Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
18
Odiusvendendidoemancipatio
osóbimajątku,określanychmianemfamilia13.Tookreślenie-kluczowe
dlaarchaicznegoprawa-niejestjednakjednoznaczneibudziwlite-
raturzelicznekontrowersje.Wynikatozfaktu,żeRzymianieokreślali
tymterminemzarównoposzczególneskładnikimajątkowe,jakiosoby,
azwłaszczaniewolników14.Wskładfamiliawchodziłybowiemnietylko
osobywolne,aletakżeniewolnicyipozostałymajątek15.Wyraźniedaje
sięuchwycićpodwójnywymiarfenomenuokreślanegoterminemfami-
lia:wprawieosobowymfamiliaoznaczałagrupęosóbwolnychpodle-
gającychwładztwu(potestas)paterfamilias.Dotejgrupynależeli:żona
(uxor),którawchodziłapodwładzęzwierzchnikapodokonaniuconven-
tioinmanum,cobyłonormąwokresiearchaicznym16,następniedzieci
13Ulp.D.50.16.195.1:nIurepropriofamiliamdicimusplurespersonas,quaesunt
subuniuspotestateautnaturaautiuresubiecta”.Różneznaczeniaterminufamiliazob.
B.ALBANESE,Lepersoneneldirittoprivatoromano,Palermo1979,s.205in.;
F.SERRAO,DirittoprivatoeconomiaesocietdnellastoriadiRoma,1.Dallasocietd
gentiliziaalleoriginidell’economiaschiavistica,Napoli2006,s.141in.;M.KASER,
EigentumundBesitzimälterenrömischenRecht…,op.cit.,s.164.
14WedługFestusa(Festus,s.v.Familia(62L.):nFamuliorigoabOscisdependet,
apudquosservusfamelnominabatur,undeetfamiliavocata”)terminfamiliawywodzi
sięodsłowafamulus,używanegojakookreślenieniewolnika,apochodzącegood
oskijskiegosłowafamel.Por.A.ERNOUT,A.MEILLET,Dictionnaireetymoligiquedela
languelatine,Paris1960,s.329in.;A.WALDE,J.B.HOFMANN,Lateinischesetymolo-
gischesWörterbuch,I,Heidelberg1938,s.452in.Ztegowynika,żepierwotnie
słowofamiliaoznaczałoosobyzależne,służbę(osobyniewolnewsensiearchaicz-
nym),aniemajątekjakocałość.Czytoznaczeniepierwotnieobejmowałotakżeosoby
wolnepodwładzązwierzchnika,trudnojednoznacznierozstrzygnąć,jednakżetakie
osobyzostałyobjętetymokreśleniembardzowcześnie,gdyżznananamrzymskatra-
dycjaprawnaprzedstawiawładzęzwierzchnikanadosobamizarównowolnymi,jak
iniewolnikamiwjednolitychkategoriach.Zob.G.DIÒSDI,OwnershipinAncientand
PreclassicalRomanLaw,Budapest1970,s.22.
15Familiajestterminemarchaicznegoprawa,któresłużydooznaczeniamajątku
jakoprzedmiotudziedziczenia.UstawaXIItab.(5,4)używategoterminunawskaza-
nieuprawnienianajbliższegoagnataosoby,któraniepozostawiłasuusheres,por.
P.VOCI,DirittoereditarioromanoI,Milano1967,s.23in.
16JednakżeustawaXIItab.przewidywałamechanizmzapobieganianabyciu
manusnadżonąprzezmężalubjegozwierzchnika,usurpatiotrinoctiszob.L.CAPO-
GROSSICOLOGNESI,[Matrimonium’,[manus’e[trinoctium’,w:Marriage.Ideal-Law
-Practice.ProceedingsofaconferenceheldinmemoryofH.Kupiszewski,ed.Z.Słu-
żewska,J.Urbanik,Warsaw2005,s.71in.
