Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział2.Psychologiatraktujeozwiązkachmiędzyzmiennymiś
1.Wprowadzenie
Drugietapprocesubadawczego(zob.ryc.4.2)
związanyjestzwyłonieniemprzezbadacza
zmiennych,któretworząobrazprzestrzeni
zmiennychistotnychdlaYioktórychmówią
sformułowaneprzezpsychologa–pierwszyetap
procesubadawczego–problembadawczyoraz
hipotezabadawcza.
Pojęciezmiennej(variable)jestjednymzpod-
stawowychpojęćsłownika,którymposługujesię
każdypsycholog-badacz.Możnazaryzykować
twierdzenie,żeniematakiegoartykułuempirycz-
negozzakresupsychologii(naukowej,nieUhar-
lekinowej”!),któregoautor/autorkanieużyłby/
użyłabytegoważnegopojęcia.Zaczniemyzatem
niniejszyrozdziałodzdefiniowaniategopojęcia.
Zaproponujęwnimteżnową,autorskąklasyfika-
cjęzmiennych,którabędzieprzydatnaprzypla-
nowaniubadańempirycznychorazanaliziesta-
tystycznejdanych.
Trzebazdawaćsobiesprawęztego,iżwnauce
posługujemysiędwomajęzykami(Carnap,1959):
językiemobserwacji(observationallanguage)
ijęzykiemteorii(theoreticallanguage).Wjęzyku
obserwacjiużywasięterminów,któredenotują
obiektyfizyczne.Inaczej,dlaopisuobserwowal-
nychrzeczyczyzdarzeństosujesięwnimtakie
terminy,któreoznaczająobserwowalnewłaści-
wościirelacje.Natomiastwjęzykuteoriiposłu-
gujesięterminami,któreodnosząsiędonieob-
serwowalnychaspektówjakichśobiektówczy
właściwościzdarzeń.Nietrudnopodaćprzykłady
terminówteoretycznychtypowopsychologicz-
nych.Sątonp.ego,popęd,ekstrawersja,lęk,fru-
stracja,inteligencja,potrzeba,autorytaryzm,ja-
kośćżycia,dobrostanpsychiczny,depresja.Jeżeli
chcemyposługiwaćsiętakimiterminamijak
przytoczone,tzn.terminamiteoretycznymi,przy
wyjaśnianiuiprzewidywaniuobserwowalnych
zdarzeń,musząonebyćwjakiśsposóbpowiąza-
ne–bezpośredniolubpośrednio–zterminami
obserwacyjnymi(etaptrzeciprocesubadawczego
–zob.ryc.4.2).
Niebędętuprzedstawiałcałejzłożonejpro-
blematykistosunkujęzykateoriidojęzykaobser-
wacyjnego,gdyżjesttozagadnieniezbytzłożone
itrudne.DociekliwyCzytelnikmożesięgnąćdo
propozycjiRudolfaCarnapanatentemat,który
wswojejpracy(Carnap,1959)poświęcasporo
miejscaterminomteoretycznympsychologii.
TamCzytelnikmożezapoznaćsięteżzewolucją
stanowisk,jakiezajmowalifilozofowiewtejkwe-
stii.PrzedstawiatęsprawętakżeMarianPrzełęcki
(1966b).TutajzaśzapoznamCzytelnikazjedną
zkoncepcjimetodologicznych,którapodajekry-
teria,jakimpowinienodpowiadaćdanytermin
teoretyczny,abyuzasadnionebyłojegoużywanie
wtwierdzeniachnaukempirycznych.Jesttokon-
cepcjaJerzegoKmity(1973).
Przedstawicielenaukspołecznych,zwłasz-
czasocjologowie,przywprowadzaniuterminów
teoretycznychposługująsięwskaźnikami,poto
abypowiedzieć,poczymmożnapoznać,jakie
obserwowalnefaktyiprocesynależydostrzec,by
możnabyłoorzec,czyzachodziczyniezachodzi
zjawiskooznaczaneprzeztermin,jakimsięposłu-
gujemy(NowakS.,1965b,s.245).
Psychologowiebudująteżwskaźniki–wyko-
rzystujądotegoceluspecyficznedlaswojejdys-
cyplinynaukowejnarzędziapomiarowe,jakimi
sątestypsychologiczne(możnajetraktowaćja-
koodmianęnarzędzikalibrowanych).Koncepcja
operacjonalizacjizmiennychpsychologicznych
opracowanaprzezElżbietęHornowską(1989)–
inawiązującadoustaleńLeszkaNowaka(1977,
1980)orazJerzegoBrzezińskiego(1976),Barbary
Tuchańskiej(1980)iMarkaGaula(1990)–odwo-
łujesiędotejszczególnejpraktykipomiarowej.
Uważamjązabardzoprzydatnądlapsychologów-
-badaczyidlategobędzietuonadośćszczegóło-
wozreferowana.
2.Pojęciezmiennej
Weźmy
–
na
początek
–
dwa
przykłady.
UInteligencja”jesttowłaściwość,przyjmująca
różnewartościdlatakichUobiektów”jakludzie.
ZkoleitakawłaściwośćjakUzdolnośćdokontak-
towaniasięzduchamiprzodków”możeprzyjmo-
waćjednązdwóchwartości:{Xmazdolnośćdo
kontaktowaniasięzduchamiprzodków,Xniema
zdolnościdokontaktowaniasięzduchamiprzod-
ków}dlaposzczególnychelementówzbioruludzi.
Jeżeliodanejwłaściwościmożemypowiedzieć,że
przyjmujeonaróżne(iconajmniejdwie)warto-
ści,tojesttozmienna(variable).Taknp.definiuje
zmiennąFredN.Kerlinger(1986,s.27):Uzmienna
26
