Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
38
I.Politykasanitarnawładzmiejskich
niecochętniejużywanoichwElblągu8iGdańsku9,natomiastwToruniuzastosowano
tegorodzajuterminologięzaledwiedwukrotnieitowjednymakcieprawnym-ordy-
nacjiooczyszczaniuulicz1594r.10
Istotnąrolęwpruskiejnomenklaturzeurzędowejpełniłypojęciamającecharak-
teruniwersalny,którewykorzystywanodookreślaniacałegospektrumkwestiizwią-
zanychzestanemsanitarnymiwzależnościodkontekstuużywanodoopisuzja-
wiskoróżnymstopniuszczegółowości.Szerokizakresznaczeniowytychterminów,
aponadtozachodzenienasiebieznaczeńposzczególnych,częstobliźniaczychpojęć,
sprawiają,żesąonenajbardziejkłopotliwedoprecyzyjnejinterpretacji.Wobectego
podjętopróbęprzybliżonejrekonstrukcjidesygnatówposzczególnychodniesieńna
podstawieanalizyjęzykowejzarównotekstówproweniencjiurzędowej,jakiwspół-
czesnychimźródełsłownikowychileksykograficznych.
1.Unrat.Mrongowiuszprzyporządkowałtemuterminowiwieleodpowiedników,
takichjak:nśmiecie”,nwyrzutki”,nplugastwo”,ngnój”,atakże:nzbytek”,nniepotrzebne
rzeczy”,ngraty”11.ZkoleiAdelungdefiniowałje(zaznaczając,żejesttonajmocniejsze
spośródokreśleńdotyczącychnieczystości)ogólniejakowszelkieniepotrzebnerze-
czy,którenależywyrzucić,podającprzykładoweichrodzaje:nomiotki”(nKehrigt”),
nłajno”(nKot”)inplugastwo”(„Unflat”)12.NatomiastwencyklopediiKrünitzazna-
lazłosięuzupełniająceobjaśnienie,żewsensiewęższymchodziomieszankęekskre-
mentówwrazzmoczemisłomą,substancjęzalegającąwrynsztokachbądźodpadki
kuchenneopłynnejkonsystencji(pomyje?)13.
WjedynymogłoszonymwGdańskuniemiecko-polskimrozporządzeniupoświę-
conymutrzymywaniuczystości,edykciez1754r.zabraniającymzałogompolskich
statkówiłodziwiślanychekspediowaniasłomy,matiinnychnieczystościbezpośred-
niodoMotławy,termintenoddanopopolskujakonrupiecie”14.Generalnierzeczbio-
rąc,byłonużywanywmiastachpruskichnaderrzadkoiprzedewszystkimnaozna-
czenienieczystościwogóle15.Zupełniesporadycznieiwodosobnionychwypadkach
8Zob.APG,369,1/24,s.550;369,1/35,s.223;369,1/48,s.734;369,1/76,s.718-719;369,1/86,
k.237v;APG,492/526,s.207,333;492/257,s.846;492/835,s.1237-1240;492/1221,s.258-262.
9Zob.APG,300,10/33,k.584r-584v;300,41/153,s.14;300,58/10,s.536-537;300,58/120,s.150,
179,278/279;300,58/121,k.20v;300,93/53,s.76,93;300,93/11,nr428;300,R/Mm,3,s.539-540;300,
R/Pp,4,s.79-80;BGPAN,MsUph.f.146,s.253-254;BGPAN,Od5705.8º,adl.28;Od5709.8º,adl.60.
10EinesErbarennRatthsdieserStadtOrdnung,wiekunfigerZeitdieStadtvanallemMistund
Unsauberkeitreinzuhalden,28XI1594,APTII/I,95,s.279;II/XIII,45,s.467.
11Mrongovius1828,s.586.
12Adelung,Bd.4,s.882-884.
13neineVermischungderExcrementeunddesHarnesmitStroh.[…]DerUnrathderRinnstei-
neindenStraBenderStädte;eswirddareinallesFlüssigeausSpeiseabgängen,derUrinetc.gegos-
sen”-Krünitz,T.99,s.80.
14Stroh-MattenundallerleyUnrathnichtindieMotlauzuwerfen,24V1754,APG,300,93/11,s.109;
BGPAN,Od5711.80,adl.68;Od5719.80,adl.116.SłownikPruskiHenningadefiniowałówterminjako
zniszczoneinienadającesięjużdoużytkuwszelkiesprzętydomowe-Henning,s.285.
15Zob.APG,300,93/53,s.54;300,93/48b,s.14;300,58/120,s.165;300,R/Mm,3,s.540;300,93/11,
s.239-240;492/445,k.4r;492/257,s.846;APT,II/I,65,k.1r,5r;II/II,10,k.187v;II/II,62,k.127v.
