"Alergologia"

Spis treści

Przedmowa 16

Wykaz skrótów 18

I. ALERGOLOGIA OGÓLNA 28

1. Wprowadzenie i rys historyczny alergologii – Krystyna Obtułowicz 30

2. Epidemiologia chorób alergicznych – Radosław Gawlik, Joanna Orlicz-Widawska 38

3. Patomechanizm i rodzaje alergii – Ewa Czarnobilska 44

3.1. Nadwrażliwość typu I – reakcja anafilaktyczna 45

3.1.1. Mediatory preformowane mastocytów 47

3.1.2. Mediatory powstające de novo podczas aktywacji komórek tucznych 47

3.1.3. Cytokiny wytwarzane podczas degranulacji komórek tucznych 48

3.1.4. Przebieg reakcji IgE-zależnej 49

3.2. Nadwrażliwość typu II 50

3.3. Nadwrażliwość typu III 51

3.4. Nadwrażliwość typu IV 51

4. Dziedziczenie alergii – Anna Bogdali, Krystyna Obtułowicz 55

4.1. Wprowadzenie 55

4.2. Dziedziczenie chorób alergicznych 59

5. Alergia, autoimmunizacja i niedobory odporności – Danuta Kowalczyk, Krystyna Obtułowicz 65

5.1. Choroby autoimmunizacyjne w PID 66

5.2. Monogenowe PID i ich asocjacje z chorobami autoimmunizacyjnymi 67

5.2.1. Defekty dotyczące limfocytów T i/lub indukcji tolerancji grasiczej lub pozagrasiczej 67

5.2.2. Niedobory białek układu dopełniacza 67

5.2.3. Zespół hiper-IgM 68

5.2.4. Niedobory spowodowane przez defekty monogenowe dotyczące wielu populacji komórek 68

5.3. Poligenowe PID i ich asocjacje z chorobami autoimmunizacyjnymi 69

6. Alergeny naturalne i alergeny środowiska skażonego – Dorota Myszkowska 74

6.1. Wprowadzenie 74

6.2. Alergeny wziewne 75

6.3. Alergeny pokarmowe 78

6.3.1. Alergeny roślinne 78

6.3.2. Alergeny pochodzenia zwierzęcego 79

6.4. Reakcje krzyżowe 80

6.5. Alergeny środowiska skażonego 82

7. Zasady klinicznej diagnostyki alergologicznej – Marcin Stobiecki, Małgorzata Sacha 85

7.1. Ocena chorego z podejrzeniem alergii 85

7.1.1. Wywiad 85

7.1.2. Badanie fizykalne 88

7.2. Podstawowe badania diagnostyczne in vivo – testy skórne 89

7.2.1. Podstawowe zasady wykonywania testów skórnych 89

7.2.2. Przeciwwskazania i ograniczenia dotyczące testów skórnych 89

7.2.3. Punktowe testy skórne (PTS) 90

7.2.4. Testy śródskórne (TŚ/IDT) 92

7.2.5. Naskórkowe testy płatkowe (NTP) 93

7.2.6. Skórne testy niestandardowe 93

8. Diagnostyka laboratoryjna w chorobach alergicznych – Wojciech Dyga, Dorota Myszkowska, Ewa Gomółka 94

8.1. Badania immunologiczne – Wojciech Dyga 94

8.1.1. Diagnostyka alergii oparta na komponentach alergenowych (CRD – component resolved diagnostics) 95

8.1.2. Testy komórkowe 96

8.1.3. Oznaczanie biomarkerów – mediatorów reakcji alergicznej w surowicy 98

8.2. Badania cytologiczne błon śluzowych dróg oddechowych – Dorota Myszkowska 100

8.2.1. Cytologia błony śluzowej nosa 101

8.2.2. Cytologia błony śluzowej gardła 105

8.2.3. Cytologia krtani 105

8.2.4. Cytologia spojówki 105

8.3. Badanie alergenów środowiskowych w powietrzu zewnętrznym i wewnątrz pomieszczeń – Dorota Myszkowska 107

8.3.1. Znaczenie monitoringu pyłkowego w rozpoznawaniu i leczeniu alergii pyłkowej 108

8.3.2. Monitorowanie leczenia objawowego alergii pyłkowej 109

8.3.3. Monitorowanie i ocena skuteczności swoistej immunoterapii (SIT) w alergii pyłkowej 109

8.3.4. Monitoring biologiczny pomieszczeń zamkniętych 110

8.4. Pomiar zawartości czynników chemicznych w powietrzu wewnątrz pomieszczeń – Ewa Gomółka 111

9. Farmakologiczne leczenie chorób alergicznych – Jarosław Woroń, Małgorzata Sacha 113

9.1. Leki przeciwhistaminowe w leczeniu chorób alergicznych 113

9.1.1. Rola histaminy i jej receptora w reakcjach alergicznych 115

9.1.2. Antagoniści receptora histaminowego H1 116

9.1.3. Farmakokinetyka leków przeciwhistaminowych 116

9.1.4. Leki przeciwhistaminowe w alergicznym nieżycie nosa i spojówek 118

9.1.5. Leki przeciwhistaminowe w astmie oskrzelowej 119

9.1.6. Leki przeciwhistaminowe w alergicznych chorobach skóry 119

9.1.7. Interakcje leków przeciwhistaminowych 120

9.2. Glikokortykosteroidy w leczeniu chorób alergicznych 125

9.3. Leki antyleukotrienowe w leczeniu chorób alergicznych 127

9.4. Anty-IgE (omalizumab) w leczeniu chorób alergicznych 129

9.5. Beta2-sympatykomimetyki w leczeniu chorób alergicznych 133

10. Zasady przyczynowego leczenia alergii – Krystyna Obtułowicz 136

11. Immunoterapia alergenowa (AIT) w leczeniu chorób alergicznych – Ewa Cichocka-Jarosz 141

11.1. Wprowadzenie 141

11.2. Wskazania i przeciwwskazania do AIT 143

11.2.1. Wskazania immunologiczne 143

11.2.2. Wskazania kliniczne 144

11.2.3. Przeciwwskazania do AIT 144

11.3. Rodzaje preparatów stosowanych w AIT 145

11.4. Schematy leczenia 150

11.5. Bezpieczeństwo AIT (działania niepożądane, reakcje miejscowe) 151

11.6. Skuteczność AIT w leczeniu chorób alergicznych 155

11.5.1. Czynniki ryzyka wystąpienia reakcji systemowej podczas stosowania AIT 155

12. Immunoterapia naskórna – Marian Szczepanik 159

12.1. Wprowadzenie 159

12.2. Układ odpornościowy skóry 159

12.3. Skóra jako miejsce podania leku 162

12.4. Supresja odpowiedzi immunologicznej przez naskórną aplikację antygenu w warunkach eksperymentalnych 163

12.5. Terapia stwardnienia rozsianego przez naskórną aplikację antygenu 165

12.6. Skóra jako miejsce wywołania immunopotencjacji 167

12.7. Naskórna immunizacja w terapii schorzeń alergicznych 168

12.8. Supresja reakcji alergicznej przez naskórną immunizację antygenem i ligandem TLR w warunkach eksperymentalnych 169

II. KLINICZNY PRZEGLĄD CHORÓB ALERGICZNYCH 172

13. Alergiczne choroby górnych dróg oddechowych – Barbara Rusinek 174

13.1. Alergiczny nieżyt nosa 174

13.1.1. Patomechanizm 175

13.1.2. Klasyfi kacja i obraz kliniczny 176

13.1.3. Rozpoznanie 178

13.1.4. Leczenie 191

13.1.5. Szczególne postacie ANN 197

13.2. Zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych 201

13.2.1. Ostre zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych 202

13.2.2. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych 203

13.2.3. Przewlekłe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok z polipami 207

13.2.4. Szczególne postaci przewlekłego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok z polipami 209

13.3. Choroby alergiczne jamy ustnej i gardła 210

13.3.1. Zespół alergii jamy ustnej 210

13.3.2. Pokrzywka kontaktowa indukowana lateksem 212

13.3.3. Alergiczne kontaktowe zapalenie jamy ustnej 212

13.3.4. Nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej 213

13.3.5. Polekowe zmiany w jamie ustnej 214

13.3.6. Przerost migdałka gardłowego 214

13.3.7. Przerost migdałków podniebiennych 215

13.4. Choroby alergiczne ucha 216

13.4.1. Alergiczny wyprysk kontaktowy ucha zewnętrznego 216

13.4.2. Zaburzenia czynności trąbki słuchowej i wysiękowe zapalenie ucha środkowego 217

13.4.3. Eozynofilowe zapalenie ucha środkowego 218

13.5. Alergia krtani 219

13.5.1. Obrzęk naczynioruchowy gardła i krtani 219

13.5.2. Zapalenia krtani 221

14. Alergiczne choroby dolnych dróg oddechowych – Grażyna Bochenek, Krzysztof Sładek 223

14.1. Astma oskrzelowa 223

14.1.1. Klasyfikacja 223

14.1.2. Epidemiologia 225

14.1.3. Etiologia i patogeneza 225

14.1.4. Obraz kliniczny 228

14.1.5. Przebieg naturalny 228

14.1.6. Rozpoznanie 228

14.1.7. Badania dodatkowe 229

14.1.10. Leczenie astmy 231

14.1.8. Kontrola astmy 231

14.1.9. Rozpoznanie różnicowe 231

14.1.11. Szczególne postacie astmy 240

14.2. Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych 245

14.2.1. Obraz kliniczny 247

14.2.2. Diagnostyka kliniczna i różnicowa 247

14.3. Alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna 248

14.2.3. Zasady leczenia 248

14.3.1. Obraz kliniczny 249

14.3.2. Diagnostyka kliniczna i różnicowa 249

14.3.3. Zasady leczenia 249

14.4. Zapalenie oskrzelików 250

14.4.1. Zarostowe zapalenie oskrzelików 250

14.5. Zespoły hipereozynofilowe 251

14.4.2. Ostre zapalenie oskrzelików 251

14.4.3. Rozlane zapalenie oskrzelików 251

14.4.4. Zapalenie oskrzelików związane z narażeniem na pyły mineralne 251

14.5.1. Zakażenia pasożytnicze 252

14.5.2. Płucne odczyny polekowe 252

14.5.3. Alergiczna aspergiloza oskrzelowo-płucna 253

14.5.4. Przewlekłe eozynofilowe zapalenie płuc 253

14.5.5. Ostre eozynofilowe zapalenie płuc 253

14.5.6. Zespół hipereozynofilowy 254

14.5.7. Eozynofilowe zapalenie oskrzeli 254

14.6. Eozynofilowa ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (zespół Churga–Strauss) 255

14.6.1. Objawy 255

14.6.2. Rozpoznanie 256

14.6.3. Zasady leczenia 256

14.7. Badania czynnościowe w chorobach alergicznych dolnych dróg oddechowych 257

15. Alergia u dzieci – wybrane zagadnienia – Danuta Chmielewska-Szewczyk, Barbara Rusinek 263

15.1. Alergia górnych dróg oddechowych u dzieci – Barbara Rusinek 263

15.1.1. Alergiczny nieżyt nosa 263

15.1.2. Niealergiczne nieżyty nosa i zapalenie zatok 265

15.1.3. Polipy nosa 266

15.1.4. Nawracające zapalenia krtani 266

15.2. Astma wczesnodziecięca – Danuta Chmielewska-Szewczyk 267

15.2.1. Epidemiologia 268

15.2.2. Czynniki ryzyka rozwoju astmy 269

15.2.3. Rozpoznawanie astmy u dzieci poniżej 6. roku życia 275

15.2.4. Diagnostyka astmy wczesnodziecięcej 277

15.2.5. Badania czynnościowe układu oddechowego u dzieci poniżej 5. roku życia 283

15.2.6. Leczenie astmy wczesnodziecięcej 285

16. Alergiczne choroby skóry – Magdalena Czarnecka-Operacz, Dorota Jenerowicz, Aleksander Obtułowicz, Grażyna Antoszczyk 290

16.1. Wprowadzenie – Magdalena Czarnecka-Operacz 290

16.2. Atopowe zapalenie skóry – Magdalena Czarnecka-Operacz, Dorota Jenerowicz 291

16.2.1. Definicja i charakterystyka kliniczna 291

16.2.2. Badania pomocnicze wykorzystywane w diagnostyce atopowego zapalenia skóry 294

16.2.3. Etiopatogeneza – zarys ogólny 295

16.2.4. Zaburzenia immunologiczne w atopowym zapaleniu skóry 297

16.2.5. Diagnostyka różnicowa 299

16.2.6. Naturalny przebieg 299

16.2.7. Leczenie 300

16.2.10. Profi laktyka 305

16.2.8. Powikłania 305

16.2.9. Rokowanie 305

16.2.11. Podsumowanie 307

16.3. Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy) – Grażyna Antoszczyk 308

16.3.1. Definicja i postacie 308

16.3.2. Obraz kliniczny 311

16.3.3. Rozpoznanie 313

16.3.4. Diagnostyka różnicowa 316

16.3.5. Obraz histopatologiczny 317

16.3.6. Leczenie 317

16.3.7. Podsumowanie 318

16.4. Pokrzywka i obrzęk naczynioruchowy – Aleksander Obtułowicz 319

16.4.1. Definicja 319

16.4.2. Częstość występowania i naturalny przebieg 320

16.4.3. Obraz kliniczny 320

16.4.4. Etiopatogeneza 321

16.4.5. Klasyfikacja pokrzywki 323

16.4.6. Ocena aktywności pokrzywki 325

16.4.7. Postępowanie diagnostyczne w pokrzywce 325

16.4.8. Diagnostyka różnicowa pokrzywki 328

16.4.9. Leczenie pokrzywki 328

16.4.10. Podsumowanie 331

17. Alergia na pokarmy – Zbigniew Bartuzi 334

17.1. Wprowadzenie 334

17.2. Definicje i podział 335

17.3. Epidemiologia 336

17.4. Układ odporności błony śluzowej przewodu pokarmowego – GALT 337

17.5. Patomechanizm alergii na pokarmy 341

17.6. Symptomatologia alergii na pokarmy 345

17.6.1. Anafilaksja na pokarm 347

17.6.2. Układ oddechowy w alergii na pokarmy 349

17.7. Diagnostyka nadwrażliwości alergicznej na pokarmy 350

17.6.3. Skóra w alergii na pokarmy 350

17.6.4. Przewód pokarmowy w alergii na pokarmy 350

17.8. Zasady postępowania dietetycznego 356

17.9. Leczenie alergii na pokarmy 358

18. Alergiczne choroby przewodu pokarmowego – Zbigniew Bartuzi 364

18.1. Alergiczne choroby jamy ustnej i przełyku 365

18.2. Żołądkowo-jelitowe reakcje anafi laktyczne 371

18.3. Eozynofilowe zapalenie żołądka i jelit 372

18.4. Inne rodzaje alergicznego zapalenia jelit 376

18.5. Nietolerancja glutenu i choroba trzewna 377

18.5.1. Choroba trzewna dorosłych 377

18.5.2. Przejściowa nietolerancja glutenu 378

18.5.3. Alergia na gluten 379

18.6. Diagnostyka chorób przewodu pokarmowego związana z nadwrażliwością alergiczną na pokarmy 380

18.7. Podsumowanie 380

19. Alergia pyłkowa – Krystyna Obtułowicz, Dorota Myszkowska 382

19.1. Objawy 385

19.2. Patomechanizm 386

19.3. Rozpoznawanie 387

19.4. Rozpoznanie różnicowe 388

19.5. Leczenie 388

20. Alergia na jad owadów błonkoskrzydłych – Marcin Stobiecki 393

20.1. Patofizjologia reakcji na jad owada 394

20.2. Objawy kliniczne 394

20.3. Epidemiologia 398

20.4. Diagnostyka 399

20.5. Zasady leczenia chorych z alergią na jad owadów błonkoskrzydłych 400

21. Anafi laksja alergiczna i niealergiczna. Wstrząs anafilaktyczny – Jerzy Kruszewski 403

21.1. Definicje 403

21.2. Epidemiologia 403

21.3. Etiologia i patogeneza 404

21.3.1. Etiologia 404

21.3.2. Czynniki ryzyka 405

21.3.4. Kofaktory 406

21.3.5. Patomechanizm 406

21.4. Obraz kliniczny 407

21.5. Przebieg naturalny 408

21.6. Rozpoznanie 408

21.7. Różnicowanie 410

21.8. Leczenie 411

21.8.1. Postępowanie wstępne 411

21.8.2. Możliwe interwencje dodatkowe (leczenie drugiego rzutu lub w razie konieczności) 413

21.8.3. Obserwacja po ustąpieniu objawów wstrząsu 414

21.9. Profi laktyka 415

21.9.1. Profilaktyka pierwotna 415

21.9.2. Profilaktyka wtórna 417

22. Alergia narządu wzroku – Agnieszka Kubicka-Trząska 420

22.1. Alergiczne choroby powierzchni oka 422

22.1.1. Ostre alergiczne zapalenie spojówek 422

22.1.2. Sezonowe alergiczne zapalenie spojówek 423

22.1.3. Całoroczne alergiczne zapalenie spojówek 424

22.1.4. Alergiczne zapalenia rogówki i spojówek 425

22.1.5. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry powiek i spojówek 428

22.2. Diagnostyka różnicowa alergicznych chorób powierzchni oka 429

22.3. Leczenie alergicznych chorób powierzchni oka 436

22.3.1. Profi laktyka i leczenie niefarmakologiczne 436

22.3.2. Leczenie farmakologiczne 437

22.4. Diagnostyka alergicznych chorób powierzchni oka 440

22.4.1. Objawy i badanie przedmiotowe 440

22.4.2. Podstawowe diagnostyczne badania alergologiczne 443

22.4.3. Specjalistyczne badania diagnostyczne stosowane w chorobach alergicznych narządu wzroku 443

22.5. Zapalenia błony naczyniowej na podłożu alergii 446

23. Choroby alergiczne związane z pracą zawodową – Cezary Pałczyński, Beata Kręcisz 450

23.1. Astma oskrzelowa związana z pracą zawodową – Cezary Pałczyński 450

23.2. Nieżyt nosa związany z pracą zawodową – Cezary Pałczyński 457

23.3. Zapalenia spojówek związane z pracą zawodową – Cezary Pałczyński 458

23.4. Anafilaksja o etiologii zawodowej – Cezary Pałczyński 458

23.5. Zawodowe alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych – Cezary Pałczyński 459

23.6. Alergiczne zawodowe choroby skóry – Beata Kręcisz 460

23.6.1. Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry 460

23.6.2. Pokrzywka kontaktowa 462

23.6.3. Fotoalergiczne zawodowe zapalenie skóry 463

24. Alergia na leki – Grzegorz Porębski 465

24.1. Wprowadzenie 465

24.2. Nazewnictwo i klasyfikacja 465

24.3. Patomechanizmy polekowych reakcji nadwrażliwości 467

24.4. Obraz kliniczny 468

24.5. Diagnostyka 471

24.5.1. Wywiad i badanie fizykalne 472

24.5.2. Testy skórne 473

24.5.3. Testy in vitro 474

24.5.4. Próby prowokacyjne 475

24.6. Zasady postępowania 476

24.7. Podsumowanie 477

25. Odczyny alergiczne w anestezji ogólnej – Tomasz Źródłowski, Krystyna Obtułowicz 478

25.1. Objawy 478

25.2. Epidemiologia 479

25.3. Definicje 479

25.4. Diagnostyka różnicowa 482

25.5. Środki stosowane w anestezjologii a anafilaksja 483

25.6. Leczenie wstrząsu filaktycznego 485

25.7. Rozpoznanie 488

25.8. Czynniki ryzyka 490

25.9. Prewencja 491

25.10. Podsumowanie 492

26. Alergia na środki kontrastowe – Marcel Mazur, Piotr Obtułowicz 494

26.1. Rodzaje środków kontrastowych stosowanych w metodach obrazowych 494

26.2. Ostre reakcje niepożądane na jodowe środki kontrastowe 496

26.3. Ostre reakcje niepożądane na środki kontrastowe zawierające gadolin (niespecyfi czne narządowo) 497

26.4. Późne reakcje niepożądane 497

26.5. Testy diagnostyczne w alergii na środki kontrastowe 498

III. SCHORZENIA CZĘSTO WYMAGAJĄCE RÓŻNICOWANIA Z CHOROBĄ ALERGICZNĄ 500

27. Obrzęk naczynioruchowy wrodzony i nabyty na tle niedoboru inhibitora C1 – Krystyna Obtułowicz 502

27.1. Wprowadzenie 502

27.2. Rozpoznanie 503

27.3. Leczenie 505

28. Mastocytoza – choroba rzadka – Tomasz Sacha, Aleksander Obtułowicz 507

28.1. Wprowadzenie 507

28.2. Diagnostyka i rozpoznanie mastocytozy 512

28.2.1. Wywiad i badanie fizykalne 512

28.2.2. Badania laboratoryjne 513

28.2.3. Rozpoznanie mastocytozy 515

28.3. Leczenie mastocytozy 518

28.3.1. Mastocytoza skórna (CM) 519

28.3.2. Łagodna mastocytoza układowa (ISM) 520

28.3.3. Układowa mastocytoza z klonalnym rozrostem niemastocytowych linii komórkowych (SM-AHNMD) 521

28.3.4. Agresywna mastocytoza układowa (ASM) 521

28.4. Czynniki rokownicze w mastocytozie układowej 522

28.3.5. Białaczka mastocytowa (MCL) 522

28.3.6. Mięsak mastocytowy (MCS) lub pozaskórny guz mastocytowy 522

28.3.7. Alogeniczne przeszczepienie komórek hemopoetycznych 522

DODATEK – Krystyna Obtułowicz 524

Skorowidz 536