Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęptłumacza
11
Abyprzynajmniejwstępnieuzasadnić,arównocześnieuwyraźnićpodanetłuma-
czenie,dodamodrazuczteryuwagi.
1.1.1.Otranslatorskichkłopotach,jakienastręczaArystotelesowskiterminhexis
ijegołacińskiodpowiednikhabitus(zarównotłumaczomnapolski,jakinainne
języki),pisanojużwielokrotnie.Rozmaitemożliwościifaktycznepróbyoddania
tychwyrazówwjęzykupolskimzestawiaikrytycznieomawiaDanielaGromska
wewstępiedoswojegoprzekładuEtykinikomachejskiej6.Wpolskichprzekładach
dziełTomaszazAkwinuhabitusprzyjęłosię(odczasuWoronieckiego7)oddawać
przezDsprawnośćD.Tapropozycjaniewątpliwiemaswojezalety(szczególniewpo-
równaniuzDnawykiemD,któryuWoronieckiegobyłjejgłównymkonkurentem),
aleposiadateżpoważnewady.Popierwsze,nazwaDsprawnośćDwswoimutartym
znaczeniuoznaczazawszecechędodatnią,takiżwyrażalibyśmysięnieuchronnie
rażąco,stosującjąnp.doprzywarmoralnych,któreArystotelestakżeprzecieżuważa
zahexeis8.Podrugiezaś,nawetdodatniehexeistrudnoczęstokroćnazwaćDspraw-
nościamiD,jużchoćbydlatego,żekażdasprawnośćjestbezpośredniosprawnością
wtakimczyinnymdziałaniu,podczasgdyodniesieniehexisdodziałania,nawetjeżeli
zawszedasięjeodnaleźć,wwieluwypadkachjesttylkopośrednie.Zobutych
względówowielestosowniejszymodpowiednikiemdlaterminówhexisczyteż
habitusbyłabyDdyspozycjaD.Iprzypuszczalniewszyscybyjejwtakisposóbuży-
wali,gdybynieto,żewydajesięonatakżenajstosowniejszym,jeśliniewręcznie-
zastąpionymodpowiednikiemdlagreckiejdiathesis,którąArystotelesbądźtoprze-
ciwstawiałhexis,bądźtotraktowałjakonazwęogólniejszą,aktórąwterminologii
łacińskiejostatecznieoddanowłaśniejakodispositio.Czyjednaktaprzeszkodamoże
byćdecydująca?Niejestprzecieżpowiedziane,żedispositiomusibyćkoniecznie
tłumaczonajakoDdyspozycjaD!Zrezygnowanieztejnajprostszejzgodnościmiędzy
terminologiąłacińskąipolskąjestniewątpliwiepewnymtranslatorskimzłem,lecz
6Por.s.60nn.(wnowszymwydaniu).
7Zob.J.Woroniecki,Katolickaetykawychowawcza,t.I,Lublin1986,s.333nn.
8F.W.Bednarskiwjednymzprzypisówdoswojegoprzekładu(Św.TomaszzAkwinu,Suma
teologiczna,t.XI:Osprawnościach,przeł.F.W.Bednarski,O.P.,Londyn1965,s.284)przyznaje,
żeDpozagarstkąteologówniewolniczotłumaczących«habitus»przezsprawność,niktwjęzykupol-
skimnienazwie(...)sprawnościątakichwadjakbrzydota,choroba,ogólnewyczerpanieorganizmu,
anitakichnałogówjaklenistwo,niestałość,niektórepostacieobżarstwaczypijaństwaitp.,gdyżspraw-
nośćwnaszymjęzykuoznaczazawszepewnącechęzdolnościdodziałaniaD.WrezultacieBednarski
decydujesięnato,abygdyDzkontekstubędziewiadomo,żeśw.Tomaszowichodziwyłącznie
otakiewadyD,unikaćwtłumaczeniuwyrazuDsprawnośćDiposługiwaćsięwyrazemDwadaDlub
DnałógD.Torozwiązaniewydajesięjednakniezadowalającejużchoćbydlatego,żewwieluwypad-
kachTomaszzAkwinustosujeterminhabituscoprawdanieDwyłącznieDdowadlubdyspozycji
ujemnych,aletakżedonich.IwtakichrazachoddawanietegoterminuprzezDsprawnośćDmożebyć
usprawiedliwionejedynienazasadzieparsprototo.
