Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
dowodówprzeciwnych(28–I,176).
OdnoszącsiępolemiczniedokrytykówBraci
Karamazow,zarzucającychmunaiwnąwiaręwBoga,odnotowywał
wzapiskachostatniegorokużycia:„Niejakgłupiec(fanatyk)wierzę
wBoga[...]Ichgłupimgłowomnawetnieśniłasiętakiejmocy
negacja,jakąprzeżyłem”(15,484).HalucynacjaIwana–diabeł
–wyrażadobitniemetodęDostojewskiegodialektycznegołączenia
plusówzminusami,akceptacjiinegacji,proicontra,gdyż„do
życiamałosamejtylko«hosanny»trzeba,żeby«hosanna»przeszła
przezpiecognistyzwątpień”(XI,9).Wtymsensie„piecem
ognistymzwątpień”jestksięgapiąta,„hosanną”–szósta.
„Euklidesowe”manowce.Choćbyniewiadomojakgorliwie
przekonywałsiebie,iż„prawomoralneprzyrody”podważasens
metafizycznychimponderabiliów,Iwanmusiskapitulowaćprzed
oczywistościamiinnej,nieeuklidesowej
rzeczywistości[51].Dostojewskizniezwykłąmocąpodkreśla
zwodniczośćrozumowegotylkoodbioruświata.WNotatkach
zpodziemiastwierdza,iżrozumjestwstanieudowodnićbez
większejtrudnościprawdywzajemniesięwykluczające.
Napoczątkulatsześćdziesiątychzauważyłjuż,iż„świadomość
zabijażycie”(20,196).Jeszczebardziejkarykaturalnezjawisko
dostrzegawpróbieuzurpacjiprzezświadomośćdominującego
miejscawżyciu,wręczzastępowaniago,„gdychceonazastąpić
życieteoriamionim,opartyminawiedzy,ztejsamejwiedzy
wynikającymi”(ibidem).Stądwerdykt:„świadomośćtochoroba”
(ibidem,197).ZapadananiąnietylkoIwanKaramazow.
RozważającwNotatkachzpodziemia„ćwiczeniawmyśleniu”,
kombinatorykętworzeniasystemu,autorwspominao„pierwszej
przyczynie”,tj.założeniu,nadktórymnadbudowanyjestgmach
dalszychrozważań.
Ćwiczęsięwmyśleniu,zatemkażdapierwotnaprzyczynaciągniezasobą
następną,jeszczebardziejpierwotną(pierwotniejszą)itakdalej
donieskończoności.Toistotakażdegomyśleniaiświadomości(5,108).
Stądoczywistywniosek,iżtwórczośćintelektualnatocoś
niezależnegoodrzeczywistości,systemwewnętrznejsamoobsługi,
eliminacjasprzecznychmiędzysobątwierdzeń,niezaśnarzędzie
