"Biologia i ekologia jaskiń i innych obiektów podziemnych"

Identyfikator Librowy: 228545

Spis treści

Przedmowa 10

Charakterystyka obiektów podziemnych w Polsce (Paweł P. Zagożdżon) 12

Rozdział 1 12

1.1 Zróżnicowanie obiektów podziemnych w Polsce 12

1.2. Jaskinie 13

1.2.1. Wyżyny Krakowsko-Częstochowska i Wieluńska 16

1.2.2. Tatry 17

1.2.3. Beskidy, Pogórze Karpackie i Wieliczka 20

1.2.4. Rejon świętokrzyski 21

1.2.5. Niecka Nidziańska 23

1.2.6. Sudety i Pogórze Sudeckie 25

1.2.7. Niż Polski 28

1.2.8. Pieniny 29

1.2.9. Wyżyna Śląska 29

1.2.10. Roztocze 30

1.3. Sztuczne obiekty podziemne 31

1.3.1. Obiekty pogórnicze 36

1.3.2. Obiekty o znaczeniu militarnym 46

1.3.3. Obiekty o pozagórniczych funkcjach gospodarczych i społecznych 48

Rozdział 2 52

Znaczenie jaskiń i innych obiektów podziemnych w życiu człowieka (Wojciech Pusz) 52

2.1. Nazwa „jaskinia”, „pieczara” 52

2.2. Czasy dawne 53

2.3. Tajemnicze podziemia 54

2.4. Górnictwo 56

2.5. Dzień dzisiejszy 58

Ekologia obiektów podziemnych (Joanna Furmankiewicz) 60

Rozdział 3 60

3.1. Abiotyczne właściwości siedlisk podziemnych 60

3.1.1. Wielkość siedlisk podziemnych 61

3.1.2. Światło 61

3.1.3. Warunki mikroklimatyczne 62

3.1.4. Materia organiczna 66

3.1.5. Środowisko wód podziemnych 66

3.1.6. Strefy środowiska lądowego 66

3.2. Ekologiczny podział gatunków podziemnych 70

3.2.1. Troglokseny i stygokseny 70

3.2.2. Troglofile i stygofile 71

3.2.3. Troglobionty i stygobionty 71

3.2.4. Jaskiniowe endemity i relikty 74

3.3. Przystosowania organizmów do życia pod ziemią 76

3.4. Zależności troficzne między organizmami w podziemiach 79

3.4.1. Źródła pożywienia w podziemiach 79

3.4.2. Łańcuchy troficzne w podziemiach 82

3.4.3. Zimowe żerowanie drapieżników w podziemiach 83

3.4.4. Polowanie drapieżników na aktywne nietoperze 88

3.4.5. Drapieżniki polujące na popielice w jaskiniach 92

3.4.6. Bezkręgowce jako drapieżniki kręgowców w siedliskach podziemnych 93

Rozdział 4 96

Zwierzęta w podziemiach (Joanna Furmankiewicz) 96

4.1. Krótka systematyka zwierząt występujących w podziemiach 97

4.2. Bezkręgowce jaskiniowe 99

4.2.1. Płazińce (Platyhelminthes) 99

4.2.2. Nicienie (Nematoda) 100

4.2.3. Pierścienice (Annelida) 100

4.2.4. Skorupiaki (Crustacea) 102

4.2.5. Pajęczaki (Arachnida) 104

4.2.6. Wije (Myriapoda) 109

4.2.7. Owady (Insecta) 110

4.2.8. Skrytoszczękie (Entognatha) 116

4.3. Kręgowce jaskiniowe 117

4.2.9. Mięczaki (Molusca) 117

4.3.1. Ryby (Pisces) 118

4.3.2. Płazy (Amphibia) 118

4.3.3. Gady (Reptilia) 120

4.3.4. Ptaki (Aves) 120

4.3.5. Ssaki (Mammalia), bez nietoperzy 121

4.3.6. Nietoperze (Chiroptera) 124

Mikroorganizmy ekosystemów podziemnych (Rafał Ogórek) 144

Rozdział 5 144

5.1. Bakterie i archeony 145

5.2. Wirusy 149

5.3. Grzyby 150

5.4. Glony 156

5.5. Sinice 157

5.6. Porosty 159

5.7. Rola mikroorganizmów ekosystemów podziemnych w obiegu materii i pierwiastków 161

5.8. Rola mikroorganizmów w ekosystemie obiektów podziemnych 163

5.8.1. Bakterie 163

5.8.2. Wirusy 166

5.8.3. Grzyby 168

5.8.4. Glony, sinice i porosty 172

5.8.5. Mikroorganizmy w bioindykacji stanu środowiska obiektów podziemnych 173

Ochrona obiektów podziemnych (Joanna Furmankiewicz, Wojciech Pusz) 176

Rozdział 6 176

6.1. Bezpośrednia ochrona jaskiń jako siedlisk przyrodniczyc 176

6.2. Monitoring przyrodniczy jaskiń 177

6.2.1. Ogólne założenia monitoringu jaskiń 177

6.2.2. Cechy siedliska oceniane w monitoringu jaskiń 178

6.2.3. Wyniki monitoringu jaskiń 180

6.2.4. Monitoring gatunków nietoperzy 181

6.2.5. Monitoring aeromykologiczny 185

6.3. Pośrednia ochrona podziemi jako miejsc cennych przyrodniczo – obszarów objętych ochroną prawną 189

6.3.1. Ochrona obszarów cennych przyrodniczo 189

6.3.2. Parki narodowe i rezerwaty przyrody 189

6.3.3. Parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu i zespoły przyrodniczo-krajobrazowe 191

6.3.4. Obszary Natura 2000 191

6.3.5. Stanowiska dokumentacyjne i pomniki przyrody 192

6.4. Podziemia w obszarach chronionych 193

6.4.1. Podziemia będące rezerwatami przyrody 193

6.4.2. Obiekty podziemne w parkach narodowych 203

6.4.3. Obiekty podziemne w parkach krajobrazowych 204

6.4.4. Obiekty podziemne w obszarach Natura 2000 204

6.4.5. Obiekty podziemne jako stanowiska dokumentacyjne 206

6.4.6. Obiekty podziemne jako pomniki przyrody 206

6.4.7. Pośrednia ochrona podziemi jako miejsc cennych przyrodniczo – siedlisk chronionych gatunków i szczątków kopalnych 206

6.5. Ochrona nietoperzy w podziemiach 210

6.6. Pośrednia ochrona obiektów podziemnych jako miejsce występowania mikroorganizmów 212

6.7. Praktyczna ochrona podziemi 213

6.7.1. Zabezpieczanie otworów podziemi 213

6.7.2. Czasowe ograniczenie dostępu do jaskiń 217

6.7.3. Edukacja 218

Przewodnik po wybranych jaskiniach w Polsce (Roksana Knapik) 220

Rozdział 7 220

Przewodnik po wybranych kopalniach, obiektach militarnych i innych podziemnych trasach turystycznych w Polsce (Roksana Knapik) 240

Rozdział 8 240

Literatura pomocnicza 258