"Diagnostyka obrazowa. Układ nerwowy ośrodkowy"

Spis treści

Część I. WYBRANE ZAGADNIENIA PODSTAW FIZYCZNYCH NEUROOBRAZOWANIA 17

Wprowadzenie – Jerzy Walecki, Mariusz I. Furmanek, Tomasz Bulski, Michał Adamczyk 18

1. Tomografia komputerowa – Jerzy Walecki, Mariusz I. Furmanek, Tomasz Bulski, Michał Adamczyk 19

Wielorzędowa tomografia komputerowa 20

Aplikacje wielorzędowej tomografii komputerowej w neuroradiologii 21

2. Rezonans magnetyczny – Jerzy Walecki, Mariusz I. Furmanek, Tomasz Bulski, Michał Adamczyk 23

Obrazowanie czynnościowe w rezonansie magnetycznym 23

Procesy zachodzące podczas aktywacji ośrodków mózgowych 24

Metody badania czynnościowego rezonansu magnetycznego 25

Sygnał w czynnościowym rezonansie magnetycznym 25

Analiza statystyczna 27

Funkcje mózgu i najważniejsze paradygmaty służące do uzyskiwania aktywacji stosowane w badaniach czynnościowego rezonansu magnetycznego 27

Aktywacje motoryczne i somatosensoryczne 27

Aktywacje słuchowe 28

Funkcje językowe 28

Plastyczność mózgu 29

Wykorzystanie czynnościowego rezonansu magnetycznego w ocenie zaburzeń funkcji poznawczych 29

Monitorowanie leczenia farmakologicznego za pomocą czynnościowego rezonansu magnetycznego 31

Sieć stanu spoczynkowego 31

Ograniczenia czynnościowego rezonansu magnetycznego 32

Obrazowanie dyfuzji w rezonansie magnetycznym 35

Badanie perfuzji mózgu metodą rezonansu magnetycznego 39

Obrazowanie podatności magnetycznej 41

Spektroskopia rezonansu magnetycznego 42

Spektroskopia protonowa 47

Spektroskopia fosforowa 49

3. Środki cieniujące i kontrastowe stosowane w neuroradiologii – Katarzyna Sklinda 51

Środki cieniujące stosowane w rentgenodiagnostyce i tomografii komputerowej 51

Podział środków cieniujących 51

Farmakokinetyka 52

Wskazania do podania środka cieniującego 52

Działania niepożądane 53

Środki kontrastowe stosowane w diagnostyce metodą rezonansu magnetycznego 54

Podział środków kontrastowych pod kątem podatności na działanie pola magnetycznego 54

Podział środków kontrastowych ze względu na obszar działania na poziomie komórkowym 55

Zewnątrzkomórkowe środki kontrastowe 55

Wewnątrzkomórkowe środki kontrastowe 56

Metody aplikacji środków cieniujących i kontrastowych 57

Część II. SZCZEGÓŁOWA DIAGNOSTYKA CHORÓB OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO 59

Wprowadzenie – Jolanta Sikorska, Agnieszka Pomianowska 60

Zaburzenia rozwojowe ośrodkowego układu nerwowego 60

4. Embriogeneza – Jolanta Sikorska, Agnieszka Pomianowska 61

5. Zaburzenia indukcji grzbietowej – Jolanta Sikorska, Agnieszka Pomianowska 62

Wady dysraficzne mózgowia i czaszki 62

Przepuklina oponowa czaszki 62

Przepuklina oponowo-mózgowa 62

Malformacje Chiariego 63

Wady dysraficzne rdzenia i kanału kręgowego 71

Przepuklina oponowa kręgosłupa 71

Przepuklina oponowo-rdzeniowa 72

Przepuklina rdzeniowa 77

Przepuklina tłuszczowo-oponowo-rdzeniowa 78

Przepuklina tłuszczowo-rdzeniowa 80

Przepuklina torbieli hydromielicznej 81

Wodordzenie 81

Jamistość rdzenia kręgowego przedłużonego 82

Rozszczepienie rdzenia 85

Grzbietowa zatoka skórna, torbiel skórzasta i torbiel naskórkowa 91

Zaburzenia rozwojowe nici końcowej 94

Tłuszczak podtwardówkowy 95

Torbiel neurenteryczna 97

Zespół regresji ogonowej 98

6. Zaburzenia indukcji brzusznej – Jolanta Sikorska, Agnieszka Pomianowska 99

Przodomózgowie jednokomorowe 99

Dysplazja przegrodowo-wzrokowa 103

Anomalie przegrody przezroczystej i sklepienia 104

Malformacja Chiariego typu IV 106

Zespół Dandy’ego–Walkera 107

Odmiana zespołu Dandy’ego–Walkera 108

Torbiel pajęczynówki wewnątrzczaszkowa 109

Powiększenie zbiornika móżdżkowo-rdzeniowego 112

Torbiele oponowe kanału kręgowego 112

Dysplazje opony twardej 117

7. Zaburzenia podziału i różnicowania komórek – Jolanta Sikorska, Agnieszka Pomianowska 119

Małomózgowie prawdziwe 119

Wielkomózgowie 119

Niedrożność i zwężenie wodociągu mózgu 120

Fakomatozy 121

Nerwiakowłókniakowatość 121

Stwardnienie guzowate 126

Naczyniakowatość twarzowo-mózgowa 128

Ataksja-teleangiektazja 130

Naczyniakowatość siatkówkowo-móżdżkowa 130

Melanoza nerwowo-skórna 131

Naczyniakowatość skórno-oponowo-rdzeniowa 131

8. Zaburzenia migracji neuronalnej i rozwoju bruzd – Jolanta Sikorska, Agnieszka Pomianowska 133

Bezzakrętowość 133

Szerokozakrętowość 135

Drobnozakrętowość 137

Heterotopia istoty szarej 138

Dziurowatość mózgu prawdziwa 144

Agenezja ciała modzelowatego 147

9. Inne zaburzenia związane z rozwojem czaszki i kręgosłupa – Jolanta Sikorska, Agnieszka Pomianowska 151

Przedwczesne zarośnięcie szwów czaszkowych 151

Wady pogranicza czaszkowo-kręgosłupowego 152

Wady segmentacji kręgosłupa 153

Wrodzona stenoza kanału kręgowego 155

Połączenie korzeni nerwowych 156

Choroby istoty białej 159

Wprowadzenie – Monika Bekiesińska-Figatowska 159

10. Leukodystrofia metachromatyczna – Monika Bekiesińska-Figatowska 160

11. Leukodystrofia globoidalna – Monika Bekiesińska-Figatowska 161

12. Mukopolisacharydozy – Monika Bekiesińska-Figatowska 162

13. Ceroidolipofuscynozy neuronalne – Monika Bekiesińska-Figatowska 164

14. Adrenoleukodystrofia sprzężona z chromosomem X – Monika Bekiesińska-Figatowska 165

15. Encefalopatia mitochondrialna z kwasicą mleczanową i epizodami udaropodobnymi – Monika Bekiesińska-Figatowska 167

16. Zespół Leigha – Monika Bekiesińska-Figatowska 169

17. Zespół Cockayne’a – Monika Bekiesińska-Figatowska 171

18. Choroba Pelizaeusa–Merzbachera – Monika Bekiesińska-Figatowska 172

19. Zespół 18q- – Monika Bekiesińska-Figatowska 173

20. Kwasica glutarowa typu I – Monika Bekiesińska-Figatowska 174

21. Hiperglicynemia nieketotyczna – Monika Bekiesińska-Figatowska 175

22. Choroba Canavan – Monika Bekiesińska-Figatowska 176

23. Choroba Wilsona – Monika Bekiesińska-Figatowska 177

24. Choroba Menkesa – Monika Bekiesińska-Figatowska 179

25. Choroba Alexandra – Monika Bekiesińska-Figatowska 180

26. Leukoencefalopatia ze znikającą istotą białą – Monika Bekiesińska-Figatowska 182

27. Leukoencefalopatia z zajęciem pnia mózgu i rdzenia kręgowego oraz zwiększeniem stężenia mleczanów – Monika Bekiesińska-Figatowska 183

28. Angiopatia amyloidowa – Monika Bekiesińska-Figatowska 185

29. Mózgowa autosomalna dominująca arteriopatia z podkorowymi zawałami i leukoencefalopatią – Monika Bekiesińska-Figatowska 186

30. Stwardnienie rozsiane – Monika Bekiesińska-Figatowska 188

Stwardnienie koncentryczne 189

31. Ostre rozsiane zapalenie mózgu i rdzenia. Ostre krwotoczne zapalenie mózgu i rdzenia – Monika Bekiesińska-Figatowska 191

32. Centralna mielinoliza mostu i mielinoliza pozamostowa – Monika Bekiesińska-Figatowska 192

33. Zespół odwracalnej leukoencefalopatii tylnej – Monika Bekiesińska-Figatowska 193

34. Niedotlenieniowo-niedokrwienna leukoencefalopatia noworodków – Monika Bekiesińska-Figatowska 194

35. Zapalenie naczyń – Monika Bekiesińska-Figatowska 196

36. Zmiany w istocie białej po napromienianiu i chemioterapii – Monika Bekiesińska-Figatowska 197

37. Rozlany uraz aksonalny – Monika Bekiesińska-Figatowska 199

Zespoły otępienne 201

38. Otępienie – Marek Gołębiowski 202

39. Obraz starzejącego się mózgu – Marek Gołębiowski 206

40. Łagodne zaburzenia poznawcze – Marek Gołębiowski 207

41. Choroba Alzheimera – Marek Gołębiowski 210

42. Otępienie z ciałami Lewy’ego – Marek Gołębiowski 212

43. Otępienie naczyniopochodne – Marek Gołębiowski 213

44. Zwyrodnienie czołowo-skroniowe – Marek Gołębiowski 216

Guzy ośrodkowego układu nerwowego 218

Wprowadzenie – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 218

45. Cechy guzów ośrodkowego układu nerwowego – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 219

Cechy guzów wewnątrzczaszkowych w badaniach obrazowych 219

Rezonans magnetyczny 219

Tomografia komputerowa 219

Spektroskopia rezonansu magnetycznego 220

Badanie perfuzji mózgowej 221

Mapowanie czynności mózgowia – funkcjonalne badanie rezonansu magnetycznego 221

Obrazowanie tensora dyfuzji 221

Klasyfikacja guzów ośrodkowego układu nerwowego 225

46. Nowotwory szeregu astrocytarnego – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 226

Gwiaździaki rozlane 226

Gwiaździak włókienkowy 226

Gwiaździak anaplastyczny 231

Glejak wielopostaciowy 237

Glejak wielopostaciowy olbrzymiokomórkowy 238

Glejakomięsak 238

Glejaki mostu lub rdzenia przedłużonego 241

Glejaki nerwów wzrokowych 244

47. Gwiaździaki o wzroście ograniczonym – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 248

Gwiaździak włosowatokomórkowy 248

Żółtakogwiaździak pleomorficzny 250

Gwiaździak podwyściółkowy olbrzymiokomórkowy 252

48. Nowotwory gleju skąpowypustkowego – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 255

Skąpodrzewiak 255

Skąpodrzewiak anaplastyczny 256

49. Nowotwory gleju wyściółkowego – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 260

Wyściółczak 260

Inne nowotwory gleju wyściółkowego 262

Podwyściółczak 262

Wyściółczak anaplastyczny 262

Wyściółczak śluzowobrodawkowaty 262

50. Nowotwory pochodzenia zarodkowego (prymitywne nowotwory neuroektodermalne – PNET) – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 263

Rdzeniak płodowy 263

51. Nowotwory o niewyjaśnionej histogenezie – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 267

Glejakowatość mózgu 267

Naczyniak płodowy 269

52. Nowotwory splotu naczyniówkowego – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 273

Brodawczak splotu naczyniówkowego 273

Rak splotu naczyniówkowego 274

53. Guzy neuronalne i mieszane neuronalno-glejowe – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 276

Zwojak 276

Nowotwór dysembrioplastyczny neuroepitelialny 277

Zwojakoglejak 280

Nerwiak komórkowy ośrodkowy 283

Inne guzy neuronalne i mieszane neuronalno-glejowe 284

Zwojak móżdżku dysplastyczny 284

Zwojakoglejak desmoplastyczny wieku dziecięcego 284

54. Guzy wywodzące się z miąższu szyszynki – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 285

Szyszyniak 285

Szyszyniak zarodkowy 286

55. Nowotwory nerwów czaszkowych i rdzeniowych – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 289

Nerwiak osłonkowy 289

56. Nowotwory opon mózgowych wywodzące się z komórek meningotelialnych – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 292

Oponiak 292

57. Chłoniaki i nowotwory układu krwiotwórczego – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 302

Chłoniaki złośliwe 302

58. Guzy z komórek rozrodczych – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 306

Zarodczak 306

59. Przerzuty nowotworowe do mózgu i móżdżku – Jerzy Walecki, Ewa Kluczewska 309

60. Popromienne uszkodzenie mózgu – Jerzy Walecki 312

Guzy i zmiany guzopodobne podstawy czaszki 314

Wprowadzenie – Barbara Bobek-Billewicz 314

61. Badania obrazowe stosowane w diagnostyce guzów podstawy czaszki – Barbara Bobek-Billewicz 315

62. Guzy i zmiany guzopodobne występujące w każdej części podstawy czaszki – Barbara Bobek-Billewicz 316

Oponiak 316

Nerwiak osłonkowy 324

Przerzuty 325

Dysplazja włóknista 331

Tłuszczak 333

Sarkoidoza 334

63. Guzy podstawy przedniego dołu czaszki – Barbara Bobek-Billewicz 335

Nerwiak węchowy zarodkowy 335

Brodawczak odwrócony 337

Naczyniakowłókniak młodzieńczy 337

Torbiel śluzowa zatoki 337

Mięśniakomięsak prążkowanokomórkowy 339

Kostniak 342

64. Guzy podstawy środkowego dołu czaszki – Barbara Bobek-Billewicz 343

Czaszkogardlak 343

Struniak 346

Torbiel skórzasta 347

Procesy patologiczne w zatoce jamistej 348

65. Guzy podstawy tylnego dołu czaszki – Barbara Bobek-Billewicz 349

Nerwiak nerwu VIII 349

Torbiel naskórkowa 353

66. Zmiany szczytu piramidy kości skroniowej – Barbara Bobek-Billewicz 358

Torbiel cholesterolowa 359

Tętniak tętnicy szyjnej wewnętrznej 360

Procesy zapalne szczytu piramidy kości skroniowej 361

67. Zmiany otworu żyły szyjnej – Barbara Bobek-Billewicz 362

Przyzwojak 362

Nerwiak nerwów IX, X, XI 365

68. Procesy patologiczne w otworze wielkim – Barbara Bobek-Billewicz 366

69. Nerwy czaszkowe – Barbara Bobek-Billewicz 367

Guzy przysadki i okolicy okołosiodłowej 372

70. Gruczolaki przysadki – Joanna Bladowska, Marek J. Sąsiadek 373

71. Inne guzy okolicy siodła tureckiego – Joanna Bladowska, Marek J. Sąsiadek 386

Czaszkogardlak 386

Torbiel kieszonki Rathkego 389

Oponiak 391

Gwiaździak włosowatokomórkowy 393

Rozrodczak 395

Torbiele pajęczynówki 395

Odpryskowiec 396

Struniak 397

72. Zmiany nienowotworowe przysadki – Joanna Bladowska, Marek J. Sąsiadek 400

Patologia lejka przysadki 400

Patologiczna hiperintensywność przysadki 400

Tętniaki 400

Zespół pustego siodła 400

Zmiany infekcyjne, ziarniniakowe i naciekowe 400

Zmiany wrodzone 400

73. Diagnostyka pooperacyjna okolicy siodła tureckiego – Joanna Bladowska, Marek J. Sąsiadek 405

Diagnostyka różnicowa guza resztkowego 405

Obraz materiałów wypełnieniowych 407

Ocena pozostałego po zabiegu gruczołu przysadki 409

Zmiany pooperacyjne w zatoce klinowej 410

Guzy kanału kręgowego i kręgosłupa 416

Wprowadzenie – Elżbieta Jurkiewicz 416

74. Guzy kanału kręgowego położone w przestrzeni wewnątrzoponowej wewnątrzrdzeniowe – Elżbieta Jurkiewicz 417

Wyściółczak 417

Gwiaździak 420

Naczyniak płodowy 424

Wewnątrzrdzeniowe zmiany przerzutowe 428

75. Guzy kanału kręgowego położone w przestrzeni wewnątrzoponowej zewnątrzrdzeniowe – Elżbieta Jurkiewicz 430

Wyściółczak śluzowo-brodawkowaty nici końcowej i ogona końskiego 430

Nerwiak osłonkowy 434

Oponiak 437

Nerwiakowłókniak 441

Wewnątrzoponowe zmiany przerzutowe 444

Tłuszczak nici końcowej 447

Tłuszczak wewnątrzoponowy 448

Torbiel naskórkowa 450

Torbiel skórzasta 454

Torbiel neuroenterogenna 456

76. Guzy kanału kręgowego położone w przestrzeni zewnątrzoponowej – Elżbieta Jurkiewicz 459

Nadmierne nadoponowe gromadzenie tkanki tłuszczowej 459

77. Guzy kręgosłupa – Elżbieta Jurkiewicz 461

Naczyniak 461

Kostniak kostninowy 464

Kostniak zarodkowy 466

Guz olbrzymiokomórkowy 468

Wyrośl chrzęstno-kostna 471

Torbiel tętniakowata 473

Ziarniniak kwasochłonny 477

Chrzęstniakomięsak 479

Mięsak Ewinga 482

Mięsak kościopochodny 485

Struniak 486

Szpiczak mnogi 488

Chłoniak 490

Białaczka 493

Nerwiak zarodkowy współczulny 496

Zewnątrzoponowe zmiany przerzutowe 499

Choroby kręgosłupa 503

78. Techniki głównych metod obrazowania kręgosłupa – Marek J. Sąsiadek, Joanna Bladowska 504

Obrazowanie diagnostyczne w chorobie zwyrodnieniowej kręgosłupa 504

Badanie rentgenowskie 504

Rezonans magnetyczny 504

Tomografia komputerowa 504

Obrazowanie diagnostyczne urazów kręgosłupa 507

Badanie rentgenowskie 507

Rezonans magnetyczny 507

Tomografia komputerowa 507

79. Choroba zwyrodnieniowa kręgosłupa – Marek J. Sąsiadek, Joanna Bladowska 508

Zmiany zwyrodnieniowe krążka międzykręgowego 513

Zmiany zwyrodnieniowe trzonów kręgowych 522

Zmiany zwyrodnieniowe stawów międzykręgowych 528

Zmiany zwyrodnieniowe więzadeł kręgosłupa 529

Kręgozmyk zwyrodnieniowy 530

Stenoza kanału kręgowego 531

Zmiany w rdzeniu kręgowym 533

Stan po operacji przepukliny krążka międzykręgowego 534

80. Urazy kręgosłupa – Marek J. Sąsiadek, Joanna Bladowska 536

81. Zmiany naczyniopochodne, zapalne i demielinizacyjne kręgosłupa – Marek J. Sąsiadek, Joanna Bladowska 548

Zmiany naczyniopochodne 549

Zmiany zapalne 554

Zmiany demielinizacyjne 559

Urazy czaszkowo-mózgowe 565

Wprowadzenie – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 565

82. Złamania kości czaszki – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 566

83. Wstrząśnienie mózgu – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 570

84. Stłuczenie mózgu – Romana Bogusławska--Walecka, Agnieszka Piliszek 571

85. Rozlany uraz aksonalny – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 575

86. Krwiak śródmózgowy – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 579

87. Krwiak nadtwardówkowy – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 584

88. Krwiak podtwardówkowy – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 587

89. Pourazowe krwawienie podpajęczynówkowe – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 591

90. Obrzęk i ostre pourazowe obrzmienie mózgu – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 593

91. Powikłania urazów czaszkowo-mózgowych – Romana Bogusławska-Walecka, Agnieszka Piliszek 596

Wady naczyniowe ośrodkowego układu nerwowego 602

Wprowadzenie – Jan Baron, Katarzyna Gruszczyńska 602

92. Tętniaki tętnic mózgowych – Jan Baron, Katarzyna Gruszczyńska 603

93. Malformacje naczyniowe – Jan Baron, Katarzyna Gruszczyńska 612

Malformacje tętniczo-żylne 612

Tętniakowata malformacja żyły Galena 619

Malformacje (przetoki) tętniczo-żylne opony twardej 622

Przetoka szyjno-jamista 625

Naczyniaki jamiste 628

Naczyniaki włośniczkowe 631

Rozwojowe malformacje żylne 632

94. Zespół Sturge’a–Webera – Jan Baron, Katarzyna Gruszczyńska 635

95. Choroba moyamoya – Jan Baron, Katarzyna Gruszczyńska 637

Choroby naczyniopochodne ośrodkowego układu nerwowego 642

96. Udar mózgu – Jerzy Walecki, Tomasz Bulski, Cezary Szary 643

Szczególne typy udaru 668

Udar żylny 668

Udar „ostatniej łączki” (hemodynamiczny) 670

Udar lakunarny 670

Udar w mechanizmie zatorowym 670

Zwyrodnienie Wallera 676

Leukoarajoza 678

Wybrane udary o innej etiologii 679

Przewlekła encefalopatia nadciśnieniowa 679

Zespół odwracalnej leukoencefalopatii tylnej 679

Mózgowa autosomalna dominująca arteriopatia z zawałami podkorowymi i leukoencefalopatią 680

Zespół MELAS 680

97. Krwawienie śródczaszkowe – Jerzy Walecki, Tomasz Bulski, Cezary Szary 682

Krwawienie śródmózgowe 683

Krwawienie podpajęczynówkowe 689

Krwawienie dokomorowe 692

Mikrokrwawienia 692

Choroby zapalne ośrodkowego układu nerwowego 695

Wprowadzenie – Eugeniusz Tarasów 695

98. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – Eugeniusz Tarasów 696

Ropniak podtwardówkowy 699

99. Ropień mózgu – Eugeniusz Tarasów 702

100. Gruźlica ośrodkowego układu nerwowego – Eugeniusz Tarasów 706

101. Neuroborelioza – Eugeniusz Tarasów 710

102. Opryszczkowe zapalenie mózgu – Eugeniusz Tarasów 712

103. Parazytozy ośrodkowego układu nerwowego – Eugeniusz Tarasów 715

Toksoplazmoza 715

Wągrzyca 718

Bąblowica 721

104. Zakażenia grzybicze ośrodkowego układu nerwowego – Eugeniusz Tarasów 724

Kandydoza 724

Aspergiloza 725

Kryptokokoza 725

105. Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym w przebiegu zakażenia HIV – Eugeniusz Tarasów 728

HIV-encephalitis 728

Zakażenia oportunistyczne 731

Postępująca wieloogniskowa leukoencefalopatia 731

Pierwotny chłoniak ośrodkowego układu nerwowego 733

Skróty 737

Skorowidz 739