"Biomedyczne podstawy kształcenia i wychowania"

Spis treści

Przedmowa (Barbara Woynarowska) 8

Historia kształcenia pedagogów i nauczycieli w zakresie zagadnień biomedycznych w Polsce (Barbara Woynarowska) 12

CZĘŚĆ I. Wychowanek, uczeń. Rozwój, zdrowie i potrzeby biologiczne w różnych okresach życia 18

ROZDZIAŁ 1. Rozwój biologiczny człowieka 20

1.1. Rozwój osobniczy człowieka - zagadnienia ogólne (Barbara Woynarowska) 20

1.1.1. Sfery rozwoju i ich wzajemny związek 21

1.1.2. Etapy w rozwoju osobniczym 23

1.1.3. Dymorfizm płciowy 25

1.2. Rozwój fizyczny człowieka (Barbara Woynarowska) 27

1.2.1. Aspekty rozwoju fizycznego 27

1.2.2. Czynniki wpływające na rozwój fizyczny 33

1.2.3. Metody oceny rozwoju fizycznego 39

1.2.4. Wiek rozwojowy 49

1.2.5. Tendencje przemian w rozwoju fizycznym 50

1.2.6. Najczęstsze zaburzenia w rozwoju fizycznym dzieci i młodzieży 53

1.3. Rozwój motoryczny (Barbara Woynarowska) 59

1.3.1. Podstawowe pojęcia 59

1.3.2. Przebieg rozwoju motorycznego w ontogenezie 62

1.3.3. Czynniki wpływające na rozwój motoryczny 65

1.3.4. Metody oceny rozwoju motorycznego 66

1.3.5. Tendencje przemian sprawności fizycznej 69

1.4. Charakterystyka rozwoju fizycznego i motorycznego oraz sposoby zaspokajania potrzeb biologicznych w poszczególnych okresach życia (Barbara Woynarowska) 71

1.4.1. Okres prenatalny 71

1.4.2. Okres noworodkowy 79

1.4.3. Okres niemowlęcy 83

1.4.4. Okres poniemowlęcy 87

1.4.5. Okres przedszkolny 90

1.4.6. Młodszy wiek szkolny 93

1.4.7. Okres dojrzewania płciowego 95

1.4.8. Okres młodzieńczy 104

1.4.9. Etap stabilizacji 105

1.4.10. Etap rozwoju regresywnego - starzenie się i starość 107

1.5. Rozwój seksualny (Zbigniew Izdebski) 113

1.5.1. Podstawowe pojęcia 113

1.5.2. Przebieg rozwoju psychoseksualnego 119

1.5.3. Biologiczne, psychiczne i społeczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju seksualnego 125

1.5.4. Zachowania seksualne w dzieciństwie i w okresie dojrzewania 129

1.5.5. Ryzykowne zachowania seksualne młodzieży i zapobieganie im 135

1.5.6. Zaburzenia i problemy seksualne w dzieciństwie i młodości 139

ROZDZIAŁ 2. Wybrane układy i funkcje organizmu człowieka ważne dla procesów uczenia się (Anna Kowalewska) 146

2.1. Układ nerwowy 147

2.1.1. Wybrane informacje o budowie i funkcji układu nerwowego 147

2.1.2. Zmiany w układzie nerwowym w różnych okresach rozwoju ontogenetycznego 156

2.2. Układ wzrokowy i słuchowy 161

2.2.1. Układ wzrokowy, jego budowa, funkcja i rozwój 162

2.2.2. Układ słuchowy, jego budowa, funkcja i rozwój 164

2.3. Biologiczne mechanizmy procesu uczenia się 167

2.3.1. Przejawy, rodzaje i sposoby uczenia się 168

2.3.2. Pamięć a uczenie się 169

2.4. Fizjologiczne podłoże emocji 172

2.5. Fizjologiczny mechanizm reakcji stresowej i wpływ stresu na zdrowie oraz zdolność do uczenia się 175

2.6. Biologiczne uwarunkowania dysleksji rozwojowej 182

ROZDZIAŁ 3. Podstawowe potrzeby biologiczne człowieka i sposoby ich zaspokajania 185

3.1. Żywienie (Anna Kowalewska) 186

3.1.1. Regulacja pobierania pokarmu 186

3.1.2. Zasady racjonalnego żywienia 188

3.1.3. Związek między żywieniem, zdrowiem a dyspozycją do nauki 196

3.2. Aktywność fizyczna (Barbara Woynarowska) 198

3.2.1. Funkcje aktywności fizycznej w różnych okresach życia 199

3.2.2. Zmiany aktywności fizycznej w ontogenezie i czynniki ją warunkujące 199

3.2.3. Zalecany poziom aktywności fizycznej 201

3.2.4. Niedostatki aktywności fizycznej u dzieci i młodzieży - przyczyny i skutki 203

3.3. Zachowanie odpowiedniego rytmu pracy i odpoczynku (Krystyna Komosińska, Barbara Woynarowska) 206

3.3.1. Rytmy biologiczne 206

3.3.2. Praca, zmęczenie, odpoczynek 208

3.3.3. Sen 214

3.4. Ochrona przed szkodliwymi dla rozwoju i zdrowia czynnikami środowiskowymi (Barbara Woynarowska, Anna Kowalewska) 218

3.4.1. Ochrona przed zanieczyszczeniami powietrza atmosferycznego 219

3.4.2. Ochrona przed narażeniem na środowiskowy dym tytoniowy 220

3.4.3. Ochrona przed nadmiernym nasłonecznieniem 223

3.4.4. Ochrona przed hałasem 225

ROZDZIAŁ 4. Zdrowie i wybrane problemy zdrowotne dzieci i młodzieży 229

4.1. Związki między zdrowiem a edukacją (Barbara Woynarowska) 229

4.2. Zdrowie i czynniki je warunkujące (Barbara Woynarowska) 231

4.2.1. Definicje zdrowia 231

4.2.2. Holistyczne podejście do zdrowia 232

4.2.3. Czynniki warunkujące zdrowie 235

4.2.4. Mierniki zdrowia 238

4.2.5. Profilaktyka chorób i promocja zdrowia 239

4.3. Sytuacja zdrowotna dzieci i młodzieży (Barbara Woynarowska) 243

4.3.1. Główne problemy zdrowotne dzieci i młodzieży 244

4.3.2. Zdrowie młodzieży w jej subiektywnej ocenie 248

4.4. Wybrane problemy zdrowotne dzieci i młodzieży w wieku szkolnym i sposoby zapobiegania im 250

4.4.1. Wypadki i urazy (Barbara Woynarowska) 250

4.4.2. Zaburzenia zdrowia psychicznego (Krystyna Komosińska) 254

4.4.3. Używanie substancji psychoaktywnych (Anna Kowalewska) 263

4.4.4. Choroby przewlekłe (Barbara Woynarowska) 274

4.4.5. Zakażenie HIV (Krystyna Komosińska) 282

4.5. Wczesne zapobieganie wybranym chorobom przewlekłym ujawniającym się u dorosłych (Barbara Woynarowska) 285

4.5.1. Zapobieganie przedwczesnemu rozwojowi miażdżycy 285

4.5.2. Wczesne zapobieganie osteoporozie 288

4.5.3. Wczesne zapobieganie rakowi szyjki macicy 292

4.6. Profilaktyczna opieka zdrowotna nad uczniami (Barbara Woynarowska) 295

4.6.1. Koncepcja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami 295

4.6.2. Organizacja profilaktycznej opieki zdrowotnej nad uczniami 296

CZĘŚĆ II. Nauczyciel/wychowawca - ochrona i promocja jego zdrowia (Barbara Woynarowska) 304

ROZDZIAŁ 1. Charakterystyka społeczno-demograficzna nauczycieli 306

ROZDZIAŁ 2. Obciążenia zawodowe nauczycieli i ich skutki zdrowotne 309

2.1. Czynniki wpływające na obciążenie zawodowe nauczycieli 309

2.2. Wpływ obciążeń zawodowych na zdrowie i samopoczucie nauczycieli 311

2.3. Pomiar obciążeń psychospołecznych w zawodzie nauczyciela 312

ROZDZIAŁ 3. Problemy zdrowotne nauczycieli i zapobieganie im 314

3.1. Przewlekłe choroby narządu głosu 315

3.2. Zespół wypalenia zawodowego 319

ROZDZIAŁ 4. Działania w zakresie ochrony i promocji zdrowia nauczycieli 324

4.1. Ochrona zdrowia nauczycieli 324

4.2. Promocja zdrowia pracujących 327

CZĘŚĆ III. Środowisko i organizacja pracy szkoły (Barbara Woynarowska) 332

ROZDZIAŁ 1. Środowisko szkoły i jego wymiary 334

1.1. Środowisko społeczne szkoły 334

1.2. Środowisko fizyczne szkoły 337

ROZDZIAŁ 2. Wybrane elementy środowiska fizycznego szkoły 339

2.1. Budynek i teren szkoły 339

2.2. Warunki sanitarno-higieniczne 341

2.3. Mikroklimat i oświetlenie 343

2.4. Zapobieganie nadmiernemu hałasowi w szkole 345

2.5. Meble szkolne 347

2.6. Zabezpieczenie przed wypadkami i urazami oraz dostępność pierwszej pomocy 354

ROZDZIAŁ 3. Aspekty zdrowotne organizacji pracy i życia szkoły 359

3.1. Rozkład i organizacja lekcji 359

3.2. Przerwy międzylekcyjne 361

3.3. Żywienie w szkole 362

3.4. Warunki i organizacja aktywności fizycznej w szkole 365

ROZDZIAŁ 4. Szkoła promująca zdrowie 369

4.1. Szkoły promujące zdrowie w Polsce 369

4.2. Szkoły promujące zdrowie w Europie 373

Bibliografia 376

Indeks nazwisk 391

Indeks rzeczowy 395

Wykaz źródeł zdjęć 401

O Autorach 402