"Dydaktyka specjalna. Od wzorca do interpretacji"

Spis treści

WPROWADZENIE Dookreślanie znaczeń i budowanie systematyki dydaktyki specjalnej 10

ROZDZIAŁ 1 Dydaktyka specjalna w poszukiwaniu wzorców – współczesne tendencje w edukacji źródłem uogólniających inspiracji 14

1.1. Wzorzec pierwszy – edukacja z równym prawem dostępu 17

1.2. Wzorzec drugi – edukacja zróżnicowana 18

1.3. Wzorzec trzeci – edukacja do uczestniczenia 21

1.4. Wzorzec czwarty – edukacja diagnostyczna 24

1.5. Wzorzec piąty – edukacja ku podmiotowości 26

1.6. Wzorzec szósty – edukacja w integrującej przestrzeni 27

1.7. Wzorzec siódmy – edukacja w harmonizowaniu 29

1.8. Wzorzec ósmy – edukacja profesjonalna 30

1.9. Wzorzec dziewiąty – edukacja wyzwalająca 31

1.10. Wzorzec dziesiąty – edukacja z optymizmem pedagogicznym 34

ROZDZIAŁ 2 Wzorce dydaktyki specjalnej – budowanie konstruktu wyjaśniającego rzeczywistość edukacyjną 35

2.1. Wzorce dydaktyki specjalnej w kategorii UCZEŃ – potrzeby edukacyjne, uczestniczenie, podmiotowość, dynamizm rozwojowy 39

2.1.1. Edukacja diagnostyczna 40

2.1.2. Edukacja do uczestniczenia 43

2.1.3. Edukacja ku podmiotowości 47

2.1.4. Edukacja wyzwalająca 50

2.2. Wzorce dydaktyki specjalnej w kategorii WARUNKI – podstawy prawne, zróżnicowane formy kształcenia, integrująca przestrzeń 52

2.2.1. Edukacja z równym prawem dostępu 53

2.2.2. Edukacja zróżnicowana 57

2.2.3. Edukacja w integrującej przestrzeni 66

2.3. Wzorce dydaktyki specjalnej w kategorii NAUCZYCIEL – profesjonalizm, relacje edukacyjne, optymizm pedagogiczny 70

2.3.1. Edukacja profesjonalna 70

2.3.2. Edukacja w harmonizowaniu 79

2.3.3. Edukacja z optymizmem pedagogicznym 83

ROZDZIAŁ 3 Kanony dydaktyki specjalnej – wyłonienie, nazwanie i implikacja badawcza 86

3.1. RÓŻNICOWANIE – z perspektywy kategorii edukacyjnej UCZEŃ 87

3.2. DOSTOSOWYWANIE – ze względu na kategorię edukacyjną WARUNKI 89

3.3. HARMONIZOWANIE – z perspektywy kategorii edukacyjnej NAUCZYCIEL 91

3.4. Wzorce i kanony dydaktyki specjalnej – systematyzacja przestrzeni edukacyjnej i obszary poszukiwań badawczych 93

3.4.1. RÓŻNICOWANIE – przykładowe obszary badawcze w kategorii UCZEŃ 95

3.4.2. DOSTOSOWYWANIE – przykładowe obszary badawcze w kategorii WARUNKI 96

3.4.3. HARMONIZOWANIE – przykładowe obszary badawcze w kategorii NAUCZYCIEL 98

ROZDZIAŁ 4 Prawidłowości dydaktyczne i różnorodność w edukacji – od źródeł do aktualnych koncepcji 101

4.1. Dydaktyka jako obszar poznawania prawidłowości procesu nauczania–uczenia się – tradycja i aktualne poszukiwania 102

4.1.1. Konstruktywistyczna wizja edukacji – budowanie reprezentacji świata w umysłach uczniów 106

4.1.2. Uczenie się w aspekcie procesów regulacji – uczenie się jako sterowanie poznawcze 112

4.1.3. Poznawanie stylu uczenia się – źródła świadomego podnoszenia jakości działań dydaktycznych 116

4.1.4. Neurodydaktyka, dydaktyka kognitywistyczna – rozpoznawanie uczenia się przyjaznego umysłowi 119

4.1.5. Socjologia edukacji – uczeń w kontekstach społecznych 124

4.2. Kilka wątków historycznych – od praktyki wychowania do wypracowywania paradygmatu pedagogiki specjalnej jako dyscypliny naukowej 127

4.3. Trudności w uczeniu się a potrzeby specjalnych świadczeń edukacyjnych – między 1978 a 2005 rokiem 134

4.4. Specjalne potrzeby edukacyjne – próba redefinicji i zarysowania koncepcji 141

4.5. Jedność w różnorodności – zróżnicowany system edukacji dla wszystkich 149

ROZDZIAŁ 5 Stałość i zmienność w dydaktyce specjalnej – obszary interpretacji 159

5.1. Potrzeby edukacyjne – propozycja wyjaśnienia w kategoriach stałości w dydaktyce specjalnej 160

5.1.1. Ciekawość poznawcza – potrzeba aktywności poznawczej 167

5.1.2. Poczucie własnej wartości – potrzeba akceptacji siebie 168

5.1.3. Komunikacja interpersonalna – potrzeba porozumiewania się 170

5.1.4. Eksploracja poznawcza – potrzeba badania i eksperymentowania 171

5.1.5. Podatność zadaniowa – potrzeba rozwoju i satysfakcji zadaniowej 171

5.2. Dydaktyka specjalna – początki, definicje 172

5.3. Przedmiot dydaktyki specjalnej 175

5.4. Zasady dydaktyki specjalnej – jedność w różnorodności edukacyjnej 176

5.4.1. Zasada różnicowania potrzeb edukacyjnych uczniów 179

5.4.2. Zasada dostosowywania procesu nauczania–uczenia się 181

5.4.3. Zasada harmonizowania relacji i kontekstów edukacyjnych 183

ROZDZIAŁ 6 Swoistość dydaktyki specjalnej – odniesienia, relacje i poszukiwania empiryczne 186

6.1. Wyłanianie się obszarów dydaktyki specjalnej 188

6.2. Dydaktyka specjalna – rozpoznawanie relacji i nadawanie znaczeń 191

6.2.1. Pedagogika specjalna i dydaktyka specjalna a pedagogika ogólna i dydaktyka ogólna 191

6.2.2. Pedagogika specjalna a dydaktyka specjalna 194

6.2.3. Dydaktyka ogólna a dydaktyka specjalna 196

6.3. Konstrukt naukowego poznawania rzeczywistości edukacyjnej 198

6.4. Niektóre obszary dydaktyczne w zrealizowanych projektach badawczych młodych naukowców 208

6.4.1. Różnicowanie potrzeb edukacyjnych uczniów 208

6.4.2. Dostosowywanie procesu nauczania–uczenia się 215

6.4.3. Harmonizowanie relacji i kontekstów edukacyjnych 221

ROZDZIAŁ 7 Systematyka dydaktyki specjalnej – propozycje konwencji dla projektowania dydaktyk specjalistycznych 231

7.1. Uczestnicy procesu kształcenia specjalnego – niektóre klasyfikacje ze względu na kanon RÓŻNICOWANIE 232

7.2. Populacja uczniów objętych specjalnymi potrzebami różnicowania, dostosowywania i harmonizowania 235

7.3. Stopień segregacyjności uczniów wymagających specjalnej realizacji ich potrzeb edukacyjnych 237

7.4. Systematyka – dydaktyka specjalna a dydaktyki specjalistyczne 242

7.4.1. Dydaktyki specjalistyczne zdefiniowane 244

7.4.2. Dydaktyki specjalistyczne niezdefiniowane 248

7.4.3. Dydaktyki specjalistyczne niedookreślone 251

7.5. Dydaktyka specjalna – istotne parametry kanonu DOSTOSOWYWANIE procesu nauczania–uczenia się 256

7.6. Dydaktyka specjalna – ujęcie z perspektywy kanonu HARMONIZOWANIE relacji i kontekstów edukacyjnych 266

ROZDZIAŁ 8 Wybrane koncepcje pogłębiające interpretacje wzorców dydaktyki specjalnej 270

8.1. Afirmujący model niepełnosprawności – doświadczanie pozytywnego poczucia siebie jako osoby z niepełnosprawnością 271

8.2. Edukacja włączająca – rozszerzenie uczestnictwa w powszechnej edukacji 275

8.3. Kultura niepełnosprawności – odkrywanie prawdziwego życia osób z niepełnosprawnością, ich nadziei, poczucia szczęścia i pomyślności życiowej 278

8.4. Normalizacja – zwiększanie świadomości społecznej, niwelowanie uprzedzeń, stygmatów, marginalizacji osób z niepełnosprawnością 280

8.5. Paradygmat niepełnosprawności – poszukiwanie rzetelnych konstruktów zespalających psychologię pozytywną i niepełnosprawność 284

REKAPITULACJA Definicje i niektóre tezy do refleksji dydaktycznej 288

BIBLIOGRAFIA 298

O AUTORCE 315