"Edukacja zdrowotna"

Identyfikator Librowy: 173222

Spis treści

Przedmowa 12

CZĘŚĆ I. 14

PODSTAWY TEORETYCZNE I METODYCZNE EDUKACJI ZDROWOTNEJ 14

Rozdział 1. Zdrowie – podstawowe pojęcie w edukacji zdrowotnej 16

1.1. Definiowanie zdrowia i choroby – Barbara Woynarowska 17

1.1.1. Profesjonalne i potoczne definiowanie zdrowia 17

1.1.2. Zdrowie jako kategoria pozytywna 20

1.1.3. Definiowanie choroby 21

1.2. Modele zdrowia – Barbara Woynarowska 22

1.2.1. Biomedyczny model zdrowia 22

1.2.2. Holistyczne podejście do zdrowia 23

1.2.3. Model salutogenezy 26

1.3. Zdrowie jako wartość i zasób dla jednostki oraz zasób dla społeczeństwa – Barbara Woynarowska 28

1.3.1. Zdrowie jako wartość 28

1.4. Zdrowie publiczne i zdrowie globalne – Joanna Mazur 30

1.3.2. Zdrowie jako zasób dla jednostki i społeczeństwa, prawo do zdrowia 30

1.4.1. Zdrowie publiczne a medycyna kliniczna 31

1.4.2. Zakres działań zdrowia publicznego 31

1.4.3. Zdrowie globalne 33

1.5. Mierniki zdrowia – Joanna Mazur 34

1.5.1. Źródła danych i typy mierników zdrowia 35

1.5.2. Obszary tematyczne w systemach mierników zdrowia 36

1.6. Jakość życia związana ze zdrowiem i metody jej pomiaru – Joanna Mazur 38

1.6.1. Podstawowe definicje, modele i metody pomiaru jakości życia związanej ze zdrowiem 38

1.6.2. Specyfika badania jakości życia związana ze zdrowiem u dzieci i młodzieży 40

Rozdział 2. Czynniki warunkujące zdrowie 44

2.1. Modele czynników warunkujących zdrowie – Barbara Woynarowska 44

2.1.1. Koncepcja pól zdrowia 44

2.1.2. Mandala zdrowia 46

2.1.3. Tęcza polityki – społeczny model czynników warunkujących zdrowie 46

2.2. Psychologiczne zasoby sprzyjające zdrowiu – Nina Ogińska-Bulik 47

2.2.1. Poczucie własnej wartości 48

2.2.2. Poczucie własnej skuteczności 49

2.2.3. Optymizm 52

2.2.4. Poczucie koherencji 54

2.2.5. Umiejscowienie kontroli zdrowia 55

2.2.6. Prężność psychiczna 57

2.3. Styl życia i zachowania zdrowotne – Barbara Woynarowska 58

2.3.1. Prozdrowotne style życia 59

2.3.2. Zachowania związane ze zdrowiem 60

2.3.3. Charakterystyka wybranych zachowań prozdrowotnych i zachowań ryzykownych u ludzi dorosłych 61

2.4. Wsparcie społeczne a zdrowie – Agnieszka Małkowska-Szkutnik 70

2.4.1. Definicje, rodzaje, źródła i wybrane techniki pomiaru wsparcia społecznego 70

2.4.2. Kapitał społeczny a zdrowie 71

2.5. Czynniki społeczno-ekologiczne warunkujące zdrowie i dobre przystosowanie – Krzysztof Ostaszewski 72

2.5.1. Koncepcja resilience – podejście społeczno-ekologiczne 73

2.5.2. Czynniki i mechanizmy powiązane z resilience 76

2.6. Czynniki społeczno-ekonomiczne warunkujące zdrowie, nierówności społeczne i nierówności w zdrowiu – Joanna Mazur 79

2.7. Opieka zdrowotna – Barbara Woynarowska 83

Rozdział 3. Dbałość ludzi o zdrowie – Barbara Woynarowska 86

3.1. Niektóre uwarunkowania dbałości o zdrowie 87

3.1.1. Odpowiedzialność za zdrowie 87

3.2. Bierność wobec zdrowia i opór zdrowotny 89

3.1.2. Świadomość zdrowotna a dbałość o zdrowie 89

3.3. Healthism – nadmierna koncentracja na zdrowiu 90

Rozdział 4. Terminologia, cele i koncepcje współczesnej edukacji zdrowotnej –Barbara Woynarowska 94

4.1. Nazwy i definicje edukacji zdrowotnej 94

4.1.1. Nazwy i ich ewolucja 94

4.1.2. Definicje edukacji zdrowotnej 96

4.2. Cele i oczekiwane efekty edukacji zdrowotnej 97

4.3. Modele i koncepcje edukacji zdrowotnej 98

4.3.1. Wybrane modele edukacji zdrowotnej 98

4.3.2. Edukacja zdrowotna ukierunkowana na rozwijanie umiejętności życiowych 101

4.3.3. Edukacja zdrowotna ukierunkowana na zwiększanie alfabetyzmu zdrowotnego 101

4.3.4. Edukacja zdrowotna w perspektywie salutogenetycznej 104

4.3.5. Demokratyczna/środowiskowa edukacja zdrowotna 104

Rozdział 5. Edukacja zdrowotna w terapii, profilaktyce chorób i innych problemów zdrowotnych oraz w promocji zdrowia 108

5.1. Edukacja zdrowotna w terapii chorób – Mirosława Cylkowska-Nowak 109

5.1.1. Edukacja terapeutyczna, edukacja pacjenta 109

5.2. Edukacja zdrowotna w profilaktyce chorób i zachowań ryzykownych dla zdrowia–Krzysztof Ostaszewski 113

5.1.2. Praca edukacyjna z rodziną lub opiekunami pozarodzinnymi osoby chorej 113

5.2.1. Miejsce profilaktyki w działaniach na rzecz zdrowia 114

5.2.2. Typologie poziomów profilaktyki i ich miejsce w edukacji zdrowotnej 117

5.3. Edukacja zdrowotna jako kluczowy komponent promocji zdrowia – Barbara Woynarowska 120

5.3.1. Geneza i definicje promocji zdrowia 121

5.3.2. Strategia i podejścia w promocji zdrowia 123

5.3.3. Modele promocji zdrowia 125

Rozdział 6. Teorie i modele wykorzystywane w edukacji zdrowotnej – Barbara Woynarowska 130

6.1. Teorie/modele zmiany zachowań 131

6.2. Modele planowania programów promocji zdrowia i edukacji zdrowotnej 137

Rozdział 7. Etyczne aspekty edukacji zdrowotnej – Barbara Woynarowska 140

Rozdział 8. Rola i kompetencje osób prowadzących edukację zdrowotną – Barbara Woynarowska, Magdalena Woynarowska-Sołdan 146

Rozdział 9. Metodyka edukacji zdrowotnej 156

9.1.1. Etapy planowania programu edukacji zdrowotnej 156

9.1.2. Ewaluacja programu edukacji zdrowotnej 161

9.1.3. Planowanie poszczególnych zajęć 164

9.1.4. Ocena jakości programu edukacji zdrowotnej 165

9.2. Planowanie i przebieg procesu uczenia się pacjentów – Mirosława Cylkowska-Nowak 167

9.3. Komunikowanie w procesie edukacji zdrowotnej – Mirosława Cylkowska-Nowak 172

9.3.1. Komunikat i jego zawartość informacyjna 172

9.3.2. Argumentacja na rzecz zdrowia i dyskutowanie kwestii trudnych 175

9.3.3. Perswazja w konstruowaniu przekonań zdrowotnych 177

9.3.4. Subkody komunikacji pozawerbalnej 179

9.3.5. Skuteczność komunikacji a aspekty etyczne 179

9.4. Metody kształcenia w edukacji zdrowotnej – Magdalena Woynarowska-Sołdan 180

9.4.1. Metoda kształcenia: ustalenia definicyjne 180

9.4.2. Rodzaje metod kształcenia i kryteria ich doboru 180

9.4.3. Aktywizujące metody i techniki kształcenia 182

9.4.4. Charakterystyka wybranych metod i technik aktywizujących 184

9.4.5. Metody podające w edukacji zdrowotnej 192

9.5. Organizacja, warunki fizyczne i klimat psychospołeczny zajęć edukacji zdrowotnej – Magdalena Woynarowska-Sołdan 194

9.5.1. Zajęcia w grupie 194

9.5.2. Edukacja pojedynczych osób 197

Rozdział 10. Technologie informacyjne w edukacji zdrowotnej – Mirosława Cylkowska-Nowak, Ewelina Wierzejska 200

10.1. Technologia informacyjna – zasoby i możliwości potencjalnie przydatne w edukacji zdrowotnej 201

10.2. Edukacja zdrowotna, technologie informacyjne i nowe media a zmiana pokoleniowa 202

10.3. Zastosowanie technologii informacyjnych w sferze opieki zdrowotnej 203

10.4. Internet jako przestrzeń zastosowań edukacyjnych na rzecz zdrowia 205

10.5. Przykłady praktyk edukacji zdrowotnej z zastosowaniem technologii informacyjnej 206

10.6. Wyzwania i kontrowersje dotyczące użytkowania technologii informacyjnych 209

Rozdział 11. Edukacja zdrowotna w różnych siedliskach 212

11.1. Edukacja zdrowotna w rodzinie – Izabela Tabak 212

11.1.1. Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży w rodzinie 213

11.1.2. Edukacja zdrowotna dorosłych członków rodziny 216

11.2. Edukacja zdrowotna w przedszkolu – Barbara Woynarowska 217

11.2.1. Przedszkole jako siedlisko do realizacji edukacji zdrowotnej 218

11.2.2. Właściwości rozwojowe dzieci w wieku przedszkolnym a edukacja zdrowotna 218

11.2.3. Edukacja zdrowotna w podstawie programowej wychowania przedszkolnego 219

11.3. Edukacja zdrowotna i promocja zdrowia w szkole – Barbara Woynarowska 220

11.3.1. Edukacja zdrowotna w podstawie programowej kształcenia ogólnego 222

11.3.2. Czynniki wspierające i bariery w realizacji edukacji zdrowotnej w szkole 224

11.3.3. Szkoła promująca zdrowie 225

11.4. Edukacja w szpitalu i przychodni – Rafał Staszewski, Mirosława Cylkowska-Nowak 228

11.4.1. Edukacja w procesie hospitalizacji 230

11.4.2. Szpitalna edukacja organizacyjna 230

11.4.3. Edukacja terapeutyczna w szpitalu 235

11.4.4. Edukacja na rzecz zaangażowania pacjenta 239

11.4.5. Edukacja zdrowotna w szpitalu 242

11.4.6. Edukacja zdrowotna i terapeutyczna w praktyce podstawowej opieki zdrowotnej 243

CZĘŚĆ II. 246

WYBRANE OBSZARY TEMATYCZNE W EDUKACJI ZDROWOTNEJ DZIECI I MŁODZIEŻY 246

Wprowadzenie 248

Rozdział 1. Okres dzieciństwa i dorastania w kontekście potrzeb i realizacji edukacji zdrowotnej – Barbara Woynarowska, Agnieszka Małkowska-Szkutnik 252

1.1. Koncepcja zdrowia dzieci i młodzieży 253

1.2. Wybrane czynniki wpływające na zdrowie dzieci i młodzieży 254

1.3. Prawidłowości rozwoju dzieci i młodzieży a realizacja edukacji zdrowotnej 257

Rozdział 2. Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży z chorobami przewlekłymi – Mirosława Cylkowska-Nowak, Barbara Woynarowska, Magdalena Woynarowska-Sołdan 262

2.1. Definicja i częstość występowania chorób przewlekłych u dzieci i młodzieży w Polsce 263

2.2. Fazowy charakter choroby przewlekłej 265

2.2.1. Faza przeddiagnostyczna 265

2.2.2. Faza wczesnego przystosowania się do choroby 266

2.2.3. Naprzemienne fazy różnie nasilonego chorowania 267

2.2.4. Faza przedterminalna 270

2.3. Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży z chorobami przewlekłymi w rodzinie 271

2.2.5. Faza radzenia sobie ze stratą 271

2.3.1. Zmiany w życiu rodziny dziecka z chorobą przewlekłą 271

2.3.2. Potrzeby i cele edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży z chorobami przewlekłymi w rodzinie 274

2.4. Edukacja dzieci i młodzieży z chorobami przewlekłymi w szkole i miejsce w niej edukacji zdrowotnej 275

2.4.1. Funkcjonowanie uczniów z chorobami przewlekłymi w szkole 276

2.4.2. Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży z chorobami przewlekłymi 276

2.4.3. Edukacja zdrowotna uczniów z chorobami przewlekłymi w szkole 277

Rozdział 3. Edukacja zdrowotna dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną – Dorota Danielewicz 280

3.1. Stopnie niepełnosprawności intelektualnej oraz współistniejące problemy społeczne i zdrowotne 281

3.2. Specyfika edukacji zdrowotnej dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną 283

3.2.1. Rola i zadania rodziców 284

3.2.2. Zadania szkoły 285

3.3. Edukacja seksualna dzieci i młodzieży z niepełnosprawnością intelektualną 287

3.4. Program promocji zdrowia psychicznego 291

Rozdział 4. Edukacja do dbałości o ciało – Barbara Woynarowska 294

4.1. Postrzeganie ciała we współczesnym świecie 294

4.2. Uczenie się dbałości o ciało w dzieciństwie i okresie dorastania 295

4.2.1. Regularne mycie rąk 296

4.2.2. Dbałość o zęby 296

4.2.3. Samokontrola masy ciała 301

4.2.4. Samobadanie piersi i jąder 304

4.2.5. Ochrona przed nadmiernym nasłonecznieniem 306

4.2.6. Korzyści i zagrożenia związane z upiększaniem ciała 310

Rozdział 5. Edukacja do zdrowia psychicznego 312

5.1. Rozwijanie wybranych psychologicznych zasobów dla zdrowia – Izabela Tabak 312

5.1.1. Poczucie własnej wartości 313

5.1.2. Poczucie własnej skuteczności 317

5.1.3. Optymizm 324

5.2. Edukacja pozytywna – uczenie się dobrostanu – Izabela Tabak 329

5.2.1. Koncepcja psychologii pozytywnej i dobrostanu 329

5.2.2. Uczenie się dobrostanu 330

5.3. Rozwijanie umiejętności życiowych – Magdalena Woynarowska-Sołdan 336

5.3.1. Powody zainteresowania umiejętnościami życiowymi 336

5.3.2. Definicja i rodzaje umiejętności życiowych 336

5.3.3. Edukacja zdrowotna ukierunkowana na rozwijanie umiejętności życiowych dzieci i młodzieży 339

5.4. Poszukiwanie, przyjmowanie i dawanie wsparcia – Agnieszka Małkowska-Szkutnik 347

5.4.1. Wybrane czynniki kształtujące relacje społeczne 347

5.4.2. Rodzaje wsparcia społecznego dla dzieci i młodzieży 349

5.4.3. Proces poszukiwania i przyjmowania wsparcia społecznego i jego uwarunkowania 350

5.4.4. Uwarunkowania związane z dawaniem wsparcia społecznego 352

5.4.5. Rozwijanie umiejętności poszukiwania, przyjmowania i dawania wsparcia 353

Rozdział 6. Edukacja żywieniowa 360

6.1. Zasady prawidłowego żywienia – Halina Weker 360

6.1.1. Organizacja posiłków 361

6.1.2. Dobór produktów w całodziennej diecie 361

6.1.3. Zapotrzebowanie na energię i składniki odżywcze 363

6.1.4. Inne czynniki wpływające na sposób żywienia dzieci i młodzieży 365

6.2. Rozwijanie preferencji smakowych – Halina Weker 366

6.3. Czynniki warunkujące wybory żywieniowe – Barbara Woynarowska 366

6.4. Edukacja żywieniowa – definicje, cele, fazy, adresaci – Barbara Woynarowska 367

6.5. Specyfika edukacji żywieniowej dzieci i młodzieży – Barbara Woynarowska 370

6.5.1. Okres poniemowlęcy 371

6.5.2. Okres przedszkolny 371

6.5.3. Młodszy wiek szkolny 372

6.5.4. Okres adolescencji 373

6.6. Edukacja żywieniowa dzieci i młodzieży w rodzinie, przedszkolu i szkole – Barbara Woynarowska 377

6.6.1. Rodzina 377

6.6.2. Przedszkole 378

6.6.3. Szkoła 379

Rozdział 7. Edukacja do zwiększenia aktywności fizycznej – Hanna Nałęcz 382

7.1. Podstawowe pojęcia, metody pomiaru i rekomendacje dotyczące aktywności fizycznej dla zdrowia 382

7.1.1. Cechy aktywności fizycznej 383

7.1.2. Pomiar aktywności fizycznej 383

7.1.3. Rekomendacje dotyczące aktywności fizycznej dla zdrowia 385

7.2. Aktywność fizyczna w dzieciństwie i okresie dorastania 386

7.2.1. Zmiany poziomu aktywności fizycznej w dzieciństwie i w okresie dorastania 387

7.2.2. Czynniki wpływające na poziom aktywności fizycznej dzieci i młodzieży 387

7.3. Edukacja do zwiększenia aktywności fizycznej w różnych okresach dzieciństwa i dorastania 388

7.3.1. Okres niemowlęcy i poniemowlęcy 388

7.3.2. Młodszy wiek szkolny 390

7.3.2. Okres przedszkolny 390

7.3.4. Okres dorastania 392

Rozdział 8. Edukacja do bezpieczeństwa – Marta Malinowska-Cieślik, Barbara Woynarowska 396

8.1. Podstawowe pojęcia 396

8.2. Częstość występowania urazów w populacji dzieci i młodzieży w Polsce 398

8.3. Przyczyny wypadków urazowych u dzieci i młodzieży 399

8.4. Strategie w prewencji urazów i promocji bezpieczeństwa 400

8.5. Edukacja do bezpieczeństwa w różnych okresach wieku rozwojowego 401

8.5.1. Wczesne dzieciństwo – edukacja rodziców i opiekunów dzieci 402

8.5.2. Wiek przedszkolny 402

8.5.3. Młodszy wiek szkolny 404

8.5.4. Okres dojrzewania płciowego i dorastania 405

Rozdział 9. Edukacja do zdrowia seksualnego – Alicja Długołęcka 414

9.1. Koncepcja zdrowia seksualnego w fazach życia człowieka 415

9.2. Edukacja seksualna dzieci przed okresem dojrzewania 416

9.2.1. Okres przedszkolny 416

9.2.2. Okres wczesnoszkolny 419

9.3. Edukacja seksualna nastolatków 422

9.3.1. Młodzież w wieku 12–15 lat 422

9.3.2. Młodzież w wieku 16–18 lat 429

9.4. Edukacja seksualna młodych dorosłych 430

9.5. Przygotowanie rodziców i nauczycieli do prowadzenia edukacji seksualnej 434

Rozdział 10. Edukacja w zapobieganiu zachowaniom ryzykownym – Krzysztof Ostaszewski 438

10.1. Struktura zachowań problemowych i ryzykownych dzieci i młodzieży 439

10.1.1. Zachowania problemowe 439

10.1.2. Zachowania ryzykowne 439

10.1.3. Rozpowszechnienie zachowań ryzykownych 440

10.2. Obiecujące strategie edukacyjne w profilaktyce zachowań ryzykownych 441

10.2.1 Strategia informacyjna: jak dbać o jej sensowność? 441

10.2.2. Edukacja normatywna 444

10.2.3. Edukacja rówieśnicza 445

10.2.4. Psychoedukacja 446

10.2.5. Edukacja w grupach ryzyka 448

10.3. Edukacja rodziców nauczycieli i opiekunów młodzieży 453

10.4. Kontrowersyjne nurty w zapobieganiu zachowaniom ryzykownym 454

Rozdział 11. Edukacja do bycia aktywnym pacjentem – Magdalena Woynarowska-Sołdan, Barbara Woynarowska 458

11.1. Znaczenie aktywności pacjenta 458

11.2. Rozumienie pojęcia „aktywny pacjent” 459

11.3. Uczenie się roli aktywnego pacjenta przez dzieci i młodzież 460

11.4. Bariery w pełnieniu roli aktywnego pacjenta przez młodzież 463

Biblografia 466

Indeks nazwisk 498

Indeks rzeczowy 508

O Autorach 512