"Psychologia rodziny"

Spis treści

Wstęp 14

CZĘŚĆ I CZŁOWIEK W SYSTEMIE RODZINY 20

Rozdział 1 Rodzina w ujęciu systemowym (Waldemar Świętochowski) 22

1.1. Podstawowe zasady teorii systemów 23

1.2. Struktura systemu rodziny 26

1.2.1. Granice w systemie rodziny 28

1.2.2. Podsystemy 31

1.2.3. Role i pozycje w rodzinie 33

1.3. Procesy systemowe w rodzinie 35

1.3.1. Indywiduacja 36

1.3.2. Komunikacja 37

1.3.3. „Logika” systemu rodziny: homeostaza funkcjonalna 39

1.4. Zadania rodziny w kolejnych fazach rozwojowych. Wspólnota i ciągłość 43

1.5. W kierunku rodziny funkcjonalnej. Wskazówki praktyczne 45

Rozdział 2 Specyfika komunikacji interpersonalnej w rodzinie ujmowanej jako system (Barbara Harwas-Napierała) 48

2.1. Modele komunikacji interpersonalnej 49

2.1.1. Jednostronny model komunikacji 50

2.1.2. Dwustronny model komunikacji 50

2.1.3. Relacyjny model komunikacji 50

2.2. Podstawowe uwarunkowania komunikacji w rodzinie 52

2.2.1. Uwarunkowania podmiotowe 52

2.2.2. Uwarunkowania pozapodmiotowe 57

2.3. Rozwojowe zmiany komunikacji w systemie rodziny 60

2.3.1. Komunikacja w podsystemie małżeńskim 60

2.3.2. Zmiany rozwojowe komunikacji w podsystemie rodzicielskim 62

2.3.3. Komunikacja w podsystemie rodzeństwa 66

2.4. Warunki kształtowania prawidłowej komunikacji 69

2.4.1. Kształtowanie umiejętności usprawniających komunikację rodzinną 70

Rozdział 3 Narracje rodzinne (Elżbieta Dryll) 74

3.1. Rodzina jako nisza semantyczna 77

3.2. Geneza treści rodzinnych narracji 80

3.2.1. Tradycja 80

3.2.2. Przekaz międzypokoleniowy 84

3.2.3. Historia życia rodziny nuklearnej 88

3.3. Dlaczego ważne jest badanie narracji rodzinnych 93

Rozdział 4 Role i funkcje rodziny (Katarzyna Walęcka-Matyja) 96

4.1. Współczesne ujęcie roli rodziny 97

4.2. Kierunki przemian współczesnej rodziny a role i funkcje rodzinne 99

4.3. Role w systemie rodziny 102

4.4. Funkcje rodziny 104

4.5. Psychospołeczne uwarunkowania funkcji rodziny 111

Rozdział 5 Modele funkcjonowania rodziny. Style wychowania (Hanna Liberska, Mirosława Matuszewska) 116

5.1. Modele rodziny 118

5.1.1. Klasyfikacja modeli funkcjonowania rodziny 118

5.2. Styl wychowania 129

5.2.1. Pojęcia podstawowe: wychowanie, styl wychowania 129

5.2.2. Rodzaje stylów wychowania 130

5.3. Modele funkcjonowania rodziny a style wychowania 139

Rozdział 6 Więzi małżeńskie i rodzinne w perspektywie teorii przywiązania (Mieczysław Plopa) 142

6.1. Założenia i inspiracje teorii przywiązania 143

6.1.1. Aspekt ewolucyjny 144

6.1.2. Aspekt neuropsychologiczny 146

6.2. Przywiązanie w okresie dzieciństwa 147

6.3. Przywiązanie w okresie dorosłości 154

6.4. Przywiązanie a relacje w bliskich związkach 158

Rozdział 7 Seksualność w związkach małżeńskich (Magdalena Grabowska) 168

7.1. Pojęcie seksualności 169

7.2. Aktywność seksualna małżonków i jej uwarunkowania 172

7.2.1. Wiek małżonków 174

7.2.2. Staż małżeństwa 176

7.2.3. Relacje między małżonkami 179

7.3. Problemy seksualne małżonków 181

Rozdział 8 Transmisja międzypokoleniowa – procesy zachodzące na styku pokoleń (Marzanna Farnicka, Hanna Liberska) 186

8.1. Istota i mechanizmy transmisji międzypokoleniowej w rodzinie 187

8.1.1. Naśladownictwo 188

8.1.2. Modelowanie 189

8.1.3. Identyfikacja 190

8.2. Obszary transmisji międzypokoleniowej w rodzinie 191

8.3. Transmisja międzypokoleniowa w różnych podejściach psychologicznych 193

8.4. Transmisja międzypokoleniowa jako proces formowania rodziny – model Murraya Bowena 196

8.5. Kierunki badań nad transmisją w rodzinie 198

8.5.1. Wyzwania dla badań nad transmisją w rodzinie 199

Rozdział 9 Psychologia religijności/duchowości rodziny (Elżbieta Rydz) 204

9.1. Religijność i duchowość – definicje 205

9.2. Współczesne podejścia badawcze w psychologii religijności/duchowości rodziny 208

9.2.1. Rozwój struktury i funkcji religijności 208

9.2.2. Rozwój struktury i funkcji rodziny 209

9.3. Rozwój religijności człowieka w kontekście cyklu życia rodzinnego w ujęciu Evelyn Duvall 210

9.3.1. Religijność i duchowość w małżeństwie bez dzieci 211

9.3.2. Rodziny wychowujące małe dzieci 212

9.3.3. Rodziny z dziećmi w wieku przedszkolnym 213

9.3.4. Rodziny z dziećmi w wieku szkolnym 215

9.3.5. Rodziny z nastolatkami 216

9.3.6. Rodziny jako instytucje wypuszczające dzieci w świat 217

9.3.7. Starzejący się członkowie rodziny 218

9.4. Perspektywy badań dotyczących religijności w rodzinie 219

Rozdział 10 Rozwój rodziny i rozwój w rodzinie (Hanna Liberska) 222

10.1. Rozwój rodziny 225

10.2. Rozwój w rodzinie 230

10.3. Wyznaczniki rozwoju w systemie rodziny 232

10.3.1. Miejsce rodziny wśród innych systemów 234

10.3.2. Wymiary zmian w systemach społeczno-kulturowych 235

10.4. Zmiany w strukturze systemu rodziny 236

10.5. Rodzina jako kontekst rozwoju indywidualnego 236

Część II ZRÓŻNICOWANE FORMY ŻYCIA RODZINNEGO 243

Rozdział 1 Samotne rodzicielstwo (Sylwia Rydz) 244

1.1. Specyfika roli kobiecej – matka i samotna matka 248

1.2. Specyfika roli męskiej – ojciec i samotny ojciec 250

1.3. Funkcjonowanie rodziny niepełnej 252

1.4. Konsekwencje samotnego rodzicielstwa 254

1.5. Migracja zarobkowa jako czasowe samotne rodzicielstwo 256

1.6. Pomoc samotnym rodzicom 258

Rozdział 2 Związki kohabitacyjne (Iwona Janicka) 260

2.1. Kohabitacja jako nowa forma życia pary 261

2.2. Przyczyny kohabitacji 265

2.3. Charakterystyka osób kohabitujących 267

2.4. Przedślubna kohabitacja a małżeństwo 269

2.5. Kohabitacja a rokowania odnośnie do trwałości związku 273

2.5.1. Efekt selekcji 273

2.5.2. Efekt kohabitacji 274

2.6. Zaangażowanie w relację a trwałość związków intymnych 277

2.6.1. Wybrane teorie zaangażowania 277

2.6.2. Rola zaangażowania 279

2.6.3. Zaangażowanie partnerów kohabitujących i poślubionych 280

Rozdział 3 Partnerzy kohabitujący jako rodzice (Iwona Janicka) 286

3.1. Dzieci urodzone poza małżeństwem 287

3.2. Rodziny kohabitacyjne 290

3.2.1. Fazy rozwoju rodziny kohabitacyjnej 291

3.2.2. Kohabitacja a zaangażowane rodzicielstwo 293

3.3. Problem stabilności rodzin kohabitacyjnych 298

3.3.1. Niestabilność kohabitacji a rodzicielstwo 300

3.3.2. Niestabilność kohabitacji a dzieci 301

3.4. Warunki życia rodzin kohabitacyjnych 302

Rozdział 4 Rodzina zrekonstruowana (Aleksandra Lewandowska-Walter) 306

4.1. Definicje i statystyki 307

4.1.1. Definicje 307

4.1.2. Statystyki 308

4.2. Rodzina zrekonstruowana jako system 310

4.3. Małżeństwo powtórne jako podstawa rekonstrukcji rodziny 314

4.4. Rodzicielstwo w rodzinie zrekonstruowanej 317

4.5. Dziecko w rodzinie zrekonstruowanej 321

4.5.1. Typy rodzin zrekonstruowanych 324

4.6. Wskazówki do pracy psychoedukacyjnej i terapeutycznej 326

Rozdział 5 Rodzina adopcyjna (Alicja Kalus) 332

5.1. Specyfika rodziny adopcyjnej 334

5.2. Rodzina adopcyjna z perspektywy prawnej 335

5.3. Rodzina adopcyjna z perspektywy medycznej 337

5.4. Rodzina adopcyjna z perspektywy psychologicznej 339

5.4.1. Etap małżeństwa bezdzietnego 340

5.4.2. Doświadczenie straty w rodzinie adopcyjnej 342

5.4.3. Decyzja o adopcji dziecka i proces adopcyjny 344

5.5. Rodzina adopcyjna z dzieckiem w okresie wczesnego dzieciństwa 347

5.6. Rodzina adopcyjna z dzieckiem w okresie przedszkolnym i wczesnoszkolnym 349

5.7. Rodzina z dorastającym nastolatkiem 351

Rozdział 6 Rodzina zastępcza (Alicja Kalus) 354

6.1. Rodzina zastępcza z perspektywy prawnej 357

6.2. Specyfika rodziny zastępczej 363

6.3. Rodzinny dom dziecka jako rodzinna forma opieki zastępczej 366

6.3.1. Perspektywa prawna 368

Rozdział 7 Kulturowa różnorodność rodziny (Jolanta Miluska) 370

7.1. Status współczesnej rodziny 371

7.2. Wartości kulturowe a interakcje w rodzinie 376

7.3. Rodziny wielokulturowe 380

7.4. Przyszłość rodziny w kontekście procesu zmiany społecznej 383

Część III ZDROWOTNE I SPOŁECZNE PROBLEMY W RODZINIE 386

Rozdział 1 Choroba przewlekła w systemie rodziny (Waldemar Świętochowski) 388

1.1. Trzy ujęcia choroby 389

1.2. Choroba jako nienormatywny kryzys w rodzinie 391

1.3. Rodzina wobec przewlekłej choroby 392

1.3.1. Reakcje na poziomie zachowań 392

1.3.2. Reakcje na poziomie procesów (ujęcie systemowe) 397

1.4. Adaptacja do kryzysu: jak problemy pomagają w adaptacji 404

1.5. Dlaczego przewlekła choroba jest przewlekła 405

Rozdział 2 Trudności w realizacji planów prokreacyjnych i ich skutki dla rodziny (Eleonora Bielawska-Batorowicz) 412

2.1. Trudności w realizacji planów prokreacyjnych i ich medyczne uwarunkowania 413

2.1.1. Niepłodność – rodzaje, przyczyny, rozpowszechnienie 413

2.1.2. Poronienia, martwe urodzenia i śmierć dziecka w okresie okołoporodowym – rozpowszechnienie, przyczyny 418

2.2. Następstwa trudności w realizacji planów prokreacyjnych 420

2.2.1. Diagnoza niepłodności i jej następstwa psychologiczne 421

2.2.2. Straty ciąży i ich następstwa psychologiczne 424

2.3. Przezwyciężanie trudności prokreacyjnych – na przykładzie niepłodności 429

2.3.1. Techniki wspomaganego rozrodu w leczeniu niepłodności 430

2.3.2. Rozwój dzieci urodzonych w wyniku zastosowania technik rozrodu wspomaganego 433

2.3.3. Relacje w rodzinie powstałej w wyniku zastosowaniu technik rozrodu wspomaganego 434

Rozdział 3 Rodzina z dzieckiem niepełnosprawnym (Ewa Marat) 438

3.1. Informowanie rodziców o zaburzeniach w rozwoju dziecka 440

3.1.1. W jaki sposób należy przekazywać rodzicom diagnozę 441

3.1.2. Modelowa procedura informowania o zaburzeniach dziecka 442

3.2. Niepełnosprawność dziecka a zmiany w systemie rodzinnym 444

3.2.1. Model żałoby i chronicznego smutku 445

3.2.2. Stres rodzicielski 446

3.2.3. Niepełnosprawność dziecka jako sytuacja kryzysowa 449

3.3. Adaptacja rodziców do niepełnosprawności dziecka 450

3.3.1. Zespół wypalania sił u rodziców dzieci niepełnosprawnych 453

3.4. Rola wsparcia społecznego w procesie radzenia sobie przez rodziców dzieci niepełnosprawnych 454

3.5. Społeczne, emocjonalne i adaptacyjne problemy doświadczane przez rodzeństwo dzieci z zaburzeniami rozwoju 455

3.6. Pomoc dla rodzin z dziećmi niepełnosprawnymi 457

Rozdział 4 Rozwód jako sytuacja kryzysowa w rodzinie (Magdalena Błażek) 460

4.1. Kryzys rozwodowy – charakterystyka 463

4.2. Przyczyny rozwodów 465

4.3. Predyktory powodzenia i niepowodzenia związku 465

4.4. Fazy procesu rozwodowego 468

4.5. Funkcjonowanie psychologiczne dorosłych w sytuacji rozwodu z uwzględnieniem różnic płciowych 470

4.6. Funkcjonowanie psychologiczne dzieci w sytuacji rozwodu rodziców 473

4.6.1. Płeć dziecka a proces radzenia sobie z rozwodem rodziców 480

4.6.2. Cechy indywidualne dziecka i wsparcie społeczne a radzenie sobie z rozwodem rodziców 481

Rozdział 5 Agresja i przemoc w rodzinie (Grażyna Poraj) 484

5.1. Metody wychowawcze i postawy rodzicielskie sprzyjające agresji u dzieci i młodzieży 486

5.1.1. System wartości i orientacja życiowa rodziców 486

5.1.2. Nieprawidłowe stosunki uczuciowe między rodzicami a dziećmi 487

5.2. Agresja między rodzeństwem 493

5.3. Przemoc w małżeństwie, czyli dostarczanie dzieciom wzorów zachowań agresywnych 499

5.4. Zapobieganie i kontrolowanie agresji 502

5.4.1. Zapobieganie i redukowanie agresji u dzieci 502

5.4.2. Zapobieganie i redukowanie agresji wśród rodzeństwa 503

5.4.3. Zapobieganie i redukowanie przemocy w rodzinie (wobec dzieci i współmałżonka) 505

Rozdział 6 Rodzina a zachowanie antyspołeczne (Mieczysław Radochoński, Lidia Perenc, Anna Radochońska) 506

6.1. Zachowania antyspołeczne i ich przyczyny 508

6.2. Rodzina jako miejsce rozwoju zachowań antyspołecznych 510

6.2.1. Rola czynników genetycznych 510

6.2.2. Struktura rodziny 513

6.2.3. Charakterystyczne cechy matki 515

6.2.4. Charakterystyczne cechy dzieci 516

6.2.5. Relacje w rodzinie 517

6.2.6. Osadzenie rodzica w zakładzie karnym 519

6.3. Mechanizm transmisji międzypokoleniowej a zachowania antyspołeczne 521

Część IV TERAPIA RODZIN I TERAPEUTYCZNA ROLA RODZINY 526

Rozdział 1 Współczesne nurty w terapii rodzin (Tadeusz Pietras) 528

1.1. Historia terapii rodzin 531

1.2. Zasady terapii rodzin 533

1.3. Wskazania i przeciwwskazania do terapii rodzin 535

Rozdział 2 Pozytywna psychologia rodziny – w teorii i praktyce (Bogusława Lachowska) 538

2.1. Obszary psychologii rodziny 540

2.2. Obszary psychologii pozytywnej 541

2.2.1. Najważniejsze koncepcje i pojęcia psychologii pozytywnej 542

2.2.2. Siły i cnoty charakteru 543

2.3. Zainteresowanie pozytywnością na gruncie psychologii rodziny 544

2.3.1. Koncepcja sił rodziny 546

2.3.2. Pozytywna interwencja w rodzinę – interwencje skoncentrowane na siłach rodziny 551

2.3.3. Prężność rodziny 555

Literatura 567

Indeks nazwisk 651

Indeks rzeczowy 670

O Autorach 675