Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Zagadkaczasu
23
Istotączasujestprzemijanie,ciągłeprzechodzeniezjawisk
przeztrzyfazy,ciągłewyłanianiesięznieobecnościipoprzez
momentobecnościponowneznikaniewnieobecności.DlaAugu-
stynatajemnicaczasupoleganatrudnościzrozumieniajedności
trwaniaiprzemijania.Rozwiązaniemzagadki,jakiepodaje,jest
analizadoświadczeniatego,wjakisposóbcośEzmierzakuchwi-
li,wktórejmaprzestaćistnieć’.Jesttodoświadczeniezłożone,
wktórymwsposóbkoniecznyłącząsię:aktualnebrzmienie
zbrzmieniemnadchodzącymibrzmieniemzanikającym.Samo
przemijanieispostrzeżeniejegomożliwejestdziękitemu,że
wumyśleistniejezdolnośćoczekiwania,pamięciiuwagi.
Wyjaśniającnaturęczasujakoprzemijania,Augustynodrzuca
zarazempogląd,żeczastonicinnego,jaktylkoruchsłońca,księ-
życaigwiazd.6Czyminnymjestruchciał,aczyminnymto,we-
długczegomierzymy,jakdługocośprzebiega.Czasniejestzwią-
zanyzrzeczamiiichprzemieszczaniem,leczistniejewumyśle.
JesttodlaAugustynataksamopewne,jakito,żeboskaistota
tkwipozaczasem,wwieczności.Natomiastsamanaturaczasu,
nawetpojejokreśleniu,poanalizieprzeżyciaczasowości,zacho-
wujenadaldlaAugustynapewnątajemniczość.Pozostajezadzi-
wieniefaktemprzemijania.DlaAugustynajesttoprzedewszyst-
kimniepewnośćumysłuludzkiegowobecdziełaBoga.Wżyciu
staledoświadczamyprzemijania,czasistniejewumyśle,mimo
toprzemijaniejakotakienietraciswejzagadkowości.Augustyn
nigdyniepowiadawswychrozważaniach:Eterazjużwiem,czym
jestczas’,przeciwnie,stalewnichsiępojawiawątekzdumienia
czasem,wątekzagadkowościczasu.
StanowiskoAugustyna,powszechnieznane,doczekałosiępo
wiekachkrótkiej,aczzasadniczejrefutacjiprzezWittgensteina
wjegopośmiertnieopublikowanychnotatkach.7WpytaniuAu-
gustynaEczymjestczas?’Wittgensteinwidzijedynieformalny
problem.Jesttopytanieodefinicjęczasu,któresprowadzasię
dlańdokwestiigramatykisłowa.Wjegointerpretacji,tym,
6Arystoteleswcześniejjużodrzucał„popularnypogląd,żeczasjestruchem,
czypewnegorodzajuzmianą”.Izdecydowanietwierdził,że„czasniejestru-
chem”.Dzieła,op.cit.,t.2,s.105,106.
7Por.LudwigWittgenstein,TheBlueBook,Oxford1958.