"Młodzi dorośli"

Spis treści

Wstęp 9

1.1. Wprowadzenie 13

Rozdział 1. Ruchliwość społeczna w refleksji socjologicznej 13

1.2. Tradycje badawcze w studiach nad ruchliwością społeczną 15

1.2.1. Ruchliwość klasowa i model oksfordzki (Nuffield mobility study) 19

1.2.2. Osiąganie statusu i model Wisconsin 21

1.2.3. Perspektywa reprodukcji społecznej 24

1.3. Ruchliwość społeczna a (nie)równość i (nie)sprawiedliwość 27

1.4. Ruchliwość społeczna w perspektywie merytokracji 31

1.5. Zmiana społeczna a uwarunkowania ruchliwości społecznej 33

1.5.1. Współczesny kapitalizm i przedwcześnie ogłoszona śmierć klas 35

1.5.2. Transformacja systemowa i rekonfiguracja ładu społecznego 42

1.5.2.1. Rekompozycja struktury społecznej 43

1.5.2.2. Nowy język opisu zróżnicowań społecznych 46

1.5.2.3. Przemiany państwa opiekuńczego, decentralizacja i polski porządek welfare 48

1.5.2.4. Stare i nowe wzory ruchliwości we współczesnej Polsce 51

2.1. Wprowadzenie 55

Rozdział 2. Ruchliwość społeczna w perspektywie przebiegu życia 55

2.2. Społeczno-instytucjonalne ramy biografii 57

2.3. Trajektorie, kariery, tranzycje, punkty zwrotne – ustalenia terminologiczne 61

2.4. Przebieg życia w kontekście podmiotowości jednostki i presji struktury 67

2.5. Ryzyko w przebiegu życia 72

2.6. Wczesna dorosłość jako intensywna faza życia 76

2.6.1. Wczesna dorosłość w ujęciu psychologii rozwojowej 77

2.6.2. Przejście do dorosłości w ujęciu socjologicznym 79

2.6.3. Młodzi dorośli we współczesnej Polsce 84

2.6.3.1. Edukacja 85

2.6.3.2. Rynek pracy 89

2.6.3.3. „Opuszczanie gniazda” i zakładanie rodziny 91

2.6.3.4. Orientacje życiowe i aspiracje 93

3.1. Wprowadzenie 97

Rozdział 3. Metodologiczne podstawy badań 97

3.2. Rama analityczna 98

3.2.1. Wzory ruchliwości społecznej i wzory przebiegu życia – próba konceptualizacji 98

3.2.2. Młodzi dorośli w badaniach ruchliwości społecznej. Problemy i ograniczenia analiz 104

3.2.3. Wskaźniki położenia społecznego przyjęte w badaniu młodych dorosłych 107

3.2.4. Operacjonalizacja niskiego statusu społeczno-ekonomicznego 109

3.3. Cel i przedmiot badań 110

3.4. Metodologia badania – projekt PROFIT 113

3.4.1. Założenia metodologiczne 114

3.4.2. Zastosowane narzędzia badawcze 117

3.4.2.1. Wywiad kwestionariuszowy 117

3.4.2.2. Wywiad pogłębiony – biografia tematyczna 118

3.4.3. Dobór próby i realizacja badania 120

3.4.4. Procedury opracowania danych 122

3.4.5. Charakterystyka terenu badań 124

3.4.6. Charakterystyka populacji objętej badaniem 127

4.1. Międzypokoleniowa ruchliwość młodych dorosłych w wymiarze wykształcenia 131

4.1.1. Rozmiary i kierunki ruchliwości edukacyjnej 131

Rozdział 4. Młodzi dorośli – opis statystyczny ruchliwości międzygeneracyjnej 131

4.1.2. Bariery osiągania wykształcenia 141

4.2. Międzypokoleniowa ruchliwość młodych dorosłych w wymiarze społeczno-zawodowym 144

4.2.1. Kierunki przemieszczeń 144

4.2.2. Dystans między kategoriami społeczno-zawodowymi 155

4.3. Poziom osiągnięć edukacyjnych i zawodowych młodych dorosłych a wybrane wskaźniki dojrzałości społecznej 161

4.3.1. Aktywność młodych dorosłych na rynku pracy i jej korelaty 161

4.3.2. Zróżnicowanie aktywności i położenia młodych dorosłych na rynku pracy ze względu na wykształcenie i zawód 162

4.3.3. Zróżnicowanie aktywności na rynku pracy ze względu na płeć 165

4.3.4. Poziom osiągnięć a zróżnicowanie sytuacji rodzinnej i bytowej młodych dorosłych 168

5.1. Trajektorie edukacyjne 173

5.1.1. Szkoła podstawowa – naznaczanie 173

Rozdział 5. Biografi młodych dorosłych z rodzin o niskim statusie społeczno-ekonomicznym 173

5.1.2. Przejścia do szkół ponadpodstawowych – (nie)oczywistość wyborów 182

5.1.3. Dalsze kariery edukacyjne – zróżnicowanie ścieżek 187

5.2. Praca w doświadczeniach biograficznych młodych dorosłych 194

5.3. Osiąganie samodzielności i zakładanie rodziny 200

5.4. Punkty zwrotne 203

5.5. Otoczenie społeczne a przebieg biografii badanych 206

5.5.1. Rodzina 206

5.5.2. Szkoła i nauczyciele 209

5.5.3. Instytucje zarządzania ryzykiem 211

5.6. Obiektywne a subiektywne wymiary mobilności społecznej 215

5.6.1. Uwagi o kłopotliwych porównaniach 215

5.6.2. Obiektywne wskaźniki a subiektywne poczucie awansu, stagnacji i degradacji 218

5.6.2.1. Transformacyjna fala – zmiana reguł gry 219

5.6.2.2. Wykształcenie – przepustka do awansu 223

5.6.2.3. Praca – bezpieczeństwo finansowe i samorealizacja 227

5.6.2.4. Mieszkanie i poziom konsumpcji – oznaki statusu 228

5.6.2.5. Relacje rodzinne – alternatywna miara jakości życia 231

5.6.2.6. „Niewidzialna” klasa 232

5.6.3. Poczucie sprawczości i kontroli nad biografią 233

5.7. Wzory biografii młodych dorosłych z rodzin o niskim statusie społeczno-ekonomicznym – próba typologii 239

5.7.1. Biografie awansu 241

5.7.2. Biografie stagnacji 243

5.7.3. Biografie degradacji 246

Rozdział 6. Ruchliwość społeczna młodych Polaków w dobie zmiany społecznej – podsumowanie analiz 251

Aneks 1. Kwestionariusz wywiadu 263

Aneksy 263

Aneks 2. Dyspozycje do wywiadu swobodnego 283

Aneks 3. Lista respondentów w wywiadach swobodnych 284

Bibliografia 287

Spis diagramów, tabel i wykresów 311