"Podstawy ekonomii"

Spis treści

Przedmowa do wydania czwartego 16

Od Autorów 18

Część I. Wprowadzenie do ekonomii 20

1. Podstawowe pojęcia i przedmiot ekonomii (Stefan Krajewski, Roman Milewski ) 22

1.1. Czym się zajmuje ekonomia? 24

1.2. Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, czynniki produkcji 26

1.3. Proces gospodarowania, podmioty i decyzje gospodarcze 30

1.4. Własność 32

1.4.1. Pojęcie własności 32

1.4.2. Klasyfikacja własności 34

1.4.3. Własność w sensie prawnym i ekonomicznym 35

1.5. Ograniczoność zasobów, racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny 37

1.5.1. Granica możliwości produkcyjnych 37

1.5.2. Racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny 39

1.6. Metody badań ekonomicznych, kategorie i prawa ekonomiczne 41

1.7. Modele ekonomiczne 42

1.8. Ekonomia a inne nauki 44

2. Główne nurty ekonomii (Janina Godłów-Legiędź) 48

2.1. Wstęp 50

2.2. Geneza ekonomii i różnorodność poglądów ekonomicznych 51

2.2.1. O nazwie ekonomia 51

2.2.2. Dlaczego ekonomiści mają tak często różne poglądy? 51

2.3. Ekonomia klasyczna i liberalizm 53

2.3.1. Podział pracy i wolność – główne idee ojca ekonomii 53

2.3.2. Liberalne społeczeństwo Adama Smitha 54

2.3.3. Następcy Adama Smitha i główne idee ekonomii klasycznej 55

2.4. Socjalizm i idea centralnego planowania 57

2.4.1. Socjalizm jako doktryna przeciwstawna do liberalizmu 57

2.4.2. Karol Marks jako krytyk kapitalizmu i twórca strategii ruchu robotniczego 58

2.5. Rewolucja marginalna i ekonomia neoklasyczna 59

2.6. John M. Keynes i interwencjonizm państwowy 60

2.6.1. Teoria Keynesa jako odpowiedź na kryzys kapitalizmu 60

2.6.2. Uwaga Keynesa skoncentrowana na okresie krótkim i globalnym popycie 62

2.6.3. Krytyka oszczędzania 62

2.6.4. Argumenty za interwencjonizmem państwowym 63

2.6.5. Rozwój i znaczenie idei Keynesa 64

2.7. Milton Friedman i monetaryzm 65

2.7.1. Przyczyny odejścia od idei Keynesa 65

2.7.2. Znaczenie pieniądza, stabilnych cen i polityki pieniężnej 66

2.7.3. Naturalna stopa bezrobocia 67

2.8. Nowa ekonomia instytucjonalna 68

2.8.1. Na czym polega instytucjonalna perspektywa w badaniach ekonomicznych? 68

2.8.2. Ronald Coase: koszty transakcyjne i znaczenie prawa 69

2.8.3. Douglass North: instytucje i rozwój gospodarczy 70

2.9. Ekonomia behawioralna 71

2.9.1. Czy podmioty gospodarcze działają racjonalnie? 71

2.9.2. Ważniejsze odkrycia i wnioski 74

2.10. Podsumowanie 75

3. Systemy gospodarcze. Transformacja polskiej gospodarki (Stefan Krajewski) 78

3.1. Wstęp 80

3.2. Charakterystyka dwóch systemów: rynkowego i nakazowo- -rozdzielczego 81

3.2.1. Cechy systemu gospodarki rynkowej 81

3.2.2. Ewolucja systemu gospodarki rynkowej 82

3.2.3. System gospodarki nakazowo-rozdzielczej 84

3.2.4. Ewolucja systemu nakazowo-rozdzielczego 86

3.2.4.1. Jugosławia 87

3.2.4.2. Polska 87

3.3. Proces transformacji do gospodarki rynkowej w Polsce 89

3.4. Zakończenie 108

Część II. Podstawy mikroekonomii 110

4. Podstawowe kategorie rynku (Walentyna Kwiatkowska) 112

4.1. Definicje rynku i jego rodzaje 114

4.2. Rola rynku w gospodarce 115

4.3. Popyt, krzywa popytu. Związek między ceną i popytem 117

4.4. Pozacenowe determinanty popytu 120

4.5. Nietypowe krzywe popytu 122

4.6. Podaż, krzywa podaży. Związek między ceną i podażą 124

4.7. Czynniki pozacenowe wpływające na podaż 125

4.8. Równowaga rynkowa 127

4.9. Stan nierównowagi rynkowej. Działanie mechanizmu rynkowego 127

4.10. Wpływ cen minimalnych i maksymalnych na sytuację rynkową 132

4.11. Elastyczność popytu 134

4.11.1. Cenowa elastyczność popytu 134

4.11.2. Cenowa elastyczność popytu a wydatki konsumentów i przychody przedsiębiorstw 139

4.11.3. Mieszana cenowa elastyczność popytu 141

4.11.4. Dochodowa elastyczność popytu. Prawo Engla i krzywe Engla 141

4.12. Cenowa elastyczność podaży 145

4.12.1. Pojęcie i sposób obliczania 145

4.12.2. Rodzaje cenowej elastyczności podaży 146

5. Teoria wyboru konsumenta (Radosław Piwowarski, Katarzyna Piłat) 148

5.1. Wstęp 150

5.2. Ograniczenie budżetowe konsumenta 150

5.2.1. Równanie ograniczenia budżetowego 151

5.2.2. Linia ograniczenia budżetowego 151

5.2.3. Wpływ zmiany ceny i dochodu na ograniczenie budżetowe 152

5.3. Preferencje konsumenta 155

5.3.1. Cechy preferencji 155

5.3.2. Krzywe obojętności 155

5.3.3. Funkcja użyteczności 158

5.3.4. Użyteczność całkowita i krańcowa 160

5.4. Optimum – koszyk, który wybiera konsument 161

5.5. Wpływ zmiany dochodu na wybór optymalny 163

5.6. Wpływ zmian cen na decyzje konsumenta 165

5.6.1. Krzywa popytu 165

5.6.2. Efekt substytucyjny i dochodowy 166

5.7. Wybór między czasem wolnym a konsumpcją 168

5.8. Optymalizacja konsumpcji w czasie 171

6. Produkcja i koszty w przedsiębiorstwie (Anna Krajewska) 176

6.1. Wstęp 178

6.2. Przedsiębiorstwo i jego rodzaje 178

6.3. Cele działalności przedsiębiorstwa 183

6.4. Krótkookresowa teoria produkcji 189

6.5. Długookresowa teoria produkcji. Efekty skali. Wybór technik wytwarzania 192

6.6. Analiza kosztów produkcji 199

6.6.1. Koszty w okresie krótkim 199

6.6.2. Koszty w okresie długim 205

7. Równowaga przedsiębiorstwa (Anna Krajewska) 210

7.1. Wstęp 212

7.2. Równowaga przedsiębiorstwa w warunkach konkurencji doskonałej 212

7.3. Równowaga przedsiębiorstwa monopolistycznego 222

7.4. Konkurencja monopolistyczna 229

7.5. Oligopol 231

7.6. Formy monopolizacji. Ustawodawstwo antymonopolowe 233

8. Teoria podziału (Joanna Działo) 238

8.1. Wstęp 240

8.2. Dochód a majątek. Nierówności dochodowe i majątkowe 240

8.3. Sposoby pomiaru nierówności dochodowych. Krzywa Lorenza i współczynnik Giniego 244

8.4. Dystrybucja dochodów w wybranych krajach: analiza porównawcza 246

8.5. Determinanty dystrybucji dochodów w warunkach konkurencji doskonałej i niedoskonałej 249

8.6. Rynek pracy w warunkach konkurencji doskonałej 250

8.6.1. Podaż pracy i czynniki ją określające 250

8.6.2. Popyt na pracę. Teoria produkcyjności krańcowej 252

8.7. Rynek pracy w warunkach konkurencji niedoskonałej 255

8.7.1. Monopson na rynku pracy 255

8.7.2. Rynek pracy zdominowany przez związki zawodowe 257

8.8. Czy poziom wykształcenia wpływa na stawki płac? 259

8.9. Zróżnicowanie płacowe ze względu na płeć 261

8.10. Kontrowersje wokół płacy minimalnej 263

8.11. Rynek kapitału 265

8.12. Popyt i podaż ziemi. Renta gruntowa jako wynagrodzenie właściciela ziemi 269

8.13. Podsumowanie 271

9. Niedoskonałości rynku i rola państwa w gospodarce (Radosław Piwowarski) 274

9.1. Wstęp 276

9.2. Twierdzenia ekonomii dobrobytu 277

9.2.1. Efektywność według Pareto 277

9.3. Niedoskonałości rynku 278

9.2.2. Pierwsze i drugie twierdzenie ekonomii dobrobytu 278

9.3.1. Istnienie monopoli 279

9.3.2. Dobra publiczne 281

9.3.3. Efekty zewnętrzne 284

9.3.4. Asymetria informacji 288

9.4. Rola państwa w gospodarce 292

Część III. Podstawy makroekonomii 296

10. Główne kategorie i pojęcia makroekonomii. Produkt i dochód narodowy (Eugeniusz Kwiatkowski) 298

10.1. Pojęcie i podstawowe problemy makroekonomii 300

10.2. Problem agregacji 301

10.3. Metody obliczania produktu krajowego brutto 304

10.3.1. Model ruchu okrężnego w gospodarce 304

10.3.2. Metoda sumowania produktów 307

10.3.3. Metoda sumowania dochodów 309

10.3.4. Metoda sumowania wydatków 310

10.4. Produkt narodowy brutto i dochód narodowy 311

10.5. Produkt i dochód narodowy jako miary poziomu rozwoju gospodarczego i dobrobytu 314

11. Podstawy makroekonomii gospodarki otwartej (Janina Witkowska, Paweł Samecki) 318

11.1. Wstęp 320

11.2. Gospodarka otwarta – podstawowe pojęcia 320

11.3. Międzynarodowa wymiana handlowa 321

11.3.1. Międzynarodowy podział pracy 321

11.3.2. Koszty komparatywne i inne wyjaśnienia przyczyn handlu 323

11.3.3. Cło i inne wybrane instrumenty polityki handlowej 328

11.4. Międzynarodowe przepływy kapitałowe 331

11.5. Kursy walutowe. Teoria parytetu siły nabywczej 333

11.5.1. Nominalne i realne kursy walutowe 333

11.5.2. Teoria parytetu siły nabywczej. Prawo jednej ceny 336

11.6. Związki między rynkiem funduszy pożyczkowych a rynkiem walutowym 338

11.7. Bilans płatniczy – metody przywracania równowagi zewnętrznej 340

11.7.1. Bilans płatniczy – pojęcie i jego części składowe 340

11.7.2. Metody przywracania równowagi zewnętrznej 343

11.8. Powiązania między zmiennymi w gospodarce otwartej 345

12. Determinanty dochodu narodowego. Analiza krótkookresowa (Eugeniusz Kwiatkowski) 348

12.1. Wstęp 350

12.2. Zarys głównych stanowisk teoretycznych 350

12.3. Pojęcie i mechanizm równowagi 355

12.4. Funkcja konsumpcji 358

12.5. Równowaga w uproszczonym modelu gospodarki. Równość inwestycji i oszczędności 365

12.6. Mnożnik 370

12.7. Równowaga w rozwiniętym modelu gospodarki 376

13. Wzrost gospodarczy w okresie długim (Leszek Kucharski, Eugeniusz Kwiatkowski, Andrzej Raczko) 386

13.1. Wstęp 388

13.2. Pojęcie i mierniki wzrostu gospodarczego 388

13.3. Zdolności wytwórcze gospodarki a dochód narodowy 391

13.4. Czynniki wzrostu gospodarczego 394

13.4.1. Agregatowa funkcja produkcji 394

13.4.2. Model wzrostu Solowa 397

13.4.3. Zatrudnienie i wydajność pracy a tempo wzrostu gospodarczego 402

13.4.4. Kapitał i jego efektywność a tempo wzrostu gospodarczego 406

13.4.5. Dekompozycja Solowa 411

13.5. Postęp techniczny i jego determinanty 414

13.5.1. Krzywa jednakowego produktu 414

13.5.2. Linia jednakowego kosztu 416

13.5.3. Istota postępu technicznego 417

14. Bezrobocie (Eugeniusz Kwiatkowski) 420

14.1. Wstęp 422

14.2. Pojęcie bezrobocia 422

14.3. Mierzenie bezrobocia 425

14.4. Skutki ekonomiczne bezroboci 434

14.5. Typy bezrobocia 436

14.6. Główne teorie bezrobocia 437

14.6.1. Ujęcie neoklasyczne 438

14.6.2. Ujęcie keynesistowskie 439

14.6.3. Teoria naturalnej stopy bezrobocia 441

14.6.4. Teoria bezrobocia NAIRU 443

14.6.5. Teoria poszukiwań na rynku pracy 446

14.7. Polityka państwa wobec bezrobocia 448

15. Pieniądz i inflacja (Tomasz Grabia, Eugeniusz Kwiatkowski) 452

15.1. Wstęp 454

15.2. Pojęcie i istota pieniądza 454

15.3. Pojęcie, sposoby pomiaru oraz rodzaje inflacji 457

15.4. Społeczno-ekonomiczne skutki inflacji 464

15.5. Główne teorie inflacji 468

15.5.1. Monetarna (neoilościowa) teoria inflacji 468

15.5.2. Popytowa teoria inflacji 473

15.5.3. Kosztowa teoria inflacji 476

15.6. Przyczyny i skutki deflacji 481

15.7. Zależności między inflacją a bezrobociem 483

15.7.1. Koncepcja krzywej Phillipsa 483

15.7.2. Alternatywne teorie związków między inflacją a bezrobociem 487

16. Banki. Polityka pieniężna (Paweł Baranowski, Paweł Gajewski) 490

16.1. System bankowy i rola banków w gospodarce 492

16.2. Kreacja pieniądza i mnożnik pieniężny 494

16.3. Bank centralny i polityka pieniężna 496

16.4. Instrumenty polityki pieniężnej 497

16.5. Efekty polityki pieniężnej w krótkim i długim okresie 499

16.6. Strategie polityki pieniężnej. Cel inflacyjny 501

16.7. Problemy związane z realizacją polityki pieniężnej 503

16.7.1. Polityka stóp procentowych. Reguła Taylora 503

16.7.2. Polityka pieniężna w gospodarce silnie zintegrowanej z otoczeniem 505

16.7.3. Problemy polityki pieniężnej w unii walutowej 505

16.8. Polityka pieniężna po 2008 r 506

16.8.1. Niekonwencjonalna polityka pieniężna 507

16.8.2. Stabilność finansowa jako nowy cel polityki pieniężnej 509

17. Finanse publiczne. Polityka fiskalna (Piotr Krajewski, Anna Krajewska) 512

17.1. Wstęp 514

17.2. Wydatki publiczne 514

17.3. Podatki 516

17.4. System podatkowy w Polsce 519

17.5. Elementy sektora finansów publicznych 522

17.6. Deficyt budżetowy i dług publiczny 523

17.7. Skutki polityki fiskalnej 524

17.8. Wpływ polityki fiskalnej na wzrost gospodarczy 524

17.9. Polityka fiskalna a wahania koniunktury 526

18. Model IS-LM. Podsumowanie polityki ekonomicznej (Eugeniusz Kwiatkowski) 532

18.1. Wstęp 534

18.2. Model IS-LM 534

18.2.1. Geneza i ogólna charakterystyka modelu IS-LM 534

18.2.2. Równowaga na rynku towarowym. Krzywa IS 536

18.2.3. Równowaga na rynku pieniężnym. Krzywa LM 546

18.3. Równowaga w gospodarce zamkniętej 552

18.4. Polityka fiskalna i monetarna w gospodarce zamkniętej 554

18.5. Gospodarka otwarta. Krzywa bilansu płatniczego 558

18.6. Równowaga w gospodarce otwartej 566

18.7. Polityka fiskalna i monetarna w warunkach sztywnego kursu walutowego 572

18.8. Polityka fiskalna i monetarna w warunkach płynnego kursu walutowego 574

18.9. Podsumowanie 577

19. Wahania aktywności gospodarczej (Janina Godłów-Legiędź) 580

19.1. Wstęp 582

19.2. Rodzaje wahań koniunkturalnych 583

19.3. Pojęcie i fazy cyklu koniunkturalnego oraz zjawisko bańki spekulacyjnej 584

19.4. Różne ujęcia przyczyn cyklicznego charakteru koniunktury gospodarczej 586

19.4.1. Prawo Saya i problem równowagi oszczędności i inwestycji. Keynes kontra klasycy 587

19.4.2. Paradoks inwestycji i oszczędności 589

19.4.3. Kryzysy jako cena wzrostu i rozwoju 591

19.4.4. Teoria przeinwestowania szkoły austriackiej: znaczenie pieniądza i stopy procentowej 593

19.5. Kryzysy finansowe, spekulacja i kapitalizm menedżerów finansowych 598

19.6. Kryzys 2007–2009 w USA. Przyczyny i ważne wydarzenia 601

19.7. Podsumowanie 605

20. Integracja Europejska. Strefa euro (Paweł Gajewski) 608

20.1. Motywy integracji gospodarczej w Europie 610

20.2. Przebieg procesu integracji europejskiej 611

20.3. Ekonomia strefy euro 613

20.3.1. Korzyści z uczestnictwa w unii walutowej 613

20.3.2. Teoria optymalnego obszaru walutowego 614

20.3.3. Strefa euro jako (nie)optymalny obszar walutowy 619

20.3.4. Kryteria z Maastricht – przesłanki, rola i skutki ekonomiczne 620

20.3.4.1. Kryteria z Maastricht 620

20.3.4.2. Ekonomiczne uzasadnienie kryteriów z Maastricht 622

20.3.4.3. Skutki ekonomiczne i krytyka kryteriów z Maastricht 625

20.4. Kryzys strefy euro i wyzwania integracji walutowej w Europie 626

21. Globalizacja procesów gospodarczych (Ryszard Piasecki) 632

21.1. Pojęcie i uwarunkowania globalizacji 634

21.2. Skutki globalizacji 638

21.2.1. Globalizacja rynków 638

21.2.2. Globalizacja działalności gospodarczej 639

21.3. Globalizacja a rozwój gospodarczy 642

21.4. Możliwości i zagrożenia globalizacji 647

21.5. Wyzwania instytucjonalne globalizacji 650

21.6. Globalizacja a polska gospodarka 653

21.7. Uwagi końcowe 654

Definicje podstawowych pojęć 656

Indeks rzeczowy 672