"Opiekun medyczny w praktyce"

Spis treści

1. Wprowadzenie 16

1.1. Co zawiera podręcznik zawodowy? 16

1.2. Opiekun medyczny – charakterystyka zawodu 17

1.3. Kompetencje zawodowe 20

Zadania sprawdzające 23

2. Bezpieczeństwo i higiena pracy 24

2.1. Prawne uwarunkowania bezpieczeństwa i higiena pracy w Polsce 25

2.2.1. Nadzór państwowy nad przestrzeganiem zasad BHP 25

2.2. Podstawowe zasady BHP 27

2.3. Obowiązki i prawa pracownika 28

2.3.1. Obowiązki pracownika 28

2.3.2. Prawa pracownika 29

2.4. Warunki bezpieczeństwa i higieny pracy w zawodzie opiekuna medycznego 30

2.4.1. Przestrzeń pielęgnacyjna jako warunek bezpieczeństwa i ergonomii pracy 31

2.4.2. Podnoszenie i przemieszczanie pacjentów – ryzyko zawodowe i jego ocena z uwzględnieniem poziomu samodzielności pacjentów, zasady postępowania 42

2.4.3. Sprzęt wspomagający podnoszenie i przemieszczanie pacjentów 50

2.4.4. Sprzęt wspomagający w pielęgnacji pacjenta leżącego 66

2.4.5. Zapobieganie zakażeniom 82

Zadania sprawdzające 106

3. Etyka zawodu opiekuna medycznego – Agnieszka Smrokowska-Reichmann 108

3.1. Czym jest etyka? 108

3.2. Etyka zawodu a działania opiekuna medycznego 109

3.3. Zasady etyczne opiekuna medycznego 110

3.4. Dylematy etyczne 111

3.5. Refleksja etyczna w rozwiązywaniu dylematów zawodowych 112

3.6. Antystandardy etyczne 113

3.7. Postać opiekuna spolegliwego a etyka zawodu opiekuna medycznego 114

3.8. Znaczenie refleksji etycznej w zawodzie opiekuna 116

Zadania sprawdzające 117

4. System ochrony zdrowia i pomocy społecznej 118

4.1. System ochrony zdrowia – cele i obszary oddziaływania 121

4.1.1. Zdrowie publiczne 122

4.1.2. Zdrowie i jego promocja 125

4.1.3. Podmioty lecznicze i rynek usług medycznych w Polsce 127

4.1.4. Prawa pacjenta 135

4.2. System pomocy społecznej 136

4.2.1. Domy pomocy społecznej 138

4.2.2. Dzienne domy pomocy 139

4.2.3. Środowiskowe domy samopomocy 141

4.2.4. Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze 143

Zadania sprawdzające 146

5. Standard usług zdrowotnych, medycznych i opiekuńczych 148

5.1. Normalizacja i standaryzacja – informacje ogólne 149

5.1.1. Norma 149

5.1.2. Standard 151

5.2. Standardy usług opiekuńczych – zawody opiekuńcze w Polsce 153

5.2.1. Osoba niesamodzielna a usługi opiekuńcze 156

5.3. Standardy zawodowe opiekuna medycznego 158

5.3.1. Tworzenie opiekuńczych standardów zawodowych – schemat i opisywanie 158

5.3.2. Potrzeby życiowe osoby niesamodzielnej jako przedmiot opieki 167

5.3.3. Pielęgniarskie teorie pielęgnowania – tezy kluczowe dla koncepcji opieki opiekuna medycznego 176

5.3.4. Koncepcja opieki kompensacyjnej 187

Zadania sprawdzające 205

6. Budowa i funkcjonowanie organizmu człowieka 206

6.1. Budowa organizmu człowieka – informacje podstawowe 207

6.2. Funkcjonowanie i jakość życia 212

6.2.1. Funkcje organizmu człowieka – informacje kluczowe 213

6.2.2. Funkcje psychiczne 214

6.2.3. Funkcje narządów zmysłów i odczuwania bólu 217

6.2.4. Funkcje głosu i mowy 219

6.2.5. Funkcje układu krążenia, krwiotwórczego, odpornościowego i oddechowego 219

6.2.6. Funkcje układu trawiennego, wewnątrzwydzielniczego i funkcje związane z metabolizmem 222

6.2.7. Funkcje układu moczowego 224

6.2.8. Funkcje nerwowo-mięśniowo-szkieletowe i funkcje związane z ruchem 225

6.2.9. Funkcje skóry i przydatków skóry 228

6.3. Niepełnosprawność 229

6.4. Niesamodzielność 233

6.5. Starość 234

6.6. Funkcjonowanie organizmu człowieka – ocena podstawowych parametrów życiowych 237

6.6.1. Tętno 237

6.6.2. Temperatura ciała 238

6.6.3. Oddech 239

6.6.4. Ciśnienie krwi 239

6.7. Pierwsza pomoc w stanach zagrożenia zdrowia i życia 240

Zadania sprawdzające 246

7. Komunikowanie się w procesie opieki – Agnieszka Smrokowska-Reichmann 248

7.1. Komunikacja międzyludzka 249

7.2. Rozumienie i komunikowanie się, kontakty interpersonalne 250

7.3. Komunikacja z pacjentem niesamodzielnym – chory po udarze mózgu 251

7.3.1. Afazja 251

7.3.2. Zespół zaniedbywania połowiczego 252

7.3.3. Utrudniona komunikacja z pacjentem 252

7.3.4. Przykładowe sytuacje problemowe 253

7.3.5. Zasady skutecznego komunikowania się z pacjentem po udarze mózgu 254

7.4. Komunikacja z pacjentem niesamodzielnym – pacjent z otępieniem 256

7.4.1. Problemy opieki nad seniorem z otępieniem 256

7.4.2. Wrażliwość na specyficzną sytuację pacjenta z otępieniem 257

7.4.3. Zachowania komunikacyjne seniora i opiekuna 258

7.4.4. Zasady ułatwiające komunikację z pacjentem z chorobą otępienną 260

7.5. Komunikacja z pacjentem agresywnym 262

7.5.1. Problematyczne grupy podopiecznych 262

7.5.2. Zachowania agresywne seniora 262

7.5.3. Przyczyny agresji seniora 263

7.5.4. Wskazówki praktyczne w postępowaniu z agresywnym seniorem 264

7.5.5. Pacjenci z zaburzeniami zdrowia psychicznego 266

7.5.6. Anatomia agresji u pacjenta z zaburzeniami zdrowia psychicznego 267

7.5.7. Komunikacja jako deeskalacja zachowań agresywnych 268

7.5.8. Nie być ofiarą 269

7.5.9. Przymus bezpośredni 270

7.6. Komunikacja z pacjentem niesamodzielnym – pacjent z chorobą Parkinsona 272

7.6.1. Problemy w komunikowaniu się z pacjentem z chorobą Parkinsona 272

7.6.2. Cierpliwość opiekuna 274

7.6.3. Rozmowa z pacjentem – konsekwencja i prostota 274

7.6.4. Komunikacja z milczącym pacjentem 276

7.7. Komunikacja z pacjentem bez kontaktu – pacjent w stanie wegetatywnym i w śpiączce 277

7.7.1. Kompetencje przedwerbalne i pozawerbalne 277

7.7.2. Stymulacja bazalna 278

7.7.3. Dotknięcie inicjujące w stymulacji bazalnej 279

7.7.4. Możliwości dialogu przez bodźce 279

7.7.5. Komunikacja alternatywna dla osób niemówiących i całkowicie unieruchomionych – Elżbieta Szwałkiewicz 283

Zadania sprawdzające 286

8. Dokumentowanie procesu opieki 288

8.1. Dokumentacja medyczna 289

8.1.1. Obowiązek tajemnicy służbowej 290

8.2. Dokumentowanie postępowania zawodowego opiekuna medycznego 291

8.3. Wzory dokumentacji i instrukcje wypełniania 292

8.3.1. Wywiad opiekuna medycznego 293

8.3.2. Diagnoza potrzeb 294

8.3.3. Plan pielęgnowania i opieki 296

Zadania sprawdzające 304

9. Rozpoznawanie problemów pacjentów niesamodzielnych w zakresie mobilności i zaspokajanie ich potrzeb 306

9.1. Osoba niezdolna do samodzielnego poruszania się – zmiana pozycji ciała w łóżku – Elżbieta Szwałkiewicz, Miłosz Asmann 310

9.1.1. Odwracanie pacjenta na boki 310

9.1.2. Stabilizowanie pozycji pacjenta leżącego na boku 314

9.1.3. Układanie osoby po udarze na plecach 315

9.1.4. Przemieszczanie do boku łóżka 316

9.1.5. Przemieszczanie w dół i w górę łóżka 317

9.1.6. Sadzanie pacjenta w łóżku 319

9.1.7. Sadzanie pacjenta na brzegu łóżka 320

9.1.8. Sadzanie pacjenta na brzegu łóżka bezpośrednio z pozycji leżącej 322

9.1.9. Asekuracja pacjenta w trakcie samodzielnego siadania z pozycji leżącej 323

9.2. Osoba z upośledzoną funkcją ruchu – przemieszczanie poza łóżko – Elżbieta Szwałkiewicz, Miłosz Asmann 324

9.2.1. Pacjent niesamodzielny – przemieszczanie ręczne, transfer łóżko–wózek 324

9.2.2. Prawidłowa pozycja pacjenta po udarze na wózku inwalidzkim 329

9.3. Osoba z niedowładem kończyn – podnoszenie i przemieszczanie z użyciem podnośników 330

9.3.1. Technika podnoszenia z zastosowaniem podnośnika nosidłowego 330

9.3.2. Technika podnoszenia z zastosowaniem podnośnika-pionizatora 338

9.3.3. Technika podnoszenia z zastosowaniem podnośników noszowych 341

9.3.4. Technika podnoszenia z zastosowaniem podnośników przywannowych 342

9.3.5. Technika podnoszenia z zastosowaniem podnośników krzesełkowych 344

9.3.6. Technika podnoszenia z zastosowaniem podnośników wewnątrzwannowych 345

9.4. Osoba z niedowładem kończyn – stosowanie sprzętu do ślizgowego przemieszczania (łatwoślizgów) 346

9.4.1. Przemieszczanie na podkładkach ślizgowych 346

9.4.2. Przemieszczanie na podkładach ślizgowych 349

9.4.3. Przemieszczanie na matach ślizgowych 351

9.4.4. Przemieszczanie na materacach ślizgowych 351

9.5. Przemieszczanie pacjentów na wózkach inwalidzkich 354

9.5.1. Technika używania wózka inwalidzkiego 354

9.5.2. Pokonywanie schodów na wózku inwalidzkim – schodołazy 357

9.5.3. Stosowanie nakładek naprogowych, szyn i ramp podjazdowych 359

9.6. Pacjent z upośledzeniem funkcji ruchu w stopniu umiarkowanym – stosowanie sprzętu wspomagającego samodzielne chodzenie 360

9.6.1. Stosowanie podpórek 360

9.6.2. Stosowanie balkoników i chodzików 361

9.7. Osoba z zburzeniem równowagi – asekurowanie pacjenta w trakcie chodzenia, zabezpieczanie w trakcie upadku i podnoszenie po upadku 364

9.7.1. Asekuracja 364

9.7.2. Technika zabezpieczania pacjenta w trakcie upadku 365

9.7.3. Podnoszenie pacjenta po upadku 366

Zadania sprawdzające 370

10. Zapobieganie skutkom długotrwałego unieruchomienia i postępowanie opiekuna w przypadku ich wystąpienia 372

10.1. Pacjenci długotrwale unieruchomieni – informacje kluczowe dla procesu opieki 372

10.1.1. Podstawowe zasady opieki 373

10.2. Odleżyny – zapobieganie i pielęgnowanie pacjenta z odleżynami 374

10.1.2. Fizyczne, psychiczne i społeczne następstwa długotrwałego unieruchomienia 374

10.2.1. Jak dochodzi do powstania odleżyny – informacje kluczowe w profilaktyce 375

10.2.2. Ocena ryzyka i zapobieganie odleżynom – podstawowe zasady postępowania 377

10.2.3. Prawidłowe pozycjonowanie pacjenta leżącego 380

10.2.4. Rodzaje odleżyn 384

10.2.5. Rola opiekuna medycznego w procesie leczenia odleżyn 386

10.3. Zapobieganie skutkom długotrwałego unieruchomienia w układzie kostno-stawowym i mięśniowym – zadania opiekuna medycznego 387

10.3.1. Profilaktyczne pozycjonowanie osoby leżącej z zastosowaniem pozycjonerów piankowych 387

10.3.2. Profilaktyczne odciążanie ciała w pozycji siedzącej 391

10.4. Zapobieganie zakrzepowemu zapaleniu żył – zadania opiekuna 393

10.4.1. Zadania opiekuna w zakresie profilaktyki zakrzepowego zapalenia żył 393

10.5. Zapobieganie zapaleniom płuc u pacjentów leżących 395

10.5.1. Wpływ pozycji leżenia na funkcję oddychania 396

Zadania sprawdzające 397

11. Rozpoznawanie problemów pacjentów niesamodzielnych w zakresie odżywiania i zaspokajanie ich potrzeb 398

11.1. Skutki odwodnienia i niedożywienia 398

11.1.1. Skutki odwodnienia organizmu 398

11.1.2. Bilans wodny 399

11.1.3. Skutki niedożywienia organizmu 399

11.1.4. Ocena stanu odżywienia wskaźnikiem BMI 401

11.1.5. Zapotrzebowanie na pokarm i płyny u pacjentów z upośledzoną funkcją ruchu z uwzględnieniem wieku i powikłań odleżynowych 403

11.2. Podstawowe zasady zdrowego żywienia 404

11.2.1. Piramida Zdrowego Żywienia i Aktywności Fizycznej 404

11.2.2. Błonnik i jego znaczenie 407

11.3. Postępowanie opiekuna w przypadku zaburzeń ze strony układu pokarmowego 409

11.3.1. Niestrawność 409

11.3.2. Wzdęcia 409

11.3.3. Zgaga 410

11.3.4. Biegunka 410

11.3.5. Zaparcia 411

11.4. Udzielanie pomocy w odżywianiu 412

11.4.1. Pomoc pacjentom niesamodzielnym w spożywaniu posiłków 412

11.4.2. Udział opiekuna w karmieniu przez zgłębnik i przetoki odżywcze 415

Zadania sprawdzające 421

12. Rozpoznawanie problemów pacjentów niesamodzielnych w zakresie wydalania i zaspokajanie ich potrzeb 422

12.1. Pacjent niesamodzielny z nietrzymaniem moczu – rola i zadania opiekuna w monitorowaniu wydalania moczu przez pacjentów niesamodzielnych 423

12.1.1. Kluczowe dla procesu opieki informacje o funkcjonowaniu osoby z nietrzymaniem moczu 424

12.1.2. Zadania opiekuna w diagnozowaniu pacjenta z NTM 425

12.2. Zabezpieczenie pacjenta przed skutkami nietrzymania moczu 428

12.2.1. Trening kontroli mikcji 429

12.2.2. Stosowanie produktów chłonnych 432

12.2.3. Stosowanie zestawów do zbiórki moczu 444

12.3. Higiena intymna pacjenta z cewnikiem założonym do pęcherza moczowego 447

12.4. Urządzenia wspomagające korzystanie z toalety 450

12.4.1. Korzystanie z sedesu przez osobę niepełnosprawną 450

12.4.2. Korzystanie z mobilnego sedesu 451

12.4.3. Korzystanie z toalety przez osoby unieruchomione za pomocą podnośników 452

12.5. Pacjent niesamodzielny z zaburzeniami w wydalaniu stolca – rola i zadania opiekuna 453

12.5.1. Defekacja 453

12.5.2. Nietrzymanie stolca – zabezpieczanie produktami chłonnymi 455

12.5.3. Sprzęt medyczny stosowany w zaburzeniach wydalania 457

12.6. Opieka nad pacjentem z wyłonioną stomią 462

12.6.1. Funkcje i rodzaje sprzętu stomijnego 464

12.6.2. Dopasowywanie sprzętu stomijnego 465

12.6.3. Stosowanie wyrobów w systemie jednoczęściowym do zaopatrzenia stomii niepowikłanej 466

12.6.4. Stosowanie wyrobów w systemie dwuczęściowym do zaopatrzenia stomii niepowikłanej 470

12.6.5. Irygacja jelita przez stomię 476

Zadania sprawdzające 482

13. Rozpoznawanie problemów pacjentów niesamodzielnych w zakresie higieny osobistej i zaspokajanie ich potrzeb 484

13.1. Funkcje skóry 484

13.1.1. Higiena ciała 486

13.1.2. Higiena osób z nietrzymaniem moczu i stolca – środki higieniczne 487

13.2. Wykonywanie zabiegów higienicznych w łazience u osób z upośledzoną funkcją ruchu 498

13.2.1. Zintegrowane systemy do higieny osobistej 498

13.2.2. Sprzęt umożliwiający samodzielną kąpiel w wannie osobom niepełnosprawnym 504

13.2.3. Mycie pod prysznicem i organizacja małej łazienki 508

13.2.4. Przyrządy do higieny osobistej dla osób niepełnosprawnych 512

13.3. Higiena i pielęgnacja osób obłożnie chorych w łóżku 518

13.3.1. Zasady obowiązujące we wszystkich algorytmach higieny i pielęgnacji ciała w łóżku 518

13.3.2. Wykonywanie toalety całego ciała w łóżku bez użycia wody 523

13.3.3. Technika wykonywania czynności higienicznych 526

13.4. Wymiana pościeli, ścielenie łóżka i zmiana bielizny osobistej pacjentów niesamodzielnych 546

13.4.1. Zasady obowiązujące we wszystkich algorytmach wymiany pościeli, ścielenia łóżka i zmiany bielizny osobistej 546

13.4.2. Ścielenie łóżka z leżącym pacjentem 550

13.4.3. Zmiana bielizny pościelowej przy leżącym pacjencie 554

13.4.4. Zmiana bielizny osobistej u leżącego pacjenta 566

Zadania sprawdzające 570

14. Rola i zadania opiekuna medycznego w opiece nad osobą przewlekle chorą i niesamodzielną 572

14.1. Choroby przewlekłe – informacje podstawowe 572

14.1.1. Cechy charakterystyczne choroby przewlekłej 573

14.1.2. Przyczyny i czynniki ryzyka chorób przewlekłych – profilaktyka 574

14.2. Rola i zadania opiekuna medycznego w opiece nad osobą przewlekle chorą i niesamodzielną na przykładzie cukrzycy 575

14.2.1. Cukrzyca – choroba społeczna 575

14.2.2. Cukrzyca typu I (insulinozależna) – objawy i postępowanie opiekuńcze 576

14.2.3. Objawy cukrzycy typu II (niezależnej od insuliny) – objawy i postępowanie opiekuńcze 576

14.2.4. Badanie poziomu cukru 577

14.2.5. Planowanie posiłków i kontrola indeksu glikemicznego składników pożywienia 578

14.2.6. Zadania opiekuna w opiece nad osobą z cukrzycą 580

14.3. Zespół stopy cukrzycowej 582

14.3.1. Zespół stopy cukrzycowej – informacje podstawowe 582

Zadania sprawdzające 583

Piśmiennictwo 584

Wykaz rycin udostępnionych dzięki uprzejmości Firm 590

Skorowidz 592