"Historie autorytetu wobec kultury i edukacji"

Spis treści

Strona tytułowa 2

Dedykacja 3

Spis treści 5

Podziękowania 12

Wprowadzenie 13

Jak to jest robione? 14

Efekt normatywny książki 23

Część I: Wydziedziczenie i imponderabilia kulturowe 25

Rozdział I: Ukryte przekleństwo wydziedziczenia z kultury 26

Wstęp. Książka jako wyrzut sumienia 26

„Czytaj albo giń!” 30

O trudności chwytania zjawiska autorytetu 32

O autorytarnym odrzuceniu autorytetu 38

Dlaczego szukać obrony dla autorytetu? 43

Fragmenty kulturowego świadectwa w sprawie autorytetu 50

W miejsce czy w miejscu autorytetu? 54

Rozdział II: Spór o autorytet jako beznadziejna walka o imponderabilia kulturowe 57

Wstęp 57

O „doksycznym” fałszu obrony autorytetu: jak nie bronić „autorytetu” Jana Pawła II oraz znaczenia intelektualistów 58

Błędy logiki i psychologii ataku na zjawisko autorytetu – dwa typowe przykłady uchybienia 63

Współmyślenie z Frankiem Furedim przeciw dominacji filisterstwa myślowego 66

W stronę ontologii wdzięczności przeciw pretensjonalności – ujęcie Gabriela Marcela 72

Jak się przedrzeć do kontaktu z historią: przypadek Giorgio Agambena pod wpływem Waltera Benjamina i problemu Geniuszu 80

Troska o duchowość jako warunek odzyskania Europy – Jan Patočka i dziedzictwo filozofii dla kultury i edukacji: o nowy autorytet Sokratesa i filozofii 82

Część II: Premilinaria, zdrady i maski 90

Rozdział III: Przekroje, przechadzki, przypadki, problemy: próba przeglądu historycznych świadectw, tropów i inspiracji 91

Wstęp 91

O świadectwie Jerzego Stempowskiego 93

Niewdzięczne rysowanie mapy – przypadek Stefana Morawskiego 95

Marii Ossowskiej podejście do normatywności autorytetu: między aksjologiczną chłonnością i obojętnością 97

Autorytet historyka w obliczu historycznej (nie)doli uznania: Jerzy W. Borejsza o Henryku Wereszyckim i o przykładzie Adama Mickiewicza 105

Autorytet przeszłości między wiarą, wiedzą oraz duchowo wyzwalającą i zakorzeniającą erudycją – z inspiracji historycznymi badaniami i rozważaniami Krzysztofa Pomiana wokół napięć wiara – rozum oraz procesu koniecznej „dezintegracji kartezjanizmu” 108

Rozdział IV: Spory o sytuację autorytetu duchowości wobec pięciu postaci „zdrady klerków” – Julien Benda i pokłosie jego diagnozy 119

Wstęp 119

Intelektualiści pomiędzy kulturą i polityką i kontekst polskiej „zdrady klerków” w ujęciu Jerzego Szackiego 124

Przejawy „zdrady klerków” jako patologie postaw autorytetów według Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 128

Pierwsza zdrada klerków: rasa, klasa i naród – pragmatyczna służba interesom doraźnym 134

Druga zdrada klerków: porządek, ewolucja świata, zaangażowanie 148

Trzecia zdrada klerków – uwiedzenie postmodernizmem, poprawność polityczna, relatywizm: intelektualiści w narcystycznym duchu nieodpowiedzialności spektaklu młodości 157

Czwarta zdrada klerków – przeciętność, formalizm proceduralny, rynek usług konsumenckich, w trosce o globalność, masowość i równorzędność 163

Zakończenie: piąta zdrada klerków – wertykalny najazd ofiar wydziedziczenia z kultury, sankcjonujących pozór, cynizm i wygodę kosztem instytucji kultury, której służba miała być ich powinnością 166

Rozdział V: Ubu król jako uniwersalne lustro prawdy O świecie bez autorytetów 176

Wstęp 176

W stronę pozapolitycznego myślenia o dokonaniu Alfreda Jarry’ego 179

Teksty o teatrze u Jarry’ego jako preteksty dla pedagogiki 188

Zamiast zakończenia 193

Część II: Historie filozoficzne 197

Rozdział VI: Między redukcją i rehabilitacją Problem filozofii analitycznej z autorytetem jako kategorią badawczą i praktyczną 198

Wstęp 198

Problematyczność autorytetu (z) historii filozofii w samej filozofii 199

Martha Nussbaum jako przykład wąskiej stereotypizacji autorytetu i tradycji 200

Analiza Richarda B. Brandta jako próba redukcji obecności autorytetu w etyce 209

Kapitał sugestii między rezonansem, magią i kompensacją – autorytet w kontekście analitycznego dyskursu filozofii prawa Czesława Znamierowskiego 214

I. Wymiar autorytetu w doświadczeniu osobistym i postawie badawczej Znamierowskiego 215

II. Narzędzia teoretyczne do problematyzowania kwestii autorytetu w analizach Czesława Znamierowskiego 219

III. Magia i kompensacja w praktyce obecności autorytetów 223

Rozdział VII: W poszukiwaniu autorytetu jako źródła i partnera wielkości ducha: przypadek Hegla 232

Wstęp 232

Autorytet w porządku uczoności i nauczania 235

Czy odrzucenie „zewnętrznego autorytetu” znosi problem autorytetu? Przypadek odniesień do wiedzy i wiary. 238

Dwie pułapki w historyczno-genetycznym traktowaniu autorytetu 240

Stosunek Hegla do „wielkich” i ich autorytetu 243

Spór Hegla z oświeceniem i światem wywyższającego się martwego ducha 246

Autorytet i dzieło – kwestia mechanizmu znikania i oszustwa 251

Autorytet między śladem obiektywności w obliczu obłudy i etycznością 254

O perypetiach recepcji autorytetu Hegla 256

Zakończenie 259

Rozdział VIII: Myśliciel istotny jako paradoksalne wyzwanie dla autorytetu i inne komplikacje u Martina Heideggera 263

Wstęp 263

Paradoksy myśliciela istotnego 266

Martin Heidegger i stosunek do techniki jako model stosunku do autorytetu oraz ograniczenia i paradoksy tej analogii 269

Rozdział IX: Między onieśmielającym słowem władczym a ośmielającą myślą znaczącą: autorytet według ujęcia Karla Jaspers 275

Wstęp 275

Znaczące piętna współczesności 279

Pułapki autorytetu nauki, techniki i Zachodu oraz wyzwanie autorytetu w historii 281

Próba konfrontacji z autorytetem Jaspersa 283

O symetrii i synergii wolności i prawdziwego autorytetu 286

Autorytet w obliczu „wiary filozoficznej” w kontekście „objawienia”: o historyczności i destrukcyjności rozszczepienia autorytetu i wolności 289

Zakończenie 294

Rozdział X: Przeciw zredukowanym postaciom autorytetu w „wojnie hermeneutyk”: Paul Ricoeur w obliczu depozytu władzy 299

Wstęp 299

Autorytet jako „przedmiot gry z czasem” 303

Socjologiczna redukcja autorytetu w polityce i teologii 305

Autorytet między piedestałem, świadectwem i patosem 307

Autorytet jako źródło długu wdzięczności i zobowiązania oraz szans służących rozwojowi do ciągłego odzyskiwania w historii myśli 308

Autorytet i jego gubienie w edukacji uniwersyteckiej 313

Autorytet w perspektywach: pionowej i poziomej 316

Powrót do autorytetu dzieł kultury jako ciągle ułomny powrót do siebie 319

Część IV: Nauki społeczne i historia instytucji 325

Rozdział XI: Autorytet i Kościół: między diakonią i hierarchią W walce o źródłową tradycję i tożsamość chrześcijaństwa (konteksty polski i reformacji) 326

Wstęp 326

Paradoksy historycznego autorytetu Kościoła w Polsce z perspektywy badań Janusza Tazbira 327

Jana Kracika ogląd pułapek w walce o autorytet Kościoła 331

Historyczne odsłony i uwarunkowania autorytetu Kościoła w Polsce w ujęciu Bohdana Cywińskiego: zabór rosyjski 334

Rysy na autorytecie Kościoła i próby jego obrony: Holokaust, pedofilia 339

Hans Küng i jego krytycyzm reformacyjny w obrębie katolicyzmu – teologiczny problem autorytetu przeciw dominującym teologom 340

Thomasa Mertona wizja kierownictwa duchowego 353

Zamiast zakończenia 356

Rozdział XII: Autorytet Marksa w kontekście ekonomii pedagogicznej: dwoistość wartości i użyteczności Z inspiracji Kapitałem przeciw patologiom urzędowych/obiegowych postaci marksizmu 361

Wstęp 361

O fenomenie autorytetu samego Marksa według Schumpetera i innych 364

Wartość pracy przez pracę wartości jako metamorfozę i dwoistość wiedzy jako towaru w procesie cyrkulacji edukacyjnej 368

Problem dwoistości pracy w kontekście pedagogicznym 371

Konsekwencje dla obecności autorytetu w pracy pedagogicznej 373

Rozdział XIII: Autorytety w historii socjologii (założyciele, pokolenie przełomu wieku i ostatni wielcy) 375

Wstęp 375

Autorytet w socjologii między mistrzem szkoły i klasykiem dyscypliny: uściślenia Jerzego Szackiego i problem degradacji tradycji 378

Autorytet w pułapkach ruchliwości i nieruchliwości społecznej u Sorokina 382

Raymond Aron. Postawy badawcze, wzory autorytetu i zaangażowania 387

Pierre Bourdieu. O instrumentalnym funkcjonowaniu autorytetu w analizie strukturalnej walki o dystynkcję z wykorzystaniem blefu 393

Ralf Dahrendorf. O groźbie autorytaryzmu bez autorytetu oraz o potrzebie podstawowego impulsu ze struktury autorytetu: o pęknięciu establishmentu i elitarności 399

Piotr Sztompka. Autorytet zamiast przemocy jako trudniejszy proces oddziaływania niż akty jego destrukcji 404

Zakończenie 412

Część V: O historiach autorytetu w literaturze 417

Rozdział XIV: Zmagania Witkacego z groźbą duchowej „autokastracji” Autorytety z misją „najlepszych łbów ludzkości” w publicznej przestrzeni oszustwa antyintelektualizmu i scjentyzmu 418

Wstęp 418

Brak wewnętrznego kontaktu z wielkością jako autokastracja 422

O celowości i niemożliwości traktowania Witkacego na serio 424

Pułapka ekstrapolacji autorytetu nauki i imponowania laikom 426

Autorytet jako „łeb”, który zaryzykował samobójczo pracę z „jadowitym” problemem 429

Kwestie nauczania twórczości i wielkości w sztuce w obliczu „rażącego przeskoku” ku perwersji artystycznej 433

Zakończenie 436

Rozdział XV: Autorytet w kontekście intymnej potrzeby i wartości hierarchii w kulturze oraz wobec zagrożeń zrytualizowanym pozorem – przypadek Czesława Miłosza 441

Wstęp 441

Autorytet religii w szkole w rękach Ubu króla i inne wzory szkolne 446

O wartości poezji w świecie obalania hierarchii albo o dramatycznej i subtelnej obronie hierarchii w kulturze 450

Autorytet i styl intelektualisty według Miłosza 457

Magia i mistyfikacja autorytetu w świecie „zniewolonego umysłu” i „reakcji” 460

Zamiast zakończenia 465

Rozdział XVI: Autorytety polskiej literatury współczesnej Próbki i przymiarki 469

Wstęp 469

Jarosław Marek Rymkiewicz i pryzmat przypadku Słowackiego O (po)wadze i dramaturgii rozmowy z Wielkimi Duchami kultury i wzajemnym dźwiganiu się w górę w wampirycznym zespoleniu 472

Sławomir Mrożek: o przekleństwie półinteligencji, przemilczeń i nadużyć establishmentu i niedostatku „problematyczności osobistej” i innych pułapkach 479

Jerzy Pilch o fikcji autorytetu krytyki literackiej i teatralnej: w pułapkach nadmiaru powagi i ignoranckiej pochwały W stronę trzech radykalizmów krytyki w kulturze 485

Gustaw Herling-Grudziński. Trzy postawy wobec autorytetów i dwa typy zdrady klerków jako patologie postaw autorytetów 490

Stanisław Barańczak. Przeciw „etyce Autorytetu”: czego autorytet dać nie może bez autorytaryzmu (poezja w świecie troski o „pragnienie myślenia”) 493

Rozdział XVII: Stefan Chwin – przeciw pułapkom nieuczciwości uwznioślenia i wykluczenia autorytetu jako życiodajnego źródła mierzenia się z wielkością 501

Wstęp 501

Autorytet albo Nikt. Od zobowiązującej Normy do wyzwania osobowego odniesienia 503

Wielkość w kulturze jako wyzwanie 507

Czy naród potrzebuje autorytetów? 512

W obronie Miłosza jako nauczyciela i wychowawcy 517

Autorytet kultury wymaga podniesienia znaczenia szkoły 519

Zamiast zakończenia. O kolonizacji i karnawalizacji symboliczności jako niezdolności do dialogu 520

Część VI: Edukacja i pedagogika: prowokacje 525

Rozdział XVIII: Odsłony skrótów myślowych wcześniejszych przymiarek do problemu autorytetu 526

Wstęp 526

Autorytet nauczyciela i zdolni uczniowie1 527

Próba podsumowania. Autorytet w dziesięciu tezach: intymna relacja wdzięczności kulturowej i prawdziwego długu spłacanego duchowo 534

Złoty róg w czarnym kolorze Z profesorem Lechem Witkowskim, autorem rozprawy: Wyzwania autorytetu..., Książki Roku 2009, rozmawia Anna Raczyńska8 537

Jaki autorytet? 543

Rozdział XIX: Autorytet w kręgu zabobonów Trzydzieści pięć podręcznikowych i obiegowych przekłamań w sprawie pojmowania autorytetu 545

Wstęp1 545

Autorytet prowadzi naturalnie do autorytaryzmu 547

Autorytet musi być autorytatywny 548

Autorytet jest zbędny, bo nie potrzeba go w uzasadnieniach, a nawet im szkodzi 549

Autorytet najlepiej jest afirmowany i reprezentowany przez uznających go i świadczących o nim 550

Autorytet musi być możliwie szeroko uznany i obecny 551

Autorytet pokrywa się z popularnością 552

Autorytet oznacza sytuację i przejawia się w sprawowaniu władzy 553

Autorytet oznacza zwierzchność 554

Autorytet sprowadza się do prestiżu i respektu 555

Autorytet przejawia się przez naśladowanie 556

Autorytet stanowi wzór albo wzorzec gotowy do podjęcia 558

Autorytet wymaga ślepego posłuszeństwa i zasługuje na nie 559

Autorytet w swojej pełni musi być niepodważalny 560

Autorytet jest tym większy, im bardziej niepodważalny 561

Autorytet wyklucza potrzebę dyskutowania z nim 562

Autorytet oznacza wartościową dobrowolność uznania 563

Autorytet oznacza wyższość racji i pewność jej słuszności 564

Autorytet oznacza nieskazitelność i pomnikowość 565

Autorytet oznacza naturalną uległość wobec niego 566

Autorytet, zagrażając niezależności, wymaga całkowitego odrzucenia 567

Autorytet jest naturalnie (silnie) normatywny 568

Autorytet zaprzecza autonomii sądzenia 569

Autorytet funkcjonuje tylko na poziomie konwencjonalnym 570

Autorytet jest potrzebny tylko niedojrzałości i ją utrwala 571

Autorytet musi oznaczać relację wertykalną, a nie horyzontalną 572

Autorytet zwykle ma wartość jedynie w pojedynkę lub w harmonii 573

Autorytety znikają, upadają albo są odrzucane jako niepotrzebne rozwojowo 574

Autorytety dojrzale traktowane są po prostu odrzucane 575

Autorytety nieuznane są same sobie winne 576

Autorytety naturalnie mogą się zakorzeniać w edukacji szkolnej 577

Autorytety kulturowo najlepiej funkcjonują na uczelniach wyższych 578

Autorytety są szkodliwe i zbędne 579

Autorytety przeszkadzają w rozwoju duchowym i narzucają własną wizję oraz wolę 580

Autorytety młodzieży bada się, pytając o jej deklaracje 581

Autorytety wskazane są wiarygodnym punktem znaczącego oparcia 582

Autorytetem można zostawać, usilnie nad tym pracując 583

Autorytet w kulturze i edukacji jest tym samym co autorytet w sferze politycznej i społecznej 584

Autorytet ma tyle samo argumentów za sobą co przeciw sobie 585

Zamiast zakończenia: między autorytetem i „autorytem” 586

Posłowie. Poszukiwanie nowego profilu autorytetu dla pedagogiki 587

Zakończenie Na nowe otwarcie. Co dalej? 589

Bibliografia 592

Strona redakcyjna 601