Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
21
SztukąbudzeniauczućzająłsięszerokoArystoteleswdrugiejksiędzeswejretoryki,
równieżtym,wjakisposóbobrazyoddziałująnasferęumysłową:DWiedzaArystotelesa
ouczuciach,budzeniuemocjitłumówopierałasięoczywiścienaintuicji.Psychologia
eksperymentalnarozwinęłasiędopierouproguXXw.Psychologiahumanistyczna(fi-
lozoficzna)opierałasięnaintuicji,doświadczeniuianalizieprzykładów.Eksperymen-
talnaweryfikacjaintuicyjnychspostrzeżeńtojedenznajważniejszychpostulatówno-
woczesnejretoryki”.
124
Dotyczyłotozarównouczućgwałtownychinamiętnych,związanychzretoryczną
funkcjąmovere,jakifunkcjądelectare—którejcelemjestdostarczenieodbiorcyprzy-
jemnościestetycznej
125
,awkonsekwencjiwywołanieuczućłagodnychidelikatnych,słu-
żących,wedługretorów,pozyskaniujegoprzychylności.
126
Jużwtekstachdawnychprze-
wijająsięuwaginatematfunkcjidelectare,np.BonifacyOstrzykowski,omawiającem-
blematy,wskazałnaichmożliwościemocjonalnegooddziaływania:„Płódtakwyborny
temwięcejobudziuwagę,żeprawdyreligijneubranewbarwęmiłąokuludzkiemu,
łatwomyślobjawiaćbędąiporywaćczułośćsercakuprzedmiotomwswejcenieprze-
chodzącemuświatcały”.
127
Celemczęścipracy,gdzieomówionazostanietrzeciafunkcja,jestustalenieiupo-
rządkowaniewszystkichśrodków,zktórychskorzystałtwórcaprogramuikonograficz-
negozespołuprzedstawieńwkościeleBrygideklubelskich
128
,abywpłynąćnawolę,uczu-
ciaikierunekmyśleniaodbiorcy.Podstawątegowywodustaniesiębudowaprzekazu
retorycznego.
Wieleargumentówprzemawiałozawyboremtegoobiektu.Źródławprawdzienie
precyzujączasujegopowstania,alezapewnebyłotopopożarzew1640roku
129
,aprzed
rokiem1648,czyliwczasachwzględnegospokojuspołeczno-politycznegowPolsce.Woj-
nylat1648-1659niesprzyjałydziałaniomfundatorskim.AlicjaKurzątkowskawkwe-
stiiczasupowstaniategozespołusnujeluźneprzypuszczenie,żeDwiększośćzwykona-
124
M.Korolko,Sztukaretoryki.Przewodnikencyklopedyczny,Warszawa1990,s.68.
125
Istniejąjednakwliteraturzeopinie,żewsztuceposoborzetrydenckim,szczególniewśródjezui-
tówniezwracasięuwaginadelectare,nawartościestetycznesztukikościelnej,gdyżtofunkcjedocere
imovereumacniająsię,dlategoteższtukataodznaczasięeklektyzmemzespołów,mieszaninąstyluianeg-
dotyzmemnarracji.H.Hibbard,„Utpicturaesermones”:TheFirstPaintedDecorationsoftheGesù,[w:]Baroque
Art:TheJesuitContribution,ed.byR.WittkowerandI.B.Jaffe,NewYork1972,s.29-30.
126
M.Korolko,Sztukaretorykił,s.70.
127
HugonaHermanaPobożnepragnieniazwierszałacińskiegonapolskiprzezX.BonifacegoOstrzykowskiego
wolnoprzełożone,Warszawa1843,s.VIII.
128
Rozumianej,jaktookreśliłaElżbietaGieysztor-Miłobędzka,jakoD»kadrstatyczny«(sztukipla-
styczne)dlaodróżnieniaod»kadrudynamicznego«(obrzędzruchemimuzyką),obejmująceodpowied-
nioprzebiegwczasieiprzestrzeni”.E.Gieysztor-Miłobędzka,Symbolwewnętrzukościelnym,s.34.
129
WtymkontekścieciekawastajesięinformacjaJózefaSmolińskiegoośredniowiecznymobrazieśw.
Brygidywtymkościele,którydodziśtusięznajduje:DPierwotnietryptykstanowiłwielkiołtarz;później,
popożarzew1640-1648,wwyremontowanymkościeleobsadzonogownowowybudowanymołtarzu,
tworzącymjednącałośćzteraźniejszymistallamiwprezbiterium”,J.Smoliński,Kościółpp.Brygidek,póź-
niejpp.WizytekwLublinieiodkrytemalowidłaściennezXVwieku,DSprawozdaniaKomisjidoBadaniaHisto-
riiSztukiwPolsce”(Kraków)1915,t.IX,szp.280.
