"Lekcje myślenia (obywatelskiego)"

Spis treści

Podziękowania 10

Lekcje myślenia o świecie 12

Wstęp 12

CZĘŚĆ I 20

Myślenie o świecie – dialog edukacji z filozofią Hannah Arendt 20

Tkanina Penelopy, czyli o potrzebie i kruchości myślenia. Rozważania w perspektywie filozoficzno-edukacyjnej 20

Rozdział 1 20

1.1. Dlaczego Arendt? 20

1.2. O czym myśleć? 22

1.3. Myślenie a zdobywanie wiedzy (w filozofii i edukacji) 24

1.4. Motywowanie do myślenia 28

1.5. Myślenie sokratejskie a sens kształcenia dzisiaj 30

1.6. Krajobraz po huraganie – efekty nauczania a efekty myślenia 33

1.7. Pułapki myślenia 36

„Nie ma rozpusty gorszej niż myślenie”. Niemyślenie jako dewastacja różnorodności świata 40

Rozdział 2 40

2.1. Deprawowanie myśleniem a deprawowanie niemyśleniem 41

2.2. Niemyślenie, czyli „uprawianie” zła 47

2.3. Niemyślenie – sojusznik ideologii 51

2.4. „Dla takich, którzy myślą, święte nie jest nic” – antytotalitarny gen myślenia 55

2.5. Ludzie „wyciągnięci z ukrycia” – odwaga myślenia 58

2.6. Edukacja polonistyczna – między tworzeniem więzi a nakładaniem więzów 60

Obrona polityczności edukacji polonistycznej 63

Rozdział 3 63

3.1. Język(i) polityki a język(i) edukacji 63

3.2. Polityczne postrzeganie świata 67

3.3. Troska o świat, czyli polityka jako działanie (obywatelskie) 69

3.4. Polityka jako sztuka opowiadania o świecie 73

3.5. Edukacyjność polityki 76

„Oto nasz świat” – istota wychowania obywatelskiego 81

Rozdział 4 81

4.1. Vita activa – człowiek w przestrzeni publicznej 81

4.2. Porządek społeczny jako wyzwanie dla wychowania obywatelskiego 84

4.3. Przestrzeń publiczna jako przestrzeń wychowania obywatelskiego 91

4.4. Szacunek, odpowiedzialność i odwaga – aksjologia obywatelskości 94

4.5. Zdumienie jako źródło świadomości obywatelskiej 99

Diagnozy współczesności – wyzwania dla koncepcji wychowania obywatelskiego 104

CZĘŚĆ II 104

Myślenie jako pragnienie sensu – w stronę edukacji obywatelskiej 104

Rozdział 5 104

5.1. Portret współczesnej młodzieży – diagnoza reporterska 104

5.2. U źródeł koncepcji metodycznej. Dydaktyczne odczytania wyzwań współczesności 113

5.2.1. Obserwacja świata z perspektywy wewnątrzszkolnej 114

5.2.2. Od obserwacji świata do diagnozowania wyzwań edukacyjnych 119

5.3 Różnorodność jako problem, czyli kilka myśli na temat wielokulturowości w edukacji 129

5.4. Mapa współczesnego świata, czyli odkrywanie znaczenia przestrzeni 138

5.5. Uczeń jako obywatel świata, czyli o czytaniu mapy na lekcji języka polskiego 141

Jak opisywać świat? Świadectwa myślenia 148

Rozdział 6 148

6.1. Wyzwanie koncepcyjne 148

6.2. Rzeczywistość opisana czy wykreowana? Europejskość a orientalizm 150

6.3. Europejskość w edukacji polonistycznej – kłopoty z pojęciem 153

6.4. Zmienność współczesnego świata – kłopoty z opisem 157

6.5. Szkoła czytania współczesności według Przemysława Czaplińskiego – dialog literaturoznawstwa z dydaktyką 159

6.6. Ku myśleniu krytycznemu 163

Szkolna narracja o uchodźcach (przykład refleksji obywatelskiej) 172

Rozdział 7 172

7.1 Kryzys solidarności a formacyjny wymiar edukacji 172

7.2. Opowieści o uchodźcach jako źródło trudnych pytań 176

7.3. Kontener – studium spotkania z uchodźcą 180

7.4. Obywatelskość jako zaangażowanie 185

Część III 192

Jaki jest świat… Reporterskie egzemplifikacje 192

Reporterskie „oswajanie” świata 192

Rozdział 8 192

8.1. Reportaż w ujęciu filozoficznym 192

8.1.1. Filozofia postrzegania świata 193

8.1.2. Filozoficzny status bohaterów w reportażach 196

8.1.3. Filozofia faktu w reportażach 197

8.1.4. Reporterska filozofia „oswajania” świata 200

8.2. Edukacyjna wartość reportażu 202

8.3. Reporterskie myślenie – studium czterech przykładów (wprowadzenie) 210

Reporterski egzystencjalizm. Trębacz z Tembisy. Droga do Mandeli Wojciecha Jagielskiego 212

Rozdział 9 212

9.1. Ku reportażowi egzystencjalnemu 212

9.2. Pasja reportera – Mandela 214

9.3. Przebłyski sensu 216

9.4. W poszukiwaniu sensu – między pasją a pustką 218

Inność a obcość ‒ (foto)reporterskie fascynacje niepoznawalnością świata. 13 wojen i jedna Krzysztofa 222

Rozdział 10 222

10.1. Antropologia fotoreportażu 222

10.2. Autentyzm w fotoreportażu 226

10.3. Zaangażowanie a wyobcowanie 227

10.4. Fotoreporterskie światoodczucie 229

Odzyskiwanie pamięci w reportażach Małgorzaty Szejnert (na przykładzie Domu żółwia. Zanzibaru) 233

Rozdział 11 233

11.1. Pamięć i historia 234

11.2. Ślady pamięci – domy 235

11.3. Mentalność a wielokulturowość 237

11.4. Poetyka konkretu a refleksja aksjologiczna 239

11.5. Fotografie a pamięć 240

Tajemnice zła i pamięci w Jakbyś kamień jadła Wojciecha Tochmana 244

Rozdział 12 244

12.1. Reportaż a rewanż pamięci 245

12.2. Walka o pamięć 247

12.3. Metafizyka zła 251

12.4. Antropologia pamięci 252

Zakończenie 255

Bibliografia 263

Nota bibliograficzna 272

Indeks osobowy 274

Summary (The Lessons of (Civic) Thinking. Polish Language and Literature Education in the Face of Contemporary World 280