"Pedagogika. Podręcznik akademicki, t. 2"

Spis treści

Część I. Teorie wychowania 6

Wstęp (Bogusław Śliwerski) 7

Rozdział 1. Istota i przedmiot badań teorii wychowania (Bogusław Śliwerski) 9

1.1. Typologia teorii i badań naukowych 9

1.2. Naukowa i potoczna teoria wychowania 11

1.3. Relacje między teorią wychowania a pedagogiką ogólną 13

1.4. Teoria wychowania jako przedmiot kształcenia akademickiego 16

1.5. Teoria wychowania w innych krajach 17

Rozdział 2. Cztery orientacje badawcze w teoriach wychowania (Bogusław Śliwerski) 23

2.1. Orientacja socjologiczna 23

2.2. Orientacje normatywne 28

2.2.1. Orientacja normatywno-ideologiczna 29

2.2.2. Orientacja normatywno-filozoficzna 31

2.3. Orientacja psychologiczna 37

2.4. Orientacja eklektyczna 41

Rozdział 3. Badania porównawcze teorii wychowania (Bogusław Śliwerski) 46

3.1. Bezzałożeniowa rekonstrukcja teorii wychowania 47

3.2. Krytyka hermeneutyczna teorii wychowania 49

3.3. Badania porównawcze teorii wychowania 50

Rozdział 4. Nowe kategorie pojęciowe współczesnej teorii wychowania (Krzysztof Rubacha) 54

4.1. Ambiwalencja - kulturowy kontekst wychowania 55

4.2. Decentracja - społeczny kontekst wychowania 57

4.3. Tożsamość - rozwojowy kontekst wychowania 58

Rozdział 5. Kultura popularna jako czynnik socjalizacji (Zbyszko Melosik) 63

5.1. Kultura konsumpcji 64

5.2. Kultura instant 66

5.3. Prymat zmiany i szybkiego życia 68

5.4. Koniec ideałów - tryumf codzienności 69

5.5. Poczucie mocy i rekonstrukcja wolności 69

5.6. Kultura upozorowania 71

5.7. Kultura kultu ciała i seksualności 73

5.8. Amerykanizacja 77

5.9. Globalny nastolatek 79

5.10. Generacja X 81

5.11. Kult sukcesu 83

5.12. Wychowanie - w którą stronę? 84

Bibliografia 87

Część II. SZKOŁA - KSZTAŁCENIE - NAUCZYCIEL 89

Wstęp (Bogusława Dorota Gołębniak) 90

Rozdział 1. Szkoła wspomagająca a rozwój (Bogusława Dorota Gołębniak) 92

1.1. Między adaptacją a emancypacją. Szkoła XX wieku 93

1.1.1. Przesunięcie progresywistyczne 93

1.1.2. Modele szkoły współczesnej 102

1.2. W kierunku szkoły jako organizacji uczącej się 111

Rozdział 2. Program szkolny (Bogusława Dorota Gołębniak) 117

2.1. Podejęcie do programu szkolnego 118

2.1.1. Filozoficzne i psychologiczne podstawy podejścia behawiorystycznego 119

2.1.2. Filozoficzne i psychologiczne podstawy podejścia humanistycznego 120

2.1.3. Filozoficzne i psychologiczne podstawy podejścia konstruktywistycznego 121

2.2. Definiowanie programu szkolnego 122

2.3. Kreowanie programu szkolnego 126

2.3.1. Dwie orientacje 126

2.4. Wzorzec programu szkolnego 134

2.5. Implementacja programu szkolnego jako proces zmiany 136

2.5.1. Ewolucyjnie czy rewolucyjnie? 136

2.5.2. Centralnie czy lokalnie? 137

2.5.3. Nauczyciele a reformy programu 138

2.6. Ewaluacja programu szkolnego 141

2.7. Europejski kontekst zmiany programu szkolnego 143

2.7.1. Trendy 143

2.7.2. Edukacyjne tradycje: bariera zmiany czy źródło kulturowej rewitalizacji? 145

2.7.3. Zróżnicowanie kultury politycznej i kontroli nad edukacją 146

2.8. Zmiana programu szkolnego w Polsce po 1989 r 147

Rozdział 3. Nauczanie i uczenie się w klasie (Bogusława Dorota Gołębniak) 152

3.1. Nauczanie jako współtworzenie programu 152

3.2. Style nauczania 155

3.2.1. Styl zamknięty (formalny, frontalny) 155

3.2.2. Styl ramowy (zindywidualizowany) 157

3.2.3. Styl negocjacyjny 159

3.3. Cele kształcenia 162

3.3.1. Rodzaje celów 163

3.3.2. Spór o cele operacyjne. Taksonomie a intencje 163

3.4. Wzory uczenia się. Strategie nauczania 166

3.4.1. Wzory behawioralne. Sytuacje zadaniowe i informacje zwrotne 167

3.4.2. Wzory procesualno-poznawcze. Strategie przyswajania, przetwarzania i produkowania informacji 169

3.4.3. Synergia. Uczenie się we współpracy 177

3.4.4. Całościowe uczenie się. Strategie wspierania rozwoju osobowego 179

3.5. Planowanie pracy z uczniami 182

3.5.1. Rodzaje i poziomy 182

3.5.2. Konspekty i scenariusze zajęć 186

3.5.3. Animacja przestrzeni 188

3.5.4. Materiały edukacyjne 189

3.5.5. Korzystanie z technologii informacyjnej 191

3.6. Doskonalenie nauczania poprzez badania 194

3.6.1. Refleksyjny nauczyciel 195

3.6.2. Badania w klasie 197

Rozdział 4. Egzaminy i ocenianie szkolne (Bogusława Dorota Gołębniak) 200

4.1. Ustalenia definicyjne 200

4.2. Przesłanki i zmiana praktyk oceniania 204

4.3. Centralizacja. Upolitycznienie dyskursu oceniania 207

4.4. Ocenianie zewnętrzne 211

4.4.1. Trafność i rzetelność jako kontrola i gwarancja jakości oraz inne problemy związane z ocenianiem zewnętrznym 211

4.4.2. Znaczenie oceniania zewnętrznego dla doskonalenia nauczania 214

4.5. Ocenianie wewnątrzszkolne 215

4.5.1. Podejścia do oceniania wewnątrzszkolnego 215

4.5.2. Konwencjonalne techniki oceniania 216

4.5.3. Niekonwencjonalne techniki oceniania 227

Rozdział 5. Szkolne środowisko uczenia się (Mariola Chomczyńska-Rubacha) 234

5.1. Kultura organizacyjna szkoły 235

5.2. Język i wzorce porozumiewania się w klasie szkolnej 238

5.2.1. Specyfika porozumiewania się w klasie szkolnej 239

5.2.2. Porozumiewanie się emocjonalne w klasie 243

5.2.3. Rozwojowy i socjalizacyjny kontekst komunikacji w klasie szkolnej 249

5.3. Ład i dyscyplina jako element kultury szkoły 252

5.4. Motywacyjne funkcje szkolnego środowiska uczenia się 256

5.4.1. Wzbudzanie dysonansu poznawczego 256

5.4.2. Wzbudzanie procesu rekonstruowania wiedzy osobistej uczniów 258

5.4.3. Wzbudzanie motywacji osiągnięć 259

5.4.4. Społeczne mechanizmy wzbudzania motywacji 261

Rozdział 6. Agresja i przemoc w szkole (Janusz Surzykiewicz) 264

6.1. Terminologia 265

6.2. Podstawy teoretyczne badań i ich implikacje 266

6.2.1. Bliższa charakterystyka wybranej teorii 269

6.3. Rozpowszechnienie i jakość zjawiska 270

6.2.2. Stosowane podejścia badawcze do agresji i przemocy w szkole 270

6.3.1. Dynamika i cechy zmian w opiniach nauczycieli 272

6.3.2. Płeć i wiek a nasilenie przejawiania agresji/przemocy 272

6.3.3. Typy doświadczeń uczniów z agresją/przemocą 273

6.4. Szkolny kontekst socjalizacji: kultura szkoły 274

6.3.4. Zjawisko agresji i przemocy a typ szkoły 274

6.4.1. Kultura szkoły 274

6.5. Pozaszkolne konteksty socjalizacyjne 277

6.6. Szkoła - arena czy generator zachowań przemocowych? 279

6.7. Prewencja 280

6.8. Sugestie i oceny 283

Rozdział 7. Być nauczycielem - wprowadzenie do myślenia (Robert Kwaśnica) 285

7.1. Czy możliwe jest pełne przygotowanie zawodowe nauczyciela? 287

7.1.1. Teza 288

7.1.2. Uzasadnienie 288

7.1.3. Konkluzja 291

7.2. Jakich kompetencji potrzebuje nauczyciel? 292

7.2.1. Kompetencje praktyczno-moralne 294

7.2.2. Kompetencje techniczne 295

7.2.3. Przygotowanie zawodowe 296

7.3. Na czym polega rozwój zawodowy nauczyciela? 299

7.4. Jaki jest dziś polski nauczyciel? 303

7.5. Co to znaczy: wspomagać nauczycieli w rozwoju? 308

Bibliografia 314

Część III. AKTUALNE PROBLEMY OŚWIATY 318

Wstęp (Bogusław Śliwerski) 319

Rozdział 1. Edukacja a stratyfikacja w społeczeństwach współczesnych (Zbyszko Melosik) 321

1.1. Merytokratyczna koncepcja edukacji i społeczeństwa 321

1.2. Kredencjalizm: krytyka liberalnej interpretacji roli dyplomów 328

1.3. Koncepcje rozwiązania problemu dostępu do edukacji wyższej 345

1.3.1. Akademiccy tradycjonaliści 345

1.3.2. Zorientowani na rynek 346

1.3.3. Utylitarni instruktorzy 347

1.3.4. Liberalni merytokraci 348

1.4. Akademickie "przeedukowanie" i inflacja dyplomów. Stratyfikacja społeczna a stratyfikacja uniwersytetów 349

1.3.5. Zwolennicy dostępu 349

Rozdział 2. Główne tendencje w zakresie struktur i funkcjonowania systemów edukacyjnych na świecie (Mirosława Cylkowska-Nowak) 360

2.1. Systemy edukacji na świecie - wybrane aspekty terminologiczne, historyczne i strukturalne 360

2.2. Modele i formy realizacji szkolnictwa obowiązkowego 366

2.3. Szkolnictwo średnie II stopnia - podobieństwa i różnice 372

2.4. Tendencje w zakresie struktur i modeli szkolnictwa wyższego 374

Rozdział 3. Reformowanie oświaty w Polsce (Bogusław Śliwerski) 376

3.1. Rodzaje reform oświatowych w III RP ze względu na ich źródło 377

3.1.1. Uspołecznienie oświaty 378

3.2. Typologia reform oświatowych w III RP ze względu na ich zakres i jakość zmian 380

3.2.1. Reformy naprawcze 380

3.2.2. Reformy modernizacyjne 382

3.2.3. Reformy strukturalne 383

3.3. Nowy ustrój szkolny 385

3.2.4. Reformy systemowe 385

3.4. Wdrażanie reformy oświatowej 388

Bibliografia 390

Indeks osób 393

Indeks rzeczowy 402

O Autorach 409