"Pedagogika. Podręcznik akademicki, t. 1"

Spis treści

Przedmowa (Zbigniew Kwieciński) 7

Część I. PEDAGOGIKA JAKO NAUKA 14

Wstęp (Krzysztof Rubacha) 14

Rozdział 1. Edukacja jako przedmiot pedagogiki i jej subdyscyplin (Krzysztof Rubacha) 17

1.1. Podstawowe pojęcia w pedagogice 20

1.2. Związek pedagogiki z innymi naukami 25

Rozdział 2. Metody zbierania danych w badaniach pedagogicznych (Krzysztof Rubacha) 30

2.1. Metody jakościowe 30

2.1.1. Ogólna charakterystyka metod jakościowych 30

2.1.2. Obserwacja etnograficzna 32

2.1.3. Wywiad 36

2.1.4. Analiza archiwów 40

2.1.5. Cechy wspólne badań jakościowych 42

2.2. Metody ilościowe 43

2.2.1. Ogólna charakterystyka metod ilościowych 43

2.2.2. Metody obserwacyjne 44

2.2.3. Metody sondażowe 47

2.2.4. Cechy wspólne metod ilościowych 50

2.3. Strategie łączenia badań jakościowych i ilościowych 51

2.4. Metody zbierania danych a typy badań pedagogicznych 53

Rozdział 3. Budowanie teorii pedagogicznych (Krzysztof Rubacha) 55

3.1. Paradygmaty nauk społecznych a budowanie teorii pedagogicznych 55

3.2. Kierunki rozwoju teorii pedagogicznej 63

Bibliografia 65

Część II. ROZWÓJ I ZMIENNOŚĆ WYCHOWANIA I KSZTAŁCENIA 70

Wstęp - pochwała historii i wykształcenia historycznego (Stefan Wołoszyn) 70

Rozdział 1. Wychowanie w społeczeństwach pierwotnych (Stefan Wołoszyn) 73

Rozdział 2. Wychowanie i "nauczanie" w cywilizacjach starożytnego Wschodu (Stefan Wołoszyn) 76

2.1. Chiny 76

2.2. Indie 78

2.3. Inne kultury starożytnego Wschodu 80

Rozdział 3. Wychowanie w starożytnej Europie (Stefan Wołoszyn) 83

3.1. Wychowanie w Grecji 83

3.1.1. Wychowanie spartańskie 83

3.1.2. Wychowanie ateńskie 84

3.2. Rola szkół filozoficznych 86

3.3. Kultura szkolna czasów hellenistycznych 87

3.4. Wychowanie w rodzinie i kształcenie szkolne w starożytnym Rzymie 89

3.5. Rozpad kultury i wychowania antycznego 91

Rozdział 4. Oświata i wychowanie w epoce średniowiecza (Stefan Wołoszyn) 93

4.1. Klasztory i szkoły kościelne 93

4.2. Powstawanie uniwersytetów 95

4.3. Wychowanie "w domu obcym" 97

4.3.1. Wychowanie rycerskie 97

4.4. Oświata w Polsce średniowiecznej 98

4.3.2. Wychowanie mieszczańskie 98

Rozdział 5. Wykształcenie i kultura umysłowa w epoce renesansu (Stefan Wołoszyn) 100

5.1. Humanizm i utopie humanistyczne 100

5.2. Cele wychowania humanistycznego 102

5.3. Gimnazja i kolegia humanistyczne 102

5.4. Myśl edukacyjna Andrzeja Frycza Modrzewskiego 105

5.5. Pedagogika i pedagogia Jana Amosa Komeńskiego 107

Rozdział 6. Kultura umysłowa i reformy szkolne w epoce oświecenia (Stefan Wołoszyn) 111

6.1. Racjonalizm oświeceniowy i encyklopedyści 111

6.2. Wiedza czy rozwój? Obywatel czy człowiek? 113

6.2.1. Dylemat pedagogiczny Johna Locke'a 113

6.2.2. Dylemat pedagogiczny Jeana Jacques'a Rousseau 113

6.2.3. Dylemat pedagogiczny Claude'a Adriena Helvétiusa 114

6.3. Szkolnictwo średnie i reformy szkolne 115

6.4. Szkolnictwo ludowe i specjalne 118

6.4.1. Szkoły ludowe 118

6.4.2. Szkoły i zakłady specjalne 119

6.5. Reformy szkolne w Polsce 120

6.5.1. Komisja Edukacji Narodowej 123

6.6. Projekty organizacji wychowania i oświecenia publicznego Wielkiej Rewolucji Francuskiej 126

Rozdział 7. Rozwój nowoczesnych systemów szkolnych w XIX wieku (Stefan Wołoszyn) 129

7.1. Tendencje ogólne i ustawodawstwo szkolne 129

7.2. Elementarne szkolnictwo ludowe 131

7.3. Neohumanistyczne szkoły średnie i wyższe 134

7.3.1. Gimnazja klasyczne 134

7.3.2. Gimnazja realne 135

7.3.3. Uniwersytety i politechniki 139

7.4. Wyspy oświatowe na ziemiach polskich 141

7.4.1. Zabór rosyjski 141

7.4.2. Zabór pruski 146

7.4.3. Zabór austriacki 148

Rozdział 8. Oświata i wychowanie w XX wieku (Stefan Wołoszyn) 151

8.1. Upowszechnianie się jednolitych systemów szkolnych 151

8.1.1. System szkolny w Polsce 156

8.2. Radykalna krytyka edukacji szkolnej i poszukiwanie nowych strategii oświatowych 161

8.3. Nowatorskie nurty edukacyjne 166

8.3.1. Czy "stulecie dziecka"? 166

8.3.2. Walka o prawa dziecka 170

8.3.3. Poszukiwanie przez młodzież nowych wizji świata 172

Bibliografia 177

Część III. WSPÓŁCZESNE PRĄDY I KIERUNKI PEDAGOGICZNE 180

Wstęp (Bogusław Śliwerski) 180

Rozdział 1. Pedagogika pozytywistyczna (Teresa Hejnicka-Bezwińska) 192

1.1. Ewolucja orientacji pozytywistycznej 192

1.2. Faza ekspansji pełnego programu badawczego pozytywizmu 194

1.3. Charakterystyka orientacji pozytywistycznej w pedagogice 197

1.4. Stosunek do innych kierunków pedagogicznych - przejście od "pedagogii" do "pedagogiki" 200

1.4.1. Tworzenie instytucjonalnych podstaw unaukowienia myślenia o edukacji i oświacie 201

1.4.2. Unaukowienie pedagogiki poprzez wykorzystanie dorobku i osiągnięć psychologii - psychologizm pedagogiczny 204

1.4.3. Unaukowienie pedagogiki poprzez wykorzystanie dorobku i osiągnięć socjologii - socjologizm pedagogiczny 207

1.4.4. Scjentyzm 210

1.5. Recepcja i krytyka pozytywizmu 211

1.6. Ramy czasowe i zasięg terytorialny 211

Rozdział 2. Pedagogika kultury (Bogusław Milerski) 216

2.1. Geneza i pojęcie 217

2.2. Przesłanki filozoficzne 219

2.3. Poglądy pedagogiczne 223

2.4. Status naukowy 225

Rozdział 3. Pedagogika personalistyczna (Marian Nowak) 228

3.1. Podstawowe kategorie i terminologia 229

3.2. Personalizm w myśli filozoficznej - jego odmiany oraz cechy wspólne 233

3.3. Personalizm w pedagogice 235

3.3.1. Założenia i antropologiczne podstawy pedagogiki personalistycznej 235

3.3.2. Wychowanie i nauczanie według personalizmu 237

3.3.3. Cele wychowania według personalizmu 238

3.3.4. Relacja wychowawca/nauczyciel - wychowanek/uczeń według personalizmu 240

3.3.5. Treści wychowania i nauczania 241

3.4. Podsumowanie 242

Rozdział 4. Pedagogika egzystencjalna (Janusz Tarnowski) 244

4.1. Geneza egzystencjalizmu 244

4.2. Tendencje przeciwstawne w egzystencjalizmie 245

4.2.1. Tendencja agnostyczno-ateistyczna 246

4.2.2. Tendencja teistyczna 248

4.3. Podstawy pedagogiki egzystencjalnej 252

4.4. Egzystencjalne kategorie pedagogiczne 254

4.4.1. Dialog 254

4.4.2. Autentyczność 255

4.4.3. Zaangażowanie 256

Rozdział 5. Pedagogika religii (Bogusław Milerski) 257

5.1. Status naukowy i przedmiot badań 257

5.2. Rozwój pedagogiki religii na świecie 261

5.3. Pedagogika religii w Polsce 266

5.4. Koncepcje i ich znaczenie pedagogiczne 267

5.4.1. Antropologia religijna jako podstawa edukacji 269

5.4.2. Człowiek jako podmiot edukacji 269

5.4.3. Edukacja jako proces odnowy życia 270

5.4.4. Edukacja jako egzystencjalna hermeneutyka tekstów 271

5.4.5. Edukacja jako hermeneutyka doświadczeń 272

5.4.6. Edukacja jako dialog 273

Rozdział 6. Pedagogika Nowego Wychowania (Sławomir Sztobryn) 274

6.1. Definicja i charakterystyka prądu 274

6.1.1. Geneza nazwy i jej warianty 277

6.1.2. Ramy czasowe, zasięg terytorialny 277

6.2. Czynniki wyodrębniające nową pedagogikę 278

6.2.1. Krytyka szkoły tradycyjnej 278

6.2.2. Psychologia eksperymentalna 279

6.2.3. Krytyka podstawowych pojęć i nowoczesne metody badań 281

6.3. Główne idee Nowego Wychowania 282

6.4. Krytyka Nowego Wychowania 286

Rozdział 7. Pedagogika waldorfska (Bogusław Śliwerski) 289

7.1. Rudolf Steiner - twórca pedagogiki waldorfskiej 289

7.2. Powstanie szkoły typu Waldorf 291

7.3. Antropozoficzne podstawy szkoły waldorfskiej 294

7.4. Recepcja pedagogiki R. Steinera w Polsce 301

Rozdział 8. Pedagogika pragmatyzmu (Zbyszko Melosik) 303

8.1. Pragmatyzm Johna Deweya 304

8.1.1. Filozoficzne podstawy pedagogiki pragmatyzmu J. Deweya 304

8.1.2. Poglądy J. Deweya na edukację 307

8.2. Neopragmatyzm Richarda Rorty'ego 313

8.3. Teoretyczne kontrowersje wobec pragmatyzmu 318

Rozdział 9. Pedagogika Marii Montessori (Ryszard Kucha) 320

9.1. Miejsce M. Montessori w pedagogice w perspektywie historycznej 320

9.2. W drodze ku wielkości i sławie 324

9.3. Specyfika pedagogiki M. Montessori 328

9.4. Kochać dziecko - to znaczy służyć mu jak dalece to możliwe 329

Rozdział 10. Pedagogika Janusza Korczaka (Bogusław Śliwerski) 331

10.1. Życie i dzieła J. Korczaka 331

10.2. Podstawowe założenia pedagogiki J. Korczaka 333

10.3. Recepcja pedagogiki J. Korczaka w Polsce 341

Rozdział 11. Pedagogika Petera Petersena (Sławomir Sztobryn) 344

11.1. Życie P. Petersena 344

11.2. Poglądy pedagogiczne P. Petersena 345

11.3. Recepcja stanowiska P. Petersena 349

11.4. Krytyka pedagogiki P. Petersena 350

Rozdział 12. Pedagogika Celestyna Freineta (Sławomir Sztobryn) 352

12.1. Życie C. Freineta 353

12.2. Poglądy pedagogiczne C. Freineta 354

12.3. Recepcja i krytyka stanowiska C. Freineta 357

12.4. Formy instytucjonalne ruchu Nowoczesnej Szkoły Francuskiej 358

Rozdział 13. Pedagogika krytyczna (Tomasz Szkudlarek) 359

13.1. Pedagogika a myślenie krytyczne 359

13.2. Pedagogika krytyczna - podstawowe założenia 360

13.2.1. Diagnoza 361

13.2.2. Cele i kierunki interwencji 366

13.2.3. Rezultaty: nadzieja i kontrowersje 371

Rozdział 14. Pedagogika antyautorytarna (Bogusław Śliwerski) 374

14.1. Nurt polityczny 375

14.2. Nurt edukacyjny 379

14.3. Wychowanie permisywne 385

14.4. Pedagogika antyautorytarna w praktyce 387

Rozdział 15. Pedagogika emancypacyjna (Hanna Zielińska-Kostyło) 390

15.1. Istota pedagogiki emancypacyjnej 390

15.2. Geneza nazwy, narodziny prądu i jego przesłanki 391

15.3. Wybrani przedstawiciele pedagogiki emancypacyjnej 397

15.3.1. Paulo Freire 397

15.3.2. Ivan Illich 400

15.3.3. Noam Chomsky 404

15.4. Pedagogika emancypacyjna w Polsce 408

15.5. Krytyka pedagogiki emancypacyjnej 410

Rozdział 16. Pedagogika międzykulturowa (Tomasz Szkudlarek) 411

16.1. Kultura i edukacja 411

16.1.1. Pedagogika modernistyczna 411

16.2. Orientacje w edukacji międzykulturowej 414

16.2.1. Kontekst polityczny - USA 416

16.2.2. Kontekst polityczny - integracja europejska 417

16.2.3. Doświadczenia polskie 418

16.3. Kontrowersje wokół edukacji międzykulturowej 419

Rozdział 17. Pedagogika ekologiczna (Agnieszka Gromkowska-Melosik) 421

17.1. Pojęcie ekologii i ekosystemu 421

17.2. Powstanie i rozwój ruchu ekologicznego 422

17.3. Główne nurty we współczesnej ekologii 424

Rozdział 18. Pedagogika negatywna (Bogusław Śliwerski) 432

18.1. Geneza i ewolucja pedagogiki negatywnej 432

18.2. Antypedagogika, czyli redukcja wychowania 435

18.3. Przedmiot badań pedagogiki negatywnej 437

Rozdział 19. Pedagogika postmodernizmu (Zbyszko Melosik) 448

19.1. Podstawowe cechy postmodernistycznej teorii społecznej 448

19.2. Modernistyczny dyskurs edukacji, postmodernistyczne kontrowersje 452

19.3. Postmodernizm i edukacja: możliwości i zagrożenia 455

19.4. Konserwatywna krytyka postmodernizmu 459

Bibliografia 461

Indeks osób 464

Indeks rzeczowy 480

O autorach 490