"Ryzyko samobójstwa u młodzieży"

Spis treści

Wstęp 6

ROZDZIAŁ 1. ZACHOWANIA AUTODESTRUKCYJNE MŁODZIEŻY – Marta Makara-Studzińska 18

1.1. Definicje 18

1.2. Funkcje autoagresji 21

1.3. Pojęcie samobójstwa 22

1.4. Rodzaje samobójstw 26

1.5. Różnice między samouszkodzeniem a samobójstwem 28

1.6. Próba samobójcza a samobójstwo 29

1.7. Podsumowanie 31

Piśmiennictwo 31

ROZDZIAŁ 2. EPIDEMIOLOGIA ZACHOWAŃ SAMOBÓJCZYCH U DZIECI I MŁODZIEŻY – Agnieszka Gmitrowicz 36

2.1. Mierniki epidemiologiczne 37

2.2. Oficjalne rejestrowanie zachowań samobójczych 39

2.3. Statystyka samobójstw dzieci i młodzieży w Polsce i na świecie 40

2.3.1. Świat – dane ogólne 40

2.3.2. Polska 43

2.4. Wiek 46

2.5. Płeć 46

2.6. Statystyka prób samobójczych dzieci i młodzieży w Polsce i na świecie 48

2.7. Statystyka myśli samobójczych i niesamobójczych samouszkodzeń u młodzieży 49

2.8. Podsumowanie 50

Piśmiennictwo 51

ROZDZIAŁ 3. ZWIĄZEK MIĘDZY SAMOUSZKODZENIEM A SAMOBÓJSTWEM – Anita Młodożeniec 54

3.1. Klasyfikacja 54

3.2. Rozumienie zamierzonych samouszkodzeń 57

3.3. Osobowość chwiejna emocjonalnie 60

3.4. Zamierzone samouszkodzenia a zachowania samobójcze 61

3.4.1. Stan wyjściowy w procesie samobójczym 63

3.4.2. Stan bezpośrednio prowadzący do zachowania samobójczego 63

3.5. Rola bólu psychicznego 64

3.4.3. Stan po próbie samobójczej 64

3.6. Rola stylów radzenia sobie z sytuacją trudną 65

3.7. Teoria interpersonalna Joinera 65

3.8. Ewolucjonistyczna teoria Gilberta 66

3.9. Podsumowanie 67

Piśmiennictwo 67

ROZDZIAŁ 4. BADANIA ZACHOWAŃ SAMOBÓJCZYCH W WYBRANYCH POPULACJACH MŁODZIEŻY – Agnieszka Gmitrowicz 70

4.1. Populacja szkolna 70

4.1.1. Ograniczenia dotyczące badań kwestionariuszowych wśród uczniów 72

4.1.2. Przegląd wybranych badań kwestionariuszowych 73

4.1.3. Podsumowanie 74

4.2. Populacja młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie 75

4.2.1. Próby samobójcze wśród młodzieży hospitalizowanej psychiatrycznie 77

4.2.2. Samobójstwa dokonane 80

4.3. Populacja pediatryczna 82

4.2.3. Podsumowanie 82

4.3.1. Podsumowanie 84

Piśmiennictwo 85

ROZDZIAŁ 5. SPOŁECZNO-EKONOMICZNE CZYNNIKI RYZYKA – Marta Makara-Studzińska 88

5.1. Czynniki ryzyka zachowań samobójczych 88

5.2. Aspekty społeczne jako czynniki ryzyka w grupie młodzieży 90

5.3. Podsumowanie 95

Piśmiennictwo 95

ROZDZIAŁ 6. KONTEKST ROZWOJOWY I RODZINNY – Agnieszka Gmitrowicz 98

6.1. Rozwój człowieka a zachowania samobójcze 98

6.2. Rodzinne czynniki ryzyka zachowań samobójczych młodzieży 101

6.3. Podsumowanie 106

Piśmiennictwo 107

ROZDZIAŁ 7. PSYCHOLOGICZNE CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTWA Z UWZGLĘDNIENIEM STRESORÓW – Marta Makara-Studzińska 110

7.1. Psychologiczne czynniki ryzyka samobójstwa 110

7.2. Stresory rozwojowe związane z zachowaniami samobójczymi 113

7.3. Podsumowanie 116

Piśmiennictwo 117

ROZDZIAŁ 8. PSYCHIATRYCZNE I SOMATYCZNE CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTWA – Agnieszka Gmitrowicz 120

8.1. Zaburzenia psychiczne jako czynnik ryzyka samobójstwa u młodzieży 120

8.2. Somatyczne/fizyczne czynniki ryzyka samobójstwa u młodzieży 127

8.3. Podsumowanie 129

Piśmiennictwo 130

ROZDZIAŁ 9. NEUROBIOLOGICZNE CZYNNIKI RYZYKA SAMOBÓJSTWA U MŁODZIEŻY - Agnieszka Gmitrowicz 134

Piśmiennictwo 137

Podsumowanie 137

ROZDZIAŁ 10. NAŚLADOWNICTWO ZACHOWAŃ SAMOBÓJCZYCH A PAKTY SAMOBÓJCZE – Agnieszka Gmitrowicz 140

Piśmiennictwo 143

Podsumowanie 143

ROZDZIAŁ 11. PROCES SAMOBÓJCZY W MODELU STRES PODATNOŚĆ – Agnieszka Gmitrowicz 146

Piśmiennictwo 149

Podsumowanie 149

ROZDZIAŁ 12. CZYM SĄ RYZYKO SAMOBÓJSTWA I CZYNNIKI PROTEKCYJNE? – Anita Młodożeniec 152

12.1. Ryzyko samobójstwa 152

12.1.1. Kiedy przeprowadzić ocenę ryzyka? 153

12.1.2. Jak pytać? 154

12.2. Znaczenie objawów chorób psychicznych 155

12.3. Kogo należy zapytać o myśli samobójcze? 157

12.4. Jak przeprowadzić ocenę ryzyka samobójstwa? 158

12.5. Rola uczenia się i wzmacniania w procesie samobójczym 162

12.6. Rola krótkoterminowych efektów zachowania samobójczego w porównaniu z długoterminowymi 162

12.7. Rola instrumentalna versus funkcja wyrażania uczuć 163

12.8. Pacjent z wielokrotnymi zachowaniami samobójczymi 163

12.9. Podsumowanie 165

Piśmiennictwo 166

ROZDZIAŁ 13. NARZĘDZIA DO OCENY RYZYKA SAMOBÓJSTWA U MŁODZIEŻY – Anita Młodożeniec 168

13.1. Skala Oceny Myśli Samobójczych Becka 169

13.2. Skala Harkavy Asnis do badania ryzyka samobójstwa 170

13.3. Porównanie wyników badania kilkoma skalami 171

13.4. Inne skale do oceny ryzyka samobójstwa 171

13.5. Podsumowanie 172

Piśmiennictwo 173

ROZDZIAŁ 14. DIAGNOZA NASTOLATKA PO PRÓBIE SAMOBÓJCZEJ I ZAPLANOWANIE INTERWENCJI – Agnieszka Gmitrowicz 174

14.1. Postępowanie diagnostyczne 174

14.2. Diagnozowanie nastolatka po próbie samobójczej w stanie zagrożenia życia i zdrowia w szpitalnej izbie przyjęć 175

14.3. Rozpoznanie próby samobójczej zgodnie z klasyfikacjami 179

14.4. Wywiad w kierunku zaburzeń depresyjnych 181

14.5. Zaplanowanie miejsca i rodzaju interwencji 181

14.6. Skierowanie do placówki specjalistycznej 183

14.7. Postępowanie diagnostyczne u pacjenta po próbie samobójczej w warunkach szpitala psychiatrycznego 184

14.8. Podsumowanie 185

Piśmiennictwo 185

ROZDZIAŁ 15. LECZENIE PSYCHIATRYCZNE MŁODZIEŻY Z ZACHOWANIAMI SAMOBÓJCZYMI – Agnieszka Gmitrowicz 188

15.1. Ogólne zasady postępowania z nastolatkiem z zachowaniami samobójczymi w opiece psychiatrycznej 188

15.2. Szczegółowe zalecenia dotyczące leczenia psychiatrycznego nastolatków z ryzykiem samobójczym 190

15.3. Farmakoterapia 191

15.3.1. Leki przeciwdepresyjne (LPD) 191

15.3.2. Stabilizatory nastroju 192

15.3.3. Leki przeciwpsychotyczne (LPP) 192

15.4. Terapia nastolatka z długoterminowym ryzykiem samobójstwa 193

15.3.4. Benzodiazepiny (BDA) 193

15.5. Podsumowanie 195

Piśmiennictwo 195

ROZDZIAŁ 16. PSYCHOTERAPIA OSÓB PO PRÓBIE SAMOBÓJCZEJ – Marta Makara-Studzińska 198

16.1. Terapia poznawczo-behawioralna 199

16.2. Dialektyczna terapia behawioralna 201

16.2.1. Standardy stosowania dialektycznej terapii behawioralnej 203

16.2.2. Psychoterapia indywidualna w DBT 204

16.2.3. Psychoterapia rodzinna i grupy treningowe w DBT 204

16.3. Terapia poprzez naukę radzenia sobie z chorobą i zdrowienia 205

16.2.4. Konsultacje telefoniczne jako forma terapii dla członków rodziny 205

16.4. Interwencja kryzysowa 207

16.5. Grupy wsparcia 210

16.6. Podsumowanie 210

Piśmiennictwo 210

ROZDZIAŁ 17. SKUTECZNOŚĆ RÓŻNYCH TERAPII MŁODZIEŻY Z ZACHOWANIAMI SAMOBÓJCZYMI W ŚWIETLE AKTUALNYCH BADAŃ – Agnieszka Gmitrowicz 214

Piśmiennictwo 215

ROZDZIAŁ 18. PRAWNE I ETYCZNE ASPEKTY ZACHOWAŃ SAMOBÓJCZYCH MŁODZIEŻY – Agnieszka Gmitrowicz 218

18.1. Zgoda na leczenie w przypadku nastolatka po próbie samobójczej 218

18.2. Stosowanie przymusu bezpośredniego 218

18.3. Zachowania samobójcze młodzieży a prawo karne 219

18.4. Procedura „Niebieskiej Karty” 219

18.5. Problemy etyczne – eutanazja 220

Piśmiennictwo 220

ROZDZIAŁ 19. NOWE MEDIA A SAMOBÓJSTWA NIELETNICH – Anita Młodożeniec 222

19.1. Nowe i stare media 222

19.2. Aplikacje na telefony komórkowe 224

19.3. Programy samopomocowe 225

19.4. Negatywne strony nowych mediów 227

19.5. Podsumowanie 228

Piśmiennictwo 229

Rozdział 20. ZAPOBIEGANIE ZACHOWANIOM SAMOBÓJCZYM MŁODZIEŻY – Anita Młodożeniec 230

20.1. Ogólna charakterystyka działań prewencyjnych 230

20.2. Zapobieganie samobójstwom u osób z zaburzeniami psychicznymi 233

20.3. Zapobieganie samobójstwom u osób z tzw. przewlekłym (chronicznym) ryzykiem samobójstwa 234

20.4. Opieka nad osobami po próbach samobójczych. Zapobieganie samobójstwu po wypisie ze szpitala 234

20.5. Efektywność działań prewencyjnych 236

20.5.1. Leki/leczenie farmakologiczne 237

20.5.2. Psychoterapia 237

20.5.3. Szkolenia/treningi 238

20.5.4. Poszukiwanie pomocy 239

20.5.5. Interwencje społeczne 240

20.5.6. Dostępność metod popełnienia samobójstwa 241

20.5.7. Epidemiologia 241

20.6. Podsumowanie 242

Piśmiennictwo 243

Rozdział 21. POSTWENCJA. POMOC PO SAMOBÓJCZEJ ŚMIERCI BLISKIEJ OSOBY – Anita Młodożeniec 246

21.1. Pomoc po śmierci bliskiej osoby 246

21.2. Formy pomocy 249

21.3. Interwencja kryzysowa w szkole po samobójstwie ucznia 252

21.4. Terapeuta po samobójstwie pacjenta 252

21.5. Podsumowanie 253

Piśmiennictwo 253

Aneks 1 – Uznane narzędzia psychometryczne do oceny ryzyka samobójstwa 256

NO HOPE 256

SAD PERSONS 256

Skala Beznadziejności Becka (Beck Hopelessness Scale, BHS) 257

Skala Oceny Myśli Samobójczych Becka (Beck Scale for Suicide Ideation, BSSI) 257

Skale depresji dostępne w Polsce 257

TASR (The Tool for Assessment of Suicide Risk) 257

Wywiad w kierunku zaburzeń depresyjnych według ICD-10 (International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) 258

Aneks 2 – Budowa Suicide Status Form (SSF) 262

Aneks 3 – Nowe media 266

Aneks 4 – Model stres–podatność 272

Aneks 5 – Wybrane kwestionariuszowe badania uczniów, dokumentujące dwa rodzaje zamierzonych samouszkodzeń: 1) z jednoznaczną intencją zabicia się (próba samobójcza) oraz 2) bez rozstrzygania o intencji samobójczej (deliberate self-harm, DSH) 274

Badania prób samobójczych w populacji uczniów łódzkich szkół ponadgimnazjalnych 274

Badania angielskie dotyczące epizodów DSH 275

Badania wieloośrodkowe CASE dotyczące DSH (Child & Adolescent Self-harm in Europe Study; Australia, Belgia, Anglia, Węgry, Irlandia, Holandia i Norwegia) 276

Badania wieloośrodkowe SEYLE (The Saving and Empowering Young Lives in Europe) dotyczące prób samobójczych 277

Aneks 6 – Polskie badania populacji pediatrycznej po zatruciach samobójczych 278

Aneks 7 – Rysunek jako technika niewerbalna w diagnozie nastolatka po próbie samobójczej 282

Skorowidz 284