329

17.6. Wdrażanie programów profilaktycznych i promocyjnych w zakładach pracy 330

17.6.1. Interwencje promocyjne w sferze zachowań zdrowotnych (stylu życia) oraz związanych z pracą zachowań mających wpływ na zdrowie 331

17.6.2. Interwencje medyczne związane z ogólną profilaktyką zdrowotną 331

17.6.3. Promocyjne interwencje w środowisku pracy 331

17.7. Zarządzanie zdrowiem w miejscu pracy 332

17.8. Organy sprawujące nadzór nad zakładami pracy 333

17.8.1. Państwowa Inspekcja Pracy 333

17.9. Państwowa Inspekcja Sanitarna 335

18. Marketing i jakość w promocji zdrowia – Mariola Janiszewska 343

18.1. Podstawowe zasady prowadzenia marketingu społecznego dla potrzeb promocji zdrowia 343

18.2. Zastosowanie marketingu społecznego w promocji zdrowia 347

19. Opieka medyczna nad rodziną w zdrowiu i w chorobie – Hanna Skórzyńska 351

19.1. Rodzina jako system społeczny, tożsamość rodziny 351

19.2. Rodzina miejscem edukacji zdrowotnej 358

19.3. Patologia życia w rodzinie 361

19.3.1. Rodzina z problemem uzależnienia 362

19.3.2. Rozbicie struktury rodziny 364

19.3.3. Choroba przewlekła członka rodziny 365

19.3.4. Przemoc w rodzinie 366

19.4. Rodzina w kryzysie – diagnoza i interwencja kryzysowa 369

19.3.5. Niski status ekonomiczny, ubóstwo 369

19.5. Formy pomocy rodzinie z problemami zdrowotnymi 373

19.5.1. Praktyka lekarza rodzinnego 373

19.6. Polityka prorodzinna państwa 374

19.5.2. Wsparcie społeczne w chorobie 374

20. Opieka nad zdrowiem osób starszych – Hanna Kachaniuk 378

20.1. Starzenie się populacji wyzwaniem dla zdrowia publicznego 378

20.2. Norma społeczna jako społeczny wyznacznik opieki nad osobą starszą 379

20.3. Indywidualizacja procesu starzenia się człowieka 380

20.4. Znaczenie rodziny w opiece 384

20.5. Priorytetowe kierunki działań związane ze starzeniem się jednostek i społeczeństw 386

21. Opieka paliatywna (hospicyjna) – Bożena Zboina 392

21.1. Początki opieki paliatywnej 392

21.2. Podstawowe pojęcia i definicje 393

21.3. Leczenie objawowe w opiece paliatywnej 394

21.3.1. Leczenie bólu nowotworowego 395

21.3.2. Stosowane podziały bólu 395

21.3.3. Ocena i pomiar natężenia bólu 396

21.3.4. Standardy leczenia bólu 398

21.4. Podstawowe zasady i cele opieki paliatywnej (hospicyjnej) 400

21.4.1. Miejsca sprawowania opieki paliatywnej 401

21.4.2. Faza terminalna: umieranie i śmierć 402

21.4.3. Problemy pacjenta umierającego – rola pracownika socjalnego 406

21.4.4. Wsparcie rodziny w okresie osierocenia 407

Skorowidz 409