Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Transformacje:anioły,diabłyorazcałaresztanas,
zwykłychśmiertelników
29
zzakresueksperymentalnejpsychologiispołecznej,akonkretniezestudium,którestało
sięznanepodnazwą:StanfordzkiEksperymentWięzienny.
Zło:stałeiwewnętrzneczyzmienneizewnętrzne?
Wizja,zgodniezktórądobrychizłychludzioddzielaodsiebienieprzekraczalnaprzepaść,
jestkrzepiącaprzynajmniejzdwóchpowodów.Popierwsze,stwarzabinarnąlogikę,
wmyślktórejzłopostrzeganejestjakocechaniezbędna.Większośćznaspostrzegazłojako
realnieistniejącąwłaściwość,którawystępujeuniektórychludzi,auinnychnie.Złena-
sionarodzązłeowoce,wypełniającwtensposóbswojeprzeznaczenie.Definiujemyzło
wskazującprawdziwieniegodziwychtyranównaszejery,takichjakHitler,Stalin,PolPot,
IdiAmin,SaddamHusajniinniprzywódcypolityczni,którzykierowalimasowymimor-
dami.Niemożemyrównieżniedostrzecbardziejzwyczajnego,mniejszegozła,czynione-
goprzezdilerównarkotyków,gwałcicieli,handlarzyżywymtowarem,osobynaciągające
starszychludzioraztych,którychprzemocniszczyradośćnaszychdzieci.
UtrzymywaniedychotomiiDobro–ZłopozwalarównieżzdjąćzDdobrychludzi”
brzemięodpowiedzialności.Zostająoniuwolnieniodobowiązku,bychoćbyprzemyśleć,
jakimożebyćichudziałwtworzeniu,podtrzymywaniu,utrwalaniulubgodzeniusięna
warunkiprzyczyniającesiędopopełnianiawykroczeńiprzestępstw,chuligaństwa,doku-
czania,prześladowania,gwałtów,torturiprzemocy.DTakfunkcjonujeświatiniktnicnato
nieporadzi,awszczególnościnieja”.
Alternatywnakoncepcjakażetraktowaćzłowkategoriachkumulacyjnych,jakocoś,do
czegowszyscyjesteśmyzdolni,wzależnościodokoliczności.Ludziewróżnymczasie
mogąposiadaćpewnekonkretnecechy(takiejakinteligencja,duma,uczciwośćlubniego-
dziwość)wwiększymlubmniejszymstopniu.Cechytemogązostaćzmienione,skłaniając
siękudobrejlubzłejstronienaturyludzkiej.Podejściekumulacyjnezakładanabywanie
pewnychcechpoprzezdoświadczenialubintensywnećwiczenia,bądźteżnaskutekinter-
wencjizzewnątrz,takiejjakotrzymaniewyjątkowejszansy.Jednymsłowem,możemy
nauczyćsiębyćdobrymilubzłymi,niezależnieodnaszegodziedzictwagenetycznego,
osobowościczygenealogii
6
.
Alternatywnewyjaśnienia:dyspozycyjne,sytuacyjneisystemowe
Równolegledoparyprzeciwstawnychteorii:esencjalistycznejikumulacyjnej,wskazać
możnakontrastpomiędzydyspozycyjnymiisytuacyjnymiprzyczynamizachowań.Jeżelize-
tkniemysięzjakimśniespotykanymzachowaniem,jakimśnieoczekiwanymwydarze-
niem,jakąśbezsensownąanomalią,jakbędziemypróbowalijewyjaśnić?Tradycyjne
podejściezakładałozidentyfikowaniewrodzonychwłaściwościosobistych,któredopro-
wadziłydodziałania,takichjak:predyspozycjegenetyczne,cechyindywidualne,charak-
ter,wolnawolaiinneskłonności.Przyzachowaniuagresywnymszukamysadystycznych
cechindywidualnych.Przyczynachheroicznychposzukiwanesągenypredysponującedo
altruizmu.
WStanachZjednoczonychspołecznościamiprzedmieśćwstrząsaseriastrzelanin,
wktórychuczniowieszkółśrednichmordująiraniądziesiątkiinnychuczniówinauczy-
