"Klimat szkoły a zachowania agresywne i przemocowe uczniów"

Identyfikator Librowy: 67178

Spis treści

Przedmowa do wydania książkowego 8

Wstęp 10

Rozdział 1. Agresja i przemoc w szkołach – teoretyczny zarys problematyki 14

1. Zjawisko agresji i przemocy – zakres definicyjny 14

1.1. Agresja, agresywność – zakres znaczeniowy 15

1.2. Sposoby klasyfikacji agresji 16

1.3. Przemoc – próby definicji 18

1.4. Bullying i mobbing – cechy zachowań agresywno-przemocowych 20

1.5. Zaburzenia, dewiacje, fala 21

1.6. Trudności metodologiczne wynikające z interpretacji pojęć 23

1.7. Próba definicyjnego określenia zjawiska agresji i przemocy w szkole 25

2. Przegląd wybranych teorii wyjaśniających zjawisko agresji w szkołach 27

2.1. Wyjaśnienia biologiczne 28

2.2. Klasyczne teorie psychologiczne 30

2.3. Klasyczne teorie socjologiczne 35

2.4. Współczesne teorie psychologiczne 40

2.5. Współczesne teorie pedagogiczno-socjologiczne 44

2.6. Teorie integracyjne 46

3. Zakresy badawcze nad agresją i przemocą w szkole 54

3.1. Podejścia metodyczne do problemu 54

3.2. Stan międzynarodowych badań nad zjawiskiem agresji i przemocy w szkołach 58

3.3. Stan badań nad agresją i przemocą w szkołach polskich 70

4. Podsumowanie i wnioski 95

Rozdział 2. Analiza pojęcia klimatu szkoły w literaturze 97

1. Teoretyczne podstawy rozważań nad klimatem w instytucji 97

1.1. Zakresy znaczeniowe pojęć charakteryzujących właściwości instytucji 97

1.2. Klimat organizacji – cechy charakterystyczne 98

1.3. Klimat organizacji – podstawy teoretyczne 99

1.4. Trudności z ujęciem klimatu organizacji 102

2. Analiza właściwości klimatu szkoły 107

2.1. Podejścia koncepcyjno-badawcze do klimatu szkoły 108

2.2. Klimat szkoły a kultura szkoły 111

2.3. Klimat szkoły a jakość szkoły 113

2.4. Klimat szkolny na mikropłaszczyźnie klasy 116

2.5. Cechy warunkujące kimat szkoły 117

2.6. Determinanty klimatu szkoły 121

3. Przegląd badań nad klimatem szkoły i klasy 123

3.1. Problemy metodyczne z empirycznym ujęciem klimatu w szkołach 124

3.2. Wybrane badania nad klimatem szkoły i klasy 127

3.3. Oddziaływanie klimatu szkoły w świetle badań 135

4. Klimat szkoły a zachowania przemocowe uczniów w świetle wybranych badań empi- rycznych 139

5. Podsumowanie i wnioski 146

Rozdział 3. Metodologia badań własnych 149

1. Założenia teoretyczne 149

1.1. Socjoekologiczna koncepcja badawcza 149

1.2. Klimat szkoły jako wynik doświadczanego środowiska szkolnego 152

1.3. Agresja i przemoc a szkolne uwarunkowania socjoekologiczne 153

2. Problematyka badań 155

2.1. Cele, zainteresowania i intencje badawcze 155

2.2. Klimat szkoły a zjawisko agresji – szczegółowe problemy i pytania badawcze 157

3. Operacjonalizacja zmiennych 158

3.1. Zjawisko agresji i przemocy 158

3.2. Klimat szkoły 164

4. Metodyka badania 167

4.1. Zastosowane techniki 167

4.2. Dobór próby badawczej 168

4.3. Organizacja i przebieg badań 169

4.4. Charakterystyka populacji uczniów 169

4.5. Typy i sposoby analiz statystycznych 171

5. Podsumowanie i wnioski 172

Rozdział 4. Klimat szkoły w opinii uczniów 174

1. Relacje między uczniami 174

1.1. Konkurencja 175

1.2. Kohezja 176

1.3. Więzi społeczne 177

1.4. Dezintegracja 178

2. Relacja uczeń – nauczyciel 179

2.1. Kontakt i zaufanie 180

2.2. Akceptacja 181

2.3. Restrykcyjność 182

3. Atmosfera nauczania i wychowania w opinii uczniów 184

3.1. Wsparcie i zaangażowanie nauczycieli 184

3.2. Współdecydowanie 185

3.3. Szanse na odniesienie sukcesu 186

3.4. Procesy etykietowania 187

3.5. Wyobcowanie 189

4. Pomiar poszczególnych elementów klimatu szkoły 190

5. Uczniowskie postrzeganie klimatu szkoły a typ szkoły, wiek ipłeć uczniów 192

5.1. Postrzeganie klimatu a typ szkoły 192

5.2. Postrzeganie klimatu a płeć uczniów 196

5.3. Postrzeganie klimatu a wiek uczniów 197

6. Podsumowanie i wnioski 200

Rozdział 5. Zjawisko agresji i przemocy w szkole w ocenie uczniów 202

1. Charakterystyka zjawiska agresji i przemocy z perspektywy sprawcy 202

1.1. Występowanie przemocowych, problemowych i przestępczych zachowań uczniów 202

1.2. Dewiacyjne i przestępcze zachowania uczniów 203

1.3. Występowanie agresywnych i przemocowych zachowań uczniów 205

1.4. Nasilenie różnych form zachowań agresywnych i przemocowych w szkole 209

1.5. Nasilenie stosowania agresji i przemocy a płeć i wiek sprawcy 211

1.6. Zmiany w strukturze i nasileniu stosowania przemocy w latach 1997–2003 218

2. Charakterystyka zjawiska agresji i przemocy z perspektywy ofiary 220

2.1. Podleganie agresywnym i przemocowym zachowaniom przez uczniów 220

2.2. Nasilenie podlegania agresji i przemocy w szkole 226

2.3. Płeć i wiek a podleganie agresji i przemocy 228

2.4. Zmiany w strukturze i nasileniu podlegania przemocy w latach 1997–2003 234

3. Sprawca a ofiara agresywnych i przemocowych zachowań w szkole 235

4. Uczniowie szczególnie obciążeni agresją i przemocą 240

4.1. „Twardy rdzeń” – notoryczni, intensywni i brutalni sprawcy 241

4.2. Najbardziej zagrożeni – notoryczne ofiary 243

5. Podsumowanie oraz wnioski 246

Rozdział 6. Wpływ właściwości środowiska szkolnego na agresję i przemoc uczniowską 248

1. Warunki organizacyjno-strukturalne szkoły a zjawisko agresji i przemocy 248

1.1. Wielkość klasy 248

1.2. Wielkość miejscowości 250

1.3. Warunki lokalowe, stan budynku 252

1.4. Typ szkoły 257

2. Klimat szkoły a zjawisko agresji i przemocy 264

2.1. Percepcja klimatu szkoły a stosowanie przemocy przez uczniów 265

2.2. Klimat szkoły a przejawianie zachowań dewiacyjnych i przestępczych przez uczniów 276

2.3. Percepcja klimatu szkoły a podleganie przemocy przez uczniów 280

2.4. Percepcja klimatu szkoły a typy doświadczeń przemocowych 292

2.5. Percepcja klimatu szkoły przez uczniów szczególnie zagrożonych 298

3. Klimatyczne determinanty stosowania i doświadczania przez uczniów agresji i przemocy – model regresyjny 305

3.1. Modele oparte na rozdzielczej analizie regresji wielokrotnej 306

3.2. Modele oparte na hierarchicznej analizie regresji wielokrotnej 318

4. Podsumowanie i wnioski 325

Rozdział 7. Działania profilaktyczne w szkołach zapobiegające występowaniu aktów agresji i przemocy 334

1. Działania profilaktyczne szkoły z perspektywy uczniów 334

1.1. Uczniowie na temat zajęć o agresji i przemocy w szkole oraz metod przeciwdziałania jej 335

1.2. Uczestnictwo w zajęciach a stosowanie i doświadczanie agresji i przemocy w szkole 341

2. Interwencja i prewencja przemocy w szkole z perspektywy nauczycieli 345

2.1. Działania interwencyjne w ocenie nauczycieli 345

2.2. Prewencja w szkole w ocenie nauczycieli 350

3. Podsumowanie i wnioski 360

Rozdział 8. Klimat szkoły a profilaktyka przemocy w szkołach 362

1. Instytucja szkoły wobec problemu agresji i przemocy 362

2. Systematyka działań profilaktycznych w szkole 363

3. Szkolne działania profilaktyczne w świetle badań ewaluacyjnych 367

4. Profilaktyka przemocy w szkole w ujęciu socjoekologicznym 369

5. Modyfikacja klimatu szkoły a profilakatyka przemocy 371

5.1. Relacje między uczniami 371

5.2. Relacje między uczniami i nauczycielami 374

5.3. Atmosfera edukacyjno-wychowawcza 375

6. Podsumowanie i wnioski końcowe 378

Zakończenie 379

Literatura 386