"Praca socjalna"

Spis treści

Krzysztof Frysztacki (Uniwersytet Jagielloński) Szkic wprowadzający 14

Część pierwsza. Fundamenty 18

1. Sens i istota pracy socjalnej Hubert Kaszyński (Uniwersytet Jagielloński) 20

Wstęp 20

Pomiędzy relacyjnym art brut a pragmatyzmem 21

Orientacje w pracy socjalnej 22

O znaczeniu rozmowy 23

Jak rozumiem pracę socjalną 24

Zranienie i dialogi aksjologiczne 26

Odpowiedzialność jako warunek przebudzenia 28

Doświadczenie źródłem „nowej” wiedzy 29

Praca socjalna na rzecz postępu społecznego 31

Bibliografia 32

2. Podwaliny pracy socjalnej, jej twórcy i klasycy Krzysztof Czekaj (Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej) 34

Wprowadzenie 34

Uwarunkowania powstania pracy socjalnej w Stanach Zjednoczonych 36

Praca socjalna: od The Humanitarian Movement do powstania zawodu 40

Metody pracy socjalnej: od friendly visitors i indywidualnego przypadku przez pracę z grupą do pracy socjalnej ze środowiskiem 42

Badania diagnozujące problemy społeczne na użytek zmiany w pracy socjalnej 51

Szkoły pracy socjalnej i programy do 1939 roku 53

Refleksja zamykająca: aby silny słabego nie krzywdził… 54

Bibliografia 55

3. Polska tradycja społeczno-socjalna Marek Rymsza (Uniwersytet Warszawski) 58

Wprowadzenie: zacznijmy od terminologii 58

Samoorganizacja społeczna jako kapitał społeczno-kulturowy 61

Tradycja dobroczynności jako baza działalności socjalnej 65

Polskie settlementy jako wzory pracy środowiskowej 68

Wnioski 70

Bibliografia 72

4. Praca socjalna w interdyscyplinarnym splocie nauk społecznych Ewa Kantowicz (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski) 77

Praca socjalna jako kształtująca się dyscyplina nauk społecznych 78

Pedagogiczne inspiracje w pracy socjalnej 80

Socjologiczne inspiracje w pracy socjalnej 84

Polityka społeczna a praca socjalna 89

Psychologiczne i antropologiczne inspiracje w pracy socjalnej 92

Bibliografia 95

Podsumowanie 95

5. Wachlarz współczesnych stanowisk teoretycznych dla pracy socjalnej Lucjan Miś (Uniwersytet Jagielloński) 98

Teorie a praca socjalna 98

Czym jest teoria dla pracy socjalnej 99

Megastanowiska teoretyczne 104

Megateoria biegu życia 104

Megateoria ekologiczna 109

Podejścia integracyjne i konstrukcjonistyczne 111

Podejście zorientowane na mocne strony 113

Krytyczne uwagi końcowe 114

Bibliografia 116

6. Wartości, normy, wskazania etyczne Anna Olech (Uniwersytet Warszawski) 119

Sprawiedliwość społeczna wiodąca do równości – orientacja równościowa 120

Godność osoby – orientacja godnościowa 124

Zasady pracy socjalnej 125

Relacja pomocy 129

Ewolucja etyki pracy socjalnej – nowe problemy 131

Bibliografia 133

7. Podstawy metodologiczne badań na rzecz pracy socjalnej Barbara Szatur-Jaworska (Uniwersytet Warszawski) 135

Wprowadzenie 135

Trzy typy badań na rzecz pracy socjalnej 136

Badania w pracy socjalnej jako badania stosowane 139

Diagnoza i ewaluacja w pracy socjalnej 141

Nauka a praktyka w pracy socjalnej – dwie formuły wzajemnego oddziaływania 148

Badania ilościowe czy jakościowe 151

Metody zbierania i oceniania danych w pracy socjalnej 153

Podsumowanie 156

Bibliografia 157

Część druga. Uwarunkowania i konteksty 162

8. Cechy charakterystyczne i funkcjonowanie państwa socjalnego Krzysztof Piątek (Uniwersytet Mikołaja Kopernika) 164

Wstęp 164

W kierunku definicji państwa socjalnego 165

Geneza i etapy rozwoju państwa socjalnego 168

Charakterystyka państwa socjalnego w świetle współczesnych wyzwań 169

Postindustrialne modele państwa socjalnego 172

Funkcjonowanie różnych odmian państwa socjalnego 173

Przyszłość państwa socjalnego 178

Zakończenie 181

Bibliografia 182

9. Środowiska wiejskie – środowiska miejskie: realia socjalne Marta Smagacz-Poziemska (Uniwersytet Jagielloński) 184

Wprowadzenie 184

Zróżnicowane i zmienne środowiska społeczne 185

Od dychotomii „miasto–wieś” do „miasta jako sposobu życia” 186

Środowisko społeczne i świat – naczynia połączone 190

Przemiany społeczno-przestrzenne środowisk miejskich i wiejskich w Polsce 192

Jaka będzie, jaka może być miejsko-wiejska przyszłość? 195

„Miejska” i „wiejska” praca socjalna? 197

Bibliografia 198

10. Ewolucja publicznej pomocy społecznej w Polsce Jerzy Krzyszkowski (Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza) 199

Wprowadzenie 199

Problemy definicyjne 200

Polska droga do publicznej pomocy społecznej 202

Funkcjonowanie publicznej pomocy społecznej po 1990 roku 208

Zakończenie – nowe problemy i nowe tendencje 211

Bibliografia 212

Akty prawne 213

11. Dobroczynność, wolontariat, praca socjalna Ewa Leś (Uniwersytet Warszawski) 214

Wprowadzenie 214

Dobroczynność i filantropia u początków pracy socjalnej w Polsce 215

Dobroczynność i filantropia pod zaborami 219

Rola organizacji trzeciego sektora i wolontariatu w programach pracy socjalnej po 1989 roku 221

Bibliografia 228

12. Praca socjalna w związku z religią, Kościołami i wspólnotami wiary Tadeusz Kamiński (Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego) 231

Religijne źródła działalności pomocowej 232

Religijni prekursorzy nowoczesnej pracy socjalnej 234

Pierwiastki religijno-duchowe w pracy socjalnej i profesjonalizm w działalności charytatywnej 238

Praca socjalna podmiotów wyznaniowych w Polsce 241

Zakończenie 243

Bibliografia 244

Część trzecia. Od problemów społecznych do pracy socjalnej 246

13. Wymiary problemowe życia ludzkiego i społecznego: o dobrym życiu i dobrze urządzonym społeczeństwie Kazimierz W. Frieske (Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej) 248

Społeczna antropologia pracy socjalnej 248

Definicje pracy socjalnej: definicja lokalna i „definicja globalna” 254

Trzy koncepcje „dobrego życia” 258

John Rawls 259

Martha Nussbaum 261

Robert i Edward Skidelscy 264

Bibliografia 266

14. Konteksty i przejawy ubóstwa oraz korespondująca praca socjalna Jolanta Grotowska-Leder (Uniwersytet Łódzki) 268

Wprowadzenie 268

Konceptualizacje ubóstwa i jego przyczyn 269

Skala oddziaływań – utrzymujące się obszary biedy 274

Relacyjny wymiar biedy – stosunek do biednych i jego ewolucja 276

Praca socjalna w środowiskach ludzi biednych 280

Podejście podmiotowe: biedny jako beneficjent pracy socjalnej 281

Jak pomagać biednym. Działania interwencyjne i aktywizujące 285

Krótka refleksja zamiast podsumowania 289

Bibliografia 290

15. Praca socjalna wobec zjawisk i zachowań dewiacyjnych Joanna Zamecka (Uniwersytet Warszawski) 294

Problematyka dewiacji społecznej w obszarze pracy socjalnej 294

Dewiacja społeczna w refleksji socjologicznej 297

Dewiacja społeczna vs patologia społeczna 298

Perspektywa etiologiczna 300

Perspektywa reakcji społecznej 303

Bibliografia 308

16. Problemy niepełnosprawności i reakcje z obszaru pracy socjalnej Dobroniega Głębocka (d. Trawkowska) (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) 310

W poszukiwaniu definicji niepełnej sprawności użytecznej w pracy socjalnej 311

Złożoność kategorii osób z niepełnosprawnościami i doświadczanych przez nich problemów wyzwaniem dla pracy socjalnej 313

Konsekwencje niepełnej sprawności – problem jawny czy problem pozornie jawny? 316

Podstawowe formy pracy socjalnej z OzN i na ich rzecz: pomoc, opieka i ratownictwo 318

Pola pomocy i opieki oraz obecne w kontekście pomocy i opieki strategie rozwiązywania problemów społecznych 320

Reakcje pracy socjalnej wobec problemów jawnych i problemów pozornie jawnych – na przykładzie problemów niepełnej sprawności 324

Wnioski 330

Bibliografia 331

17. „Eksperyment liskowski” (1900–1939). Przyczynek do rekonstrukcji procesu (samo)organizacji społeczności lokalnej Włodzimierz Piątkowski (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej) 335

Zdrowie w społeczności lokalnej 335

Praca socjalna – społeczność lokalna – zdrowie 338

Pomoc społeczna – społeczność lokalna – zdrowie. Casus Liskowa (1900–1939) 339

Terytorium 340

Liderzy 341

Wspólnota 343

Formy i efektywność pomocy 345

Próba bilansu 346

Bibliografia 347

Część czwarta. Metody działania w pracy socjalnej i ich właściwości 350

18. Co to jest praktyka pracy socjalnej i polityka publiczna oparta na dowodach Jarosław Górniak (Uniwersytet Jagielloński) 352

Jakość dowodów 354

Ograniczenia polityki i praktyki opartej na dowodach 360

Zakończenie 362

Bibliografia 363

19. Metodyka i procesy pracy socjalnej Marcjanna Nóżka (Uniwersytet Jagielloński) 365

Wprowadzenie 365

Co to znaczy pomagać profesjonalnie? 366

Relacja pomocowa i diagnoza – (roz)poznanie sytuacji 369

Planowanie działań – kierunek i rytm pomagania 372

Monitoring, ocena efektów działania pomocowego i (za) kończenie interwencji 375

Bibliografia 378

20. Działania interpersonalne w praktyce bezpośredniej na przykładzie onkologicznej pracy socjalnej Sabina Pawlas-Czyż (Uniwersytet Śląski) 381

Wsparcie osób chorujących onkologicznie w ramach pracy socjalnej, czyli onkologiczna praca socjalna 383

Metoda grupowa w pracy socjalnej 389

Refleksje końcowe 396

Bibliografia 397

21. „Nowa” praca socjalna Beata Dąbrowska (Centrum Metodyczno-Szkoleniowe BOSSTON) 401

Wprowadzenie do problematyki 401

Praca socjalna w stronę zmian 404

Wywiad motywujący 406

Metoda coachingu 407

Kontrakt socjalny 408

Podejście systemowe w pracy z rodziną 411

Podejście Skoncentrowane na Rozwiązaniach 412

Wideotrening Komunikacji 415

Nowy standard pracy socjalnej w Polsce 418

Zakończenie 420

Bibliografia 421

22. Organizowanie społeczności lokalnej jako metoda pracy socjalnej. Geneza, nowe perspektywy i obszary zastosowań Kazimiera Wódz (Uniwersytet Śląski) 423

Wprowadzenie. Podstawowe definicje 423

Geneza, główne nurty i kierunki rozwoju metody organizowania środowiska lokalnego 430

Doświadczenia amerykańskie 430

Doświadczenia europejskie 434

Polskie doświadczenia w obszarze pracy ze społecznością 438

Nowe perspektywy zastosowań środowiskowej pracy socjalnej w Polsce 444

Bibliografia 448

23. Praca środowiskowa a aktywne obywatelstwo Tomasz Kaźmierczak (Uniwersytet Warszawski) 454

Praca socjalna a problematyka obywatelstwa 455

Praca środowiskowa 457

Praktyka środowiskowa jako praktyka aktywnego obywatelstwa 459

Partycypacja publiczna 460

Model uspołecznionego dostarczania usług publicznych 462

Polityki rozwoju lokalnego 465

Uwaga końcowa 466

Bibliografia 467

24. Pracownicy socjalni w rolach terapeutycznych. Sceny z życia człowieka idącego Małgorzata Opoczyńska-Morasiewicz (Uniwersytet Jagielloński) 469

Wstęp 469

Pewnego razu 472

Za każdym razem 474

Cudze historie – własne manowce? 476

Razem 478

Bibliografia 482

Postscriptum 482

25. Praktyka socjalna na rzecz dzieci, kobiet i ludzi starszych, czyli „wrażliwe” kierunki działań dla rodziny Anna Kotlarska-Michalska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza) 484

Wprowadzenie 484

Działania socjalne na rzecz dzieci 486

Praca socjalna na rzecz kobiet 491

Praca socjalna dla osób w starszym wieku 496

Podsumowanie 500

Bibliografia 501

26. Siła (i ryzyko) transgresji Barbara Kromolicka (Uniwersytet Szczeciński) 503

Wprowadzenie 503

Źródła i rodzaje transgresji 505

Mechanizm działań transgresyjnych 508

Ryzyko transgresji 512

Wnioski 514

Bibliografia 516

Część piąta. Praca socjalna w procesie profesjonalizacji 518

27. Edukacja w zakresie pracy socjalnej Andrzej Niesporek (Uniwersytet Śląski) 520

Krótka historia edukacji do pracy socjalnej 520

Spory o model kształcenia 523

Historia i współczesność edukacji pracowników socjalnych w Polsce 524

Dyskusja wokół edukacji do zawodu a profesjonalizacja pracy socjalnej w Polsce 529

Wyzwania dla edukacji w zakresie pracy socjalnej 531

Bibliografia 532

Akty prawne 534

28. W dążeniu do podnoszenia jakości działania w pracy socjalnej Katarzyna Ornacka (Uniwersytet Jagielloński) 535

Wprowadzenie 535

Superwizja i praca socjalna w przestrzeni społecznej 536

Podejścia i modele superwizji (w) pracy socjalnej 538

Superwizja w kontekście pracy socjalnej – podejście relacyjne 542

Wybrane obszary zastosowań wiedzy superwizyjnej w pracy socjalnej – wyzwania i dylematy 545

Znaczenie ewaluacji w superwizji pracy socjalnej 549

Podsumowanie 550

Bibliografia 552

29. Ustawowy status, zobowiązania i ryzyka zawodowe pracowników socjalnych Jerzy Szmagalski (Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej) 554

Wprowadzenie 554

Ustawowe usankcjonowanie zawodu pracownika socjalnego 556

Obowiązki i prawa pracownika socjalnego w świetle ustawy z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej 558

Praca socjalna jako zawód regulowany 560

Indywidualne ryzyka zawodowe w pracy socjalnej 561

Systemowe czynniki zawodowych ryzyk w pracy socjalnej 562

Skumulowane skutki doświadczania ryzyk w pracy socjalnej: stres i wypalenie zawodowe 565

Taktyki i strategia ograniczania zawodowych ryzyk pracy socjalnej 568

Bibliografia 571

Akty prawne 572

30. Międzynarodowa perspektywa porównawcza w pracy socjalnej Piotr Sałustowicz (SWPS Uniwersytet Humanistycznospołeczny) 573

Wstęp 573

Znaczenie porównań międzynarodowych w pracy socjalnej 575

Historia porównań międzynarodowych w pracy socjalnej 577

Typy porównań międzynarodowych 579

Przykład Europy jako ramy dla porównań międzynarodowych w pracy socjalnej 583

Bibliografia 586

Zakończenie 586

Część szósta. W nawiązaniu do wykładów: „kontrapunkty” 590

Doktoraty w obszarze pracy socjalnej. Możliwe, potrzebne, konieczne? Olga Maciejewska (Uniwersytet Jagielloński) 592

Studiując pracę socjalną Julia Pawlikowska (Uniwersytet Jagielloński) 604

Indeks nazwisk 612

Summary 624