Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
agoge
wowałnajstarszykrewnykróla.Jedenzdwóchkró-
lówdowodziłwojskiemwczasiewyprawwojen-
nych.Korzystałwówczaszpełniwładzywojsko-
wej,aletowarzyszyłomu2fieforów,którzypo
powrocieskładaliraport,dotyczącyjegopostępo-
wania.Królomprzysługiwałoprawodogwardii
osobistej[fihippeis(3.)],douprzywilejowanego
(jakokapłanomZeusa)miejscawczasieskładania
ofiar,ponadtootrzymywalipodwójneporcjeżyw-
nościwswoichfisyssitiach.Niezwykleszerokie
wewcześniejszymokresieuprawnieniakrólów
ograniczono(wVIIlubVIw.p.n.e.),tworzącko-
legiumeforów.Wbrewjednakutartemuprzekona-
niudożywotniosprawującyswąfunkcjękrólowie
(wodróżnieniuodeforów,którychkadencjatrwała
zaledwierok)równieżwV-IVw.odgrywaliwSpar-
ciepierwszoplanowąrolępolityczną.R.K.
23
przezfiLikurga(2.),powrotudofiagoge,zwięk-
szenialiczbyspartiatówprzeznadaniepełnipraw
obywatelskichczęściperiojków,nowegopodziału
gruntówiumorzeniadługów.Ztychambitnych
projektównaskutekoporufigeruzjizrealizował
tylkozamiarkasatydługów;dopozostałychmiał
powrócićpowyprawieprzeciwkoEtolii,atanieza-
kończyłasięoczekiwanymsukcesem.Niepowo-
dzeniewojenneinadużyciastronnikówwSparcie
zachwiałypoparciemdlakrólaireformy.Doszłodo
przewrotu,zaktórymstałwygnanyprzezeńwcześ-
niejdrugikrólLeonidasII.A.IVbyłpierwszym
królemspartańskimstraconymprzezfieforów.
Jegoplanyniemiałycelówrewolucyjnych,wręcz
przeciwnie-miałyprzywrócićSparciejejdaw.
świetność,przedewszystkimmilitarną.Doprojek-
tówA.IVwróciłsynjegoprzeciwnikaLeonidasaII,
fiKleomenesIII.10-40J.Rz.
Agis
gr.,imię4królówspartańskich-założyciela
dyn.fiAgiadówi3Eurypontydów:10A.I,synEu-
rysthenesa,założycieldyn.Agiadów.Wstarożyt-
nościprzypisywanomu(całkowiciebezpodstaw-
nie)utworzeniegrupspołeczeństwaspartańskie-
go:fiperiojkówifihelotów.20A.II,Euryponty-
da,synArchidamosaII,królSpartyok.427-400
p.n.e.W421zaprzysiągłpokójzAtenami,kończą-
cywojnęarchidamijską(fipeloponeskawojna).
W418dowodziłwzwycięskiejdlaSpartybitwie
podMantineją;wrozpętanejnanowowojniepelo-
poneskiejkierowałlacedemońskimioperacjamilą-
dowymiwAttyce.W413zdobyłiufortyfikował
Dekeleję,zktórejuczyniłbazęwypadowąprzeciw-
koAttyce,aw404dowodziłoblężeniemAtenod
stronylądu.OdegrałważnąrolęwnarzuceniuAte-
nomwarunkówpokojowych.Jegoostatniawojna
byłaprzeciwkoElidzie,którąok.400podporząd-
kowałSparcie.30A.III,zm.331p.n.e.,Euryponty-
da,synArchidamosaIII,królSpartyw338-331.
Przywódcagr.oporuwobecMacedonii;wczasie
wyprawyAleksandraW.dziękisubsydiomper-
skimzorganizowałsystemsojuszynaPeloponezie,
zaciągnąłtakżearmię,złożonączęściowozbyłych
gr.żołnierzyDariuszaIII;rozpocząłwojnę(tzw.
agijską)zMacedończykami.Zginąłwczasiebitwy
podMegalopolis,stoczonejz2-krotniesilniejszy-
misiłamiregentaMacedoniifiAntypatra(1.).
40A.IV,ur.ok.262p.n.e.,Eurypontyda,synEury-
damisa,odok.244królSparty.Objąłwładzę
wczasie,gdySpartanienależałanawetdośrednich
potęggr.,aliczbafispartiatówspadłado700
(zczego100miałomajątekumożliwiającykorzys-
taniezpełniprawobywatelskich).W243wystąpił
zprojektemprzywróceniaustrojustworzonego
Aglaja
(gr.Aglaia)ficharyty
agoge
gr.,systemwychowawczy,któremupodle-
galiwSparciemłodziludzieod7.do30.rokużycia.
Nazwaa.poświadczonajestdopierodlaIIIw.
p.n.e.,wokresiewcześniejszymużywanozapewne
ogólnegoterminu„paideia”(„wychowanie”).
Wdziejacha.wyróżniamy3fazy:archaicznąikla-
syczną(prawdopodobnieodVII/VIw.do270-250
p.n.e.),hellenistyczną(ok.226-188p.n.e.),rzym-
ską(188p.n.e.-IVw.n.e.).Większośćzachowa-
nychinformacjidotyczya.rzymskiej(liczne
inskrypcje,przekazyfiPlutarchaifiPauzaniasza).
A.służyławłaściwemuuformowaniuspartiaty,
posłusznegoprawomiwładzomobywatelaoraz
zdyscyplinowanego,świetniewyszkolonegożoł-
nierza.Wpierwszejfaziea.wychowanieobejmo-
wało3okresy:paides(chłopcyod7do13lat),pai-
diskoi(14-20lat),hebontes(21-30lat).Od7.
rokużyciachłopcyćwiczyliwspólniewgrupach
rówieśniczych(ilai,późniejrównieżagelaiibouai).
Gdyskończyli12lat,opuszczalidomrodzinny
iprzenosilisiędoobozu,aichszkoleniestawało
sięsurowsze.W14.rokużyciachłopieczostawał
fiefebemirozpoczynałwłaściweszkoleniewoj-
skowe.A.obejmowałagłówniećwiczeniaatletycz-
neiwojskowe.Uczonopozatympisaniaiczytania
orazmuzyki.Największynaciskkładzionona
kształtowaniecharakteru,odpornościnaból,siły,
wytrwałości,umiejętnościwalkiwszyku.Zachęca-
nochłopcówdorywalizacjizarównowgrupie,jak
imiędzygrupami.Warunkiżyciachłopcówbyły
trudne-spalinasiennikachztrzciny,którązrywali
nadEurotasemgołymirękami,otrzymywalib.
skromneracjeżywnościowe(moglinatomiast
