"Psychologia temperamentu"

Identyfikator Librowy: 1555

Spis treści

Przedmowa 7

Rozdział 1. Dzieje badań nad temperamentem i sposoby rozumienia tego konstruktu teoretycznego 13

1.1. Temperament z perspektywy historycznej 13

1.1.1. Podejście spekulatywne 14

1.1.2. Początek badań empirycznych nad temperamentem 19

1.1.3. Konstytucjonalne typologie temperamentu 30

1.2. Pojęcie temperamentu 39

1.2.1. Temperament jako pojęcie ograniczone do sfery emocjonalnej 40

1.2.2. Temperament jako styl zachowania 42

1.2.3. Definicje temperamentu wywodzące się z orientacji biologicznej 43

1.2.4. Czym jest temperament: Uwagi końcowe 46

1.3. Temperament a osobowość 50

1.3.1. Temperament: Składnik czy synonim osobowości 51

1.3.2. Różnice między pojęciem temperamentu a pojęciem osobowości ujmowanej odmiennie niż w teorii cech 56

1.3.3. Temperament a wielka piątka czynników osobowości 61

Rozdział 2. Pionierzy współczesnych badań nad temperamentem 71

2.1. Wprowadzenie 72

2.2. Biologiczna teoria PEN Eysencka 73

2.2.1. Źródła teorii PEN 74

2.2.2. Wymiary i struktura temperamentu 75

2.2.3. Biologiczne uwarunkowania PEN 78

2.2.4. Procedury diagnozowania PEN 81

2.2.5. Eysenckowskie superczynniki a poziom funkcjonowania i zachowanie społeczne 83

2.2.6. Uwagi krytyczne 88

2.3. Typologia neopawłowowska: Tiepłow i jego szkoła 90

2.3.1. Źródła orientacji Tiepłowa w badaniach nad właściwościami układu nerwowego człowieka 91

2.3.2. Pojęcie i postulowana struktura temperamentu 92

2.3.3. Badanie właściwości układu nerwowego 93

2.3.4. Metody diagnozy cech układu nerwowego 97

2.3.5. Cechy układu nerwowego a zachowanie 101

2.3.6. Uwagi krytyczne 102

2.4. Interakcyjna teoria temperamentu Thomasa i Chess 103

2.4.1. Geneza interakcyjnej teorii temperamentu 104

2.4.2. NYLS jako źródło i potwierdzenie interakcyjnej teorii temperamentu 105

2.4.3. Metody pomiaru temperamentu stosowane przez Thomasa i Chess 108

2.4.4. Temperament a zaburzenia zachowania 109

2.4.5. Uwagi krytyczne 111

Rozdział 3. Współczesne teorie temperamentu 114

3.1. Teorie temperamentu zorientowane na dziecko 116

3.1.1. Behawioralno-genetyczna teoria temperamentu Bussa i Plomina 117

3.1.2. Rozwojowy model temperamentu: Rothbart i Derryberry 125

3.1.3. Emocjonalna teoria temperamentu Goldsmitha i Camposa 133

3.1.4. Kagana teoria temperamentu zahamowanego i niezahamowanego 138

3.2. Teorie temperamentu zorientowane na człowieka dorosłego 144

3.2.1. Przyjemność - aktywowalność - dominacja: Model temperamentu Mehrabiana 146

3.2.2. Neuropsychologiczny model temperamentu Graya 154

3.2.3. Biologiczna teoria poszukiwania doznań Zuckermana 162

3.2.4. Teoria temperamentu Rusałowa oparta na koncepcji systemów funkcjonalnych 172

3.2.5. Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua 178

Rozdział 4. Korelaty fizjologiczne i biochemiczne temperamentu 189

4.1. Wprowadzenie 189

4.2. Struktura, fizjologia i biochemia układu nerwowego w odniesieniu do cech temperamentu 194

4.2.1. Komórka nerwowa 194

4.2.2. Autonomiczny układ nerwowy 200

4.2.3. Ośrodkowy układ nerwowy 201

4.2.4. Uwagi końcowe 207

4.3. Korelaty psychofizjologiczne temperamentu 208

4.3.1. Fizjologiczne korelaty temperamentu w zakresie aktywacji autonomicznej 210

4.3.2. Korelaty fizjologiczne temperamentu odnoszące się do aktywacji korowej 222

4.4. Korelaty biochemiczne temperamentu 245

4.4.1. Kortyzol - najpopularniejszy hormon wśród badaczy temperamentu 246

4.4.2. Neuroprzekaźniki i ich enzymy 250

4.4.3. Uwagi ogólne 256

Rozdział 5. Badania nad temperamentem w ujęciu genetyki zachowania 259

5.1. Teoretyczne problemy genetyki zachowania w odniesieniu do badań nad temperamentem człowieka 260

5.1.1. Współczynnik odziedziczalności jako wskaźnik wkładu czynników genetycznych w powstawanie różnic indywidualnych w charakterystykach zachowania 261

5.1.2. Wybrane metody genetyki zachowania stosowane w badaniach temperamentalnych 264

5.1.3. Związki między genami a środowiskiem i genetyczna regulacja rozwoju 268

5.2. Genetyka zachowania w zastosowaniu do badań nad temperamentem: Wybrane wyniki empiryczne 271

5.2.1. Pierwszy etap poszukiwań genetycznych uwarunkowań różnic indywidualnych w cechach temperamentu: Badania na zwierzętach 271

5.2.2. Ekstrawersja i neurotyczność: Dwie najczęściej badane przez genetyków zachowania cechy temperamentu 273

5.2.3. Odziedziczalność wybranych cech temperamentalnych 276

5.2.4. Zmiany rozwojowe we wpływie genów i środowiska na różnice indywidualne w temperamencie 286

5.2.5. Od genetyki ilościowej do genetyki molekularnej 292

5.2.6. Uwagi końcowe 294

Rozdział 6. Metody badania temperamentu: Zagadnienia diagnostyczne i metodologiczne 296

6.1. Metody pomiaru temperamentu 296

6.1.1. Ocena temperamentu na podstawie danych pochodzących z obserwacji 297

6.1.2. Psychofizyczne i psychofizjologiczne wskaźniki cech temperamentalnych 304

6.1.3. Wywiad jako źródło informacji na temat temperamentu 308

6.2. Kwestionariusze temperamentu 309

6.2.1. Kwestionariuszowe badanie temperamentu niemowląt i dzieci 311

6.2.2. Kwestionariusze temperamentu dla młodzieży i dorosłych 322

6.2.3. Strategie konstruowania kwestionariuszy temperamentu oraz cechy mierzone przez te narzędzia 331

6.3. Wybrane zagadnienia diagnozy temperamentu 340

6.3.1. Wieloaspektowe podejście do diagnozy temperamentu 340

6.3.2. Trafność teoretyczna kwestionariuszy temperamentu oceniana na podstawie wskaźników psychofizjologicznych i psychofizycznych 346

6.3.3. Diagnoza temperamentu w ujęciu międzykulturowym 353

Rozdział 7. Funkcjonalne znaczenie temperamentu 361

7.1. Wpływ temperamentu na zachowanie i przystosowanie dziecka w niesprzyjających warunkach 362

7.1.1. Pojęcie temperamentu trudnego 362

7.1.2. Temperament a dobroć dopasowania 366

7.1.3. Temperament trudny a zaburzenia psychiczne 369

7.1.4. Temperament trudny a poziom przystosowania 373

7.1.5. Przejawy temperamentu trudnego w grupach klinicznych 379

7.1.6. Temperament a nauka szkolna 381

7.2. Temperament jako moderator zjawisk związanych ze stresem 389

7.2.1. Rozumienie zjawisk stresu 390

7.2.2. Temperament a stres: Hipotezy i dane empiryczne 393

7.2.3. Temperament jako czynnik moderujący skutki stresu: Temperamentalny czynnik ryzyka 406

7.2.4. Uwagi końcowe 420

Bibliografia 422

Wykaz najważniejszych skrótów 475

Indeks nazwisk 478

Indeks rzeczowy 491