"Psychologia kliniczna, t. 1"

Spis treści

Wstęp (Helena Sęk) 9

Rozdział 1: Psychologia kliniczna jako dziedzina badań i praktyki (Helena Sęk) 15

1.1. Źródła i drogi rozwoju psychologii klinicznej 16

1.1.1. Początki psychologii klinicznej 16

1.1.2. Psychologia kliniczna wśród innych dziedzin 18

1.1.3. Drogi rozwoju psychologii klinicznej 20

1.1.4. Psychologia kliniczna w Polsce 21

1.2. Psychologia kliniczna - obszar, przedmiot i zadania 23

1.3. Podsumowanie 26

Rozdział 2: Orientacje, modele i teorie oraz ich znaczenie dla psychologii klinicznej (Helena Sęk) 27

2.1. Znaczenie ogólnoteoretycznych i metodologicznych ram w psychologii klinicznej 28

2.2. Teorie, modele i orientacje w psychologii klinicznej 29

2.3. Podsumowanie 33

Rozdział 3: Orientacja patogenetyczna i salutogenetyczna w psychologii klinicznej (Helena Sęk) 35

3.1. Charakterystyka podejścia patogenetycznego 36

3.2. Charakterystyka podejścia salutogenetycznego 40

3.2.1. Uogólnione zasoby odpornościowe 42

3.2.2. Stresory 43

3.2.3. Poczucie koherencji jako zmienna kluczowa dla zdrowia 44

3.2.4. Zachowania zdrowotne - styl życia 46

3.3. Czy modele patogenetyczny i salutogenetyczny można uznać za komplementarne? 47

3.4. Podsumowanie 50

Rozdział 4: Pojęcia normy, normalności i zdrowia (Helena Sęk) 51

4.1. Norma i normalność w psychologii klinicznej 52

4.1.1. Norma ilościowa jako wynik pomiaru 52

4.1.2. Norma i normalność społeczno-kulturowa 53

4.1.3. Norma teoretyczna w psychologii klinicznej jako podstawa orzekania o normalności 54

4.2. Sposoby konstruowania pojęć zdrowia 55

4.2.1. Koncepcje zdrowia zawarte w teoriach psychologicznych 56

4.2.2. Metateoretyczne refleksje nad zdrowiem i modele zdrowia 57

4.3. Podsumowanie 59

Rozdział 5: Psychologia kliniczna i psychopatologia - wzajemne zależności (Lidia Cierpiałkowska, Helena Sęk) 61

5.1. Psychologia zaburzeń psychicznych a psychopatologia 62

5.1.1. Psychologia kliniczna w perspektywie dwóch tradycji badawczych a zagadnienia zaburzeń psychicznych 62

5.2. Pojęcia: zaburzenie zachowania, dysfunkcja psychiczna i nienormalność 65

5.1.2. Psychopatologia jako nauka z pogranicza psychologii i psychiatrii 65

5.2.1. Zakres zmienności terminów stosowanych w definiowaniu zaburzeń psychicznych 65

5.2.2. Kategorialne, dymensjonalne i prototypowe podejście w definiowaniu zaburzeń psychicznych 66

5.3. Psychopatologia procesów psychicznych i mechanizmów przystosowawczych 67

5.2.3. Opisowe, wyjaśniające i etiopatogenetyczne podejście do zaburzeń psychicznych 67

5.3.1. Psychopatologia procesów psychicznych 68

5.3.2. Psychopatologia mechanizmów przystosowawczych i regulacyjnych 68

5.4. Kontrowersje wokół pojęć nienormalny i patologiczny 70

5.5. Psychologia kliniczna a współczesne klasyfikacje zaburzeń psychicznych 70

5.5.1. Podręcznik diagnostyczny i statystyczny zaburzeń psychicznych - DSM-IV 71

5.5.2. Międzynarodowa statystyczna klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych - ICD-10 73

5.6. Wybrane podstawowe kategorie zaburzeń psychicznych 74

5.7. Podsumowanie 76

Rozdział 6: Współczesna psychoanaliza i jej znaczenie dla psychologii klinicznej (Lidia Cierpiałkowska) 78

6.1. Perspektywy współczesnej psychoanalizy 79

6.2. Psychoanaliza jako teoria rozwoju i zaburzeń okresu edypalnego 79

6.2.1. Model dynamiczny i rozwojowy 80

6.2.2. Model topograficzny i strukturalny osobowości 82

6.2.3. Koncepcja nerwic i perwersji seksualnych 86

6.3. Teoria relacji z obiektem jako koncepcja zaburzeń psychicznych okresu preedypalnego 87

6.3.2. Koncepcje rozwoju - od symbiozy do dojrzałej zależności 90

6.3.3. Od modeli strukturalnych do adaptacyjnych 94

6.4. Psychologia self jako koncepcja zaburzeń narcystycznych 95

6.4.1. Założenia koncepcji dwóch linii rozwoju 96

6.4.2. Model rozwoju struktury self 96

6.4.3. Patologia struktury self 97

6.5. Podsumowanie 98

Rozdział 7: Kierunki behawioralne i podejście poznawcze w psychologii klinicznej (Helena Sęk) 101

7.1. Podstawowe założenia podejścia behawioralnego i podejścia poznawczego 102

7.2. Kierunki behawioralne w psychologii klinicznej 103

7.2.1. Warunkowanie klasyczne 103

7.2.2. Warunkowanie instrumentalne 103

7.2.3. Neobehawioralne koncepcje modelowania i społecznego uczenia się oraz ich znaczenie dla psychologii klinicznej 105

7.3. Przekonania o sprawstwie, kontroli i własnej skuteczności a zdrowie i zaburzenia 106

7.4. Całościowe poznawcze koncepcje zaburzeń 108

7.4.1. Poznawcze koncepcje Ja 112

7.5. Podsumowanie 113

Rozdział 8: Kierunki egzystencjalno-humanistyczne w psychologii klinicznej (Helena Sęk) 115

8.1. Podstawowe założenia orientacji fenomenologicznej i egzystencjalnohumanistycznej 116

8.2. Psychologia egzystencjalna, logoteoria i logoterapia 116

8.3. Psychologia humanistyczna a psychologia kliniczna 118

8.3.1. Koncepcja zdrowia i samorealizacji Abrahama H. Maslowa 119

8.3.2. Carla Rogersa pojęcie zdrowia, zaburzeń oraz pojęcie terapii skoncentrowanej na kliencie 120

8.3.3. Terapia Gestalt Fredericka i Laury Perls 124

8.4. Podsumowanie 126

8.3.4. Inne przykłady podejścia nastawionego na osobę i fenomenologiczną metodę analizy 126

Rozdział 9: Koncepcje interakcyjne i systemowe oraz ich znaczenie dla psychologii klinicznej (Lidia Cierpiałkowska) 128

9.1. Koncepcje rodziny: od podejścia funkcjonalnego do systemowego 129

9.1.1. Dwa modele wyjaśniania w psychologii kliniczne 129

9.1.2. Źródła teorii systemów w psychologii rodziny 131

9.1.3. Sposoby rozumienia terapii rodzin i małżeństw 132

9.1.4. Klasyfikacje terapii rodzin i małżeństw 133

9.2. Terapia kontekstualna i teoria rodzinnych systemów transgeneracyjnych 135

9.2.1. Rodzina w kontekście wielopokoleniowego dziedzictwa 136

9.2.2. Wielopokoleniowe związki a zdrowie i patologia 137

9.3. Interakcyjna i komunikacyjna teoria systemów rodzinnych 139

9.3.1. Rodzina jako struktura interakcyjno-komunikacyjna 140

9.3.2. Pojawienie się symptomów a struktura i przebieg komunikowania się 142

9.4. Od klasycznej, systemowej terapii rodzin do współczesnej terapii narracyjnej 143

9.4.1. Rodzina jako system cybernetyczny i lingwistyczny 143

9.4.2. Sposoby rozumienia objawów i ich diagnozowania 144

9.5. Teoria terapii rodzin i jej wkład do psychologii klinicznej 146

9.6. Podsumowanie 147

Rozdział 10: Psychologiczna diagnoza zdrowia i zaburzeń z perspektywy metodologii badań psychologicznych (Jerzy Brzeziński) 149

10.1. Podstawowa triada: teoria - metoda - praktyka 150

10.1.1. Zgodność teorii psychologicznych 152

10.1.2. Zgodność teorii psychometrycznych 153

10.1.3. Wartość psychometryczna zastosowanych testów oraz adekwatność zastosowanych analiz statystycznych przeprowadzonych na wynikach testowych 154

10.1.4. Mentalna dostępność testów dla osoby uczestniczącej w badaniu 166

10.2. Diagnoza psychologiczna w kontekście interakcji psycholog (klinicysta) - OUB 170

10.3. Podsumowanie 174

Rozdział 11: Modele diagnozy psychologicznej (Stanisław Kowalik) 177

11.1. Wprowadzenie 178

11.2. Psychologiczna diagnoza różnicowa 178

11.3. Psychologiczna diagnoza funkcjonalna 178

11.4. Diagnoza psychospołeczna 184

11.5. Podsumowanie 187

Rozdział 12: Psychologiczna diagnoza kliniczna - etapy postępowania diagnostycznego a wynik diagnozy (Tomasz Pasikowski, Helena Sęk) 189

12.1. Ogólna charakterystyka diagnozy klinicznej 190

12.2. Rodzaje celów i ich znaczenie dla postępowania diagnostycznego 193

12.3. Charakterystyka postępowania diagnostycznego 195

12.3.1. Formułowanie problemów 195

12.3.2. Stawianie i weryfikacja hipotez - badanie diagnostyczne 197

12.3.3. Opracowanie wyniku diagnozy i przygotowywanie orzeczenia 199

12.3.4. Komunikowanie diagnozy 201

12.3.5. Znaczenie modeli psychologicznej diagnozy klinicznej dla postępowania diagnostycznego 203

12.4. Psychologiczna diagnoza kliniczna problemów społecznych 206

12.4.1. Diagnoza kliniczna grupy 206

12.4.2. Ekspertyza psychologiczna 207

12.5. Podsumowanie 208

Rozdział 13: Metody stosowane w psychologicznej diagnozie klinicznej (Tomasz Pasikowski) 209

13.1. Pośrednie metody zbierania danych i pomocnicze techniki diagnostyczne 210

13.2. Rozmowa i obserwacja 211

13.3. Metody kwestionariuszowe 214

13.4. Metody projekcyjne 218

13.5. Psychometryczne testy właściwości poznawczych 223

13.6. Inne metody diagnostyczne 224

13.7. Podsumowanie 225

Rozdział 14: Badania ewaluacyjne w psychologii klinicznej (Anna Brzezińska) 227

14.1. Pojęcie ewaluacji i jej miejsce w procesie pomagania 228

14.2. Modele ewaluacji 229

14.3. Związek między koncepcją pomagania a celami i przebiegiem ewaluacji 230

14.4. Przygotowanie i realizacja programu pomagania a ewaluacja 231

14.5. Strategia pomagania a miejsce ewaluacji w procesie pomagania 234

14.6. Strategia pomagania a strategia ewaluacji 237

14.7. Zadania ewaluacji na kolejnych etapach procesu pomagania 237

14.8. Kiedy ewaluacja nie przynosi spodziewanych efektów? 240

14.9. Podsumowanie 240

Rozdział 15: Pomoc psychologiczna w rozwiązywaniu problemów zdrowotnych (Helena Sęk) 242

15.1. Pomoc psychologiczna a badania i praktyka psychologa klinicznego 243

15.1.1. Pomoc psychologiczna jako zachowanie prospołeczne i jego uwarunkowania 243

15.1.2. Relacja pomocy psychologicznej 245

15.2. Pomoc profesjonalna a wsparcie społeczne i samopomoc 248

15.2.1. Wybrane zagadnienia wsparcia społecznego 248

15.2.2. Wybrane zagadnienia samopomocy 250

15.3. Podsumowanie 251

Rozdział 16: Promocja zdrowia i prewencja zaburzeń z perspektywy psychologii (Helena Sęk) 252

16.1. Promocja zdrowia 253

16.1.1. Udział psychologii w promocji zdrowia 254

16.2. Prewencja psychologiczna 258

16.2.1. Pojęcie i rodzaje ryzyka 259

16.2.2. Rodzaje działań prewencyjnych 261

16.3. Podsumowanie 263

Rozdział 17: Psychoterapia indywidualna i grupowa (Lidia Cierpiałkowska, Czesław Czabała) 265

17.1. Modele psychoterapii 266

17.1.1. Psychoterapia a inne formy pomocy psychologicznej 267

17.1.2. Systemy terapeutyczne 268

17.1.3. Diagnoza psychologiczna a psychoterapia 270

17.2. Psychoanaliza a terapia psychoanalityczna 271

17.2.1. Warunki konieczne i proces zmiany 271

17.2.2. Cele psychoanalizy 274

17.2.3. Psychoanaliza a psychoterapia psychoanalityczna - indywidualna i grupowa 275

17.2.4. Czynniki leczące 276

17.2.5. Zasady budowania relacji analityk-pacjent 276

17.3. Psychoterapia behawioralna i poznawczo-behawioralna 277

17.3.1. Terapia behawioralna 277

17.3.2. Psychoterapia poznawcza 278

17.3.3. Grupowa terapia behawioralno-poznawcza 279

17.4. Psychoterapia humanistyczna i egzystencjalna 280

17.4.1. Przyczyny zaburzeń i cele terapii humanistycznej 280

17.4.2. Metody psychoterapii humanistycznej 281

17.4.3. Rogersowskie grupy spotkaniowe 282

17.5. Klasyczna i postmediolańska systemowa terapia rodzin 283

17.5.1. Cele terapii strategicznej i podejścia narracyjnego 283

17.5.2. Strategie postępowania terapeutycznego 284

17.5.3. Zasady terapii i pozycja terapeuty 285

17.6. Podejścia integracyjne 286

17.7. Badania nad efektywnością psychoterapii 288

17.7.1. Modele zdrowia psychicznego i zmiany w terapii 288

17.7.2. Badania typu efficacy i effectiveness 289

17.7.3. W poszukiwaniu nowych rozwiązań - badania skoncentrowane na pacjencie 291

17.8. Podsumowanie 293

Rozdział 18: Model zawodowy psychologa klinicznego (Jerzy Brzeziński, Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 295

18.1. Metodologiczne osobliwości psychologii klinicznej 296

18.1.1. Badanie naukowe versus badanie nienaukowe - podstawowa dystynkcja 296

18.1.2. Praktyka społeczna a praktyka badawcza 298

18.1.3. Psychologia a model tzw. nauk praktycznych 299

18.1.4. Psychologia stosowana czy stosowanie psychologii - jedna czy wiele psychologii? 301

18.2. Kształcenie w zakresie psychologii klinicznej 304

18.2.1. Integracyjny interakcyjny model kształcenia 304

18.2.2. Kim powinien być psycholog kliniczny? 307

18.3. Dlaczego tak ważne jest ustawowe uregulowanie statusu zawodowego psychologa klinicznego? 308

18.4. Psycholog kliniczny wobec ustawowych regulacji odnoszących się do ochrony praw człowieka 310

18.5. Etyczny kontekst działalności zawodowej psychologa klinicznego w świetle kodeksów etycznych 312

18.5.1. Psycholog kliniczny jako badacz i diagnosta 312

18.5.2. Psycholog kliniczny jako ekspert 314

18.5.3. Psycholog kliniczny jako terapeuta 315

18.5.4. Psycholog kliniczny jako nauczyciel 318

18.6. Podsumowanie 319

Bibliografia 321

Indeks osób 344

Indeks rzeczowy 350

O Autorach 358

6.3.1. Podstawowe założenia w kontekście psychoanalizy 910