"Metodologia badań psychologicznych"

Spis treści

1. Dlaczego psychologowi niezbędna jest znajomość metodologii? 12

1. Różne rozumienia metodologii 12

2. Dwa cele nauczania metodologii 14

3. Podstawowa literatura z zakresu metodologii badań psychologicznych i dyscyplin pokrewnych 18

Część I Natura procesu badawczego w psychologii 22

1. Psychologia jest nauką empiryczną – zagadnienia wprowadzające 26

1. Wprowadzenie 26

2. Cele poznania naukowego – zewnętrzne i wewnętrzne 27

3. Schemat poznania naukowego 29

4. Intersubiektywny charakter poznania naukowego – Kazimierza Ajdukiewicza zasada racjonalności 35

5. Idealizacyjny charakter poznania naukowego 38

6. Redukcjonizm i reduktywizm a problem swoistości poznania naukowego w psychologii 39

7. Podsumowanie 44

2. Psychologia traktuje o związkach między zmiennymi – odmiany zmiennych i ich operacjonalizacja 46

1. Wprowadzenie 47

2. Pojęcie zmiennej 47

3. Konstrukcja mnogościowa zmiennej ilościowej 50

4. Stanleya S. Stevensa klasyfikacja zmiennych: nominalne, porządkowe, interwałowe i ilorazowe 51

5. Zmienne zależne i niezależne. Klasyfikacja zmiennych 53

6. Zasady wprowadzania terminów teoretycznych do nauk empirycznych (według Jerzego Kmity) 55

7. Wskaźniki 57

8. Wyniki uzyskane na skalach narzędzi pomiarowych jako wskaźniki zmiennych ilościowych 62

9. Nowe ujęcie problemu operacjonalizacji zmiennych psychologicznych (według Elżbiety Hornowskiej) 64

10. Podsumowanie 70

3. Problemy badawcze i hipotezy badawcze 72

1. Wprowadzenie 72

2. Problem badawczy jako pytanie – pytania rozstrzygnięcia i pytania dopełnienia; problemy rozstrzygalne i nierozstrzygalne 72

3. Nuela Belnapa klasyfikacja pytań 76

4. Hipoteza jako odpowiedź na pytanie badawcze 79

5. Klasyfikacja problemów badawczych i hipotez badawczych 80

6. Podsumowanie 84

4. Struktura procesu badawczego w psychologii 86

1. Wprowadzenie 86

2. Struktura procesu badawczego w psychologii (ujęcie Jerzego Brzezińskiego) 86

3. Między „odkryciem” a „uzasadnieniem” 93

4. Podsumowanie 97

Część II Uwarunkowania procesu badawczego 100

5. Zewnętrzne uwarunkowania procesu badawczego – psychologia a praktyka społeczna 102

1. Wprowadzenie 102

2. Między zewnętrznymi i wewnętrznymi uwarunkowaniami procesu badawczego w psychologii 103

3. Psychologia stosowana czy stosowanie psychologii – jedna albo wiele psychologii? 104

4. Psychologia a model tzw. nauk praktycznych 108

5. Obieg informacji między sferą praktyki społecznej i sferą nauki 110

6. Podsumowanie 113

6. Wewnętrzne determinanty procesu badawczego 116

1. Wprowadzenie 116

2. Trafność badania psychologicznego 117

3. Badanie psychologiczne jako interakcja badacz – osoba badana 131

4. Podsumowanie 156

7. Etyczne problemy naukowych badań psychologicznych 160

1. Wprowadzenie 160

2. Szczególnie etycznie wątpliwe aspekty działalności badawczej psychologa 164

3. Informowanie społeczności uczonych o uzyskanych rezultatach badawczych 174

4. Psycholog jako nauczyciel i mistrz – jedność badania i nauczania 180

5. Testy psychologiczne w rękach psychologa 186

6. Rezultat badawczy jako podstawa praktycznego działania 194

7. Podsumowanie 195

Część III W stronę metod statystycznych 198

8. Próba – wybrane zagadnienia 202

1. Wprowadzenie 202

2. Dlaczego próba złożona z ochotników nie jest reprezentatywna (jest stronnicza)? 203

3. Próba kwotowa 205

4. Próba losowa 207

5. Podsumowanie 215

9. Miary siły związku między zmiennymi – wybrane zagadnienia 216

1. Wprowadzenie 216

2. Zależności rzeczywiste a zależności pozorne. Interpretacja przyczynowoskutkowa związku korelacyjnego dwóch zmiennych 217

3. Regresja liniowa zmiennej Y względem zamiennej X; korelacja rYX 219

4. Wybór optymalnej miary siły związku między zmiennymi 224

5. Podsumowanie 225

10. Testy istotności różnic i wskaźniki wielkości efektu ES – wybrane zagadnienia 226

1. Wprowadzenie 226

2. Etapy wnioskowania statystycznego 228

3. Warunki poprawnego stosowania testów istotności różnic w badaniach empirycznych 231

4. Wybór optymalnego testu istotności różnic i wskaźnika wielkości efektu 238

5. Wskaźniki wielkości efektu (ES) 243

6. Przedziały ufności 253

7. Podsumowanie 254

Część IV Modele sprawdzania hipotez 258

11. Model eksperymentalny (E) 262

1. Wprowadzenie 262

2. Charakterystyka modelu eksperymentalnego (E) 264

3. Pojęcie planu eksperymentalnego i quasi-eksperymentalnego 281

4. Trafność planu eksperymentalnego i czynniki ją zakłócające 283

5. Podstawowe plany eksperymentalne 291

6. Podsumowanie 307

12. Gdy nie można przeprowadzić badania eksperymentalnego – nieeksperymentalny model ex post facto (EPF) 310

1. Wprowadzenie 310

2. Model eksperymentalny a model nieeksperymentalny ex post facto (EPF) 311

3. Dwie odmiany nieeksperymentalnego modelu EPF 311

4. Zbieranie danych za pomocą wywiadów 319

5. Opracowywanie danych empirycznych pochodzących z wywiadów 322

6. Ocena istotności zmiennych w nieeksperymentalnym modelu EPF 332

7. Wady i zalety nieeksperymentalnego modelu EPF 332

8. Podsumowanie 333

13. Model korelacyjny – model wielokrotnej regresji liniowej (MLR) 336

1. Wprowadzenie – model analizy wariancji ANOVA a model wielokrotnej regresji liniowej MLR 337

2. Podstawowe odmiany modelu MLR 339

3. Zmienne ilościowe w jednowielozmiennowej odmianie modelu MLR 340

4. Zmienne jakościowe w modelu MLR – konstruowanie zmiennych instrumentalnych: kodowanie zerojedynkowe (dummy coding) 345

5. Ustalenie porządku istotnościowego w obrębie zmiennych niezależnych wprowadzonych do modelu MLR 355

6. Kurczenie się korelacji wielokrotnej 356

7. Podsumowanie 357

Część V Podstawy konstrukcji testów psychologicznych i interpretacji ilościowej danych testowych wybrane zagadnienia 358

14. Rzetelność – błąd standardowy – moc dyskryminacyjna pozycji testowych 364

1. Wprowadzenie 365

2. Założenia klasycznej teorii rzetelności testów psychologicznych 365

3. Odmiany błędu standardowego 366

4. Punktowa i przedziałowa estymacja wyniku prawdziwego 368

5. Sześć empirycznych metod estymacji rzetelności testu psychologicznego 370

6. Trzy wskaźniki mocy dyskryminacyjnej pozycji testowych 380

7. Podsumowanie 384

15. Ustalanie trafności testu 386

1. Wprowadzenie 386

2. Cztery aspekty trafności 388

3. Aspekt zbieżny (konwergentny) i różnicowy (dyskryminatywny) trafności – analiza macierzy „wielu cech – wielu metod” Donalda T. Campbella i Donalda W. Fiskego 395

4. Badanie trafności z wykorzystaniem modelu analizy czynnikowej (tzw. trafność czynnikowa) 400

5. Podsumowanie 401

16. Standaryzacja – obiektywność – normalizacja 404

1. Wprowadzenie 404

2. Standaryzacja i obiektywność testu 404

3. Skale standardowe oparte na modelu rozkładu normalnego 406

4. Porównanie skal standardowych 409

5. Podsumowanie 411

17. Analiza profilów psychometrycznych – porównania intraindywidualne i interindywidualne 412

1. Wprowadzenie 413

2. Analiza intraprofilowa 414

3. Analiza interprofilowa 419

4. Podsumowanie 427

18. Problemy adaptacji kulturowej testów 430

1. Wprowadzenie 430

2. Czy testy psychologiczne powstałe w warunkach innej kultury powinny być poddane adaptacji kulturowej? 431

3. Sprawdzanie równoważności testów (według Radosława Ł. Drwala) 436

4. Konteksty adaptacji kulturowej testów (według Jerzego Brzezińskiego) 437

5. Podsumowanie 444

Nota bibliograficzna i podziękowania 446

Bibliografia 450

Dodatek A. Jak przygotować raport z badań psychologicznych? 470

Dodatek B. Tablice statystyczne i psychometryczne 474

Dodatek C. Alfabet grecki 530

Indeks rzeczowy 532

Indeks nazwisk 538

O Autorze 547