"Toksykologia. TOM 2. Toksykologia szczegółowa i stosowana"

Identyfikator Librowy: 225206

Spis treści

CZĘŚĆ IV 22

TOKSYKOLOGIA SZCZEGÓŁOWA – WYBRANE ZAGADNIENIA 22

27. Toksykologia wybranych metali – Kamil Jurowski, Piotr Hydzik 24

27.1. Wstęp – Kamil Jurowski 24

27.2. Podstawowe terminy stosowane w toksykologii metali – Kamil Jurowski 25

27.3. Biologiczne znaczenie metali w kontekście toksykologicznym – Kamil Jurowski 28

27.4. Metale ciężkie – Kamil Jurowski, Piotr Hydzik 29

27.4.1. Ołów 31

27.4.2. Rtęć 39

27.4.3. Kadm 41

27.4.4. Arsen 43

27.5. Pozostałe metale mające znaczenie toksykologiczne – Kamil Jurowski 46

27.5.1. Beryl 46

27.5.2. Osm 47

27.5.3. Polon 48

27.5.4. Tal 48

Piśmiennictwo 49

28. Trucizny obecne w roślinach występujących w Polsce – Anita Rutkowska 52

28.1. Wstęp 52

28.2. Rośliny neurotoksyczne 57

28.3. Rośliny halucynogenne 64

28.4. Rośliny kardiotoksyczne 72

28.5. Rośliny gastroenterotoksyczne 83

28.6. Fitotoksyny działające na układ oddechowy 87

28.7. Rośliny dermatotoksyczne 89

Piśmiennictwo 95

29. Trucizny pochodzące od zwierząt występujących w Polsce – Krzysztof Ciszowski, Kamil Jurowski 96

29.1. Wstęp – Kamil Jurowski, Krzysztof Ciszowski 96

29.2. Jadowite owady – Krzysztof Ciszowski 97

29.3. Jadowite pająki – Krzysztof Ciszowski 100

29.4. Jadowite węże – Kamil Jurowski, Krzysztof Ciszowski 102

29.5. Jadowite płazy – Krzysztof Ciszowski 108

29.6. Jadowite ssaki – Krzysztof Ciszowski 111

Piśmiennictwo 112

30. Trucizny grzybowe mające znaczenie w Polsce – Krzysztof Ciszowski 114

30.1. Wstęp 114

30.2. Zatrucia grzybami wielkoowocnikowymi 114

Piśmiennictwo 124

31. Toksykologia substancji uzależniających – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek, Marta Napierała 126

31.1. Podstawowe pojęcia i definicje – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 126

31.1.1. Farmakologiczno-biochemiczny mechanizm uzależnienia 126

31.2. Toksyczność dymu tytoniowego – Ewa Florek, Marta Napierała, Wojciech Piekoszewski 127

31.2.1. Historia tytoniu 127

31.2.2. Epidemiologia uzależnienia od tytoniu 128

31.2.3. Skład chemiczny dymu tytoniowego 129

31.2.4. Składniki kancerogenne dymu tytoniowego 130

31.2.5. Metabolizm nikotyny i kotyniny 134

31.2.6. Palenie tytoniu a ciąża 137

31.2.7. Konsekwencje zdrowotne palenia tytoniu 143

31.3. Toksykologiczne aspekty alkoholu etylowego – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 146

31.3.1. Informacje wstępne 146

31.3.2. Wchłanianie alkoholu 146

31.3.3. Dystrybucja alkoholu 148

31.3.4. Eliminacja alkoholu 149

31.3.5. Toksyczne działanie alkoholu 152

31.3.6. Cechy uzależnienia od alkoholu 157

31.3.7. Diagnostyka uzależnienia od alkoholu 158

31.3.8. Leczenie uzależnienia od alkoholu 161

31.4. Uzależniające środki psychodepresyjne – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 162

31.4.1. Informacje wstępne 162

31.4.2. Opioidy 162

31.5. Rozpuszczalniki (kleje) – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 169

31.5.1. Informacje wstępne 169

31.5.2. Toluen 170

31.5.3. Chlorowane węglowodory 171

31.6. Stymulanty – środki pobudzające OUN – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 172

31.6.1. Informacje wstępne 172

31.6.2. Amfetaminy 173

31.6.3. Kokaina 178

31.7. Halucynogeny – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 181

31.7.1. Informacje wstępne 181

31.7.2. Halucynogeny serotoninergiczne 182

31.7.3. Amfetaminy halucynogenne 187

31.7.4. Halucynogeny antycholinergiczne 188

31.7.5. Anestetyki dysocjacyjne halucynogenne 189

31.8. „Dopalacze” – Wojciech Piekoszewski, Ewa Florek 194

31.8.1. Informacje wstępne 194

31.8.2. Rośliny zaliczane do „dopalaczy” 196

Piśmiennictwo 199

32. Toksykologia pestycydów – Bartosz Wielgomas 200

32.1. Wstęp 200

32.2. Źródła ekspozycji dla człowieka 202

32.3. Nadzór nad wprowadzaniem do obrotu i obrotem pestycydów w Polsce 203

32.4. Klasyfikacje pestycydów 204

32.5. Charakterystyka pestycydów 205

32.5.1. Insektycydy 205

32.5.2. Herbicydy 222

32.5.3. Fungicydy 227

32.5.4. Repelenty 230

32.6. Rola pestycydów w ochronie zdrowia publicznego 231

32.7. Integrowana ochrona roślin 233

32.8. Ryzyko związane z pozostałościami pestycydów w żywności 234

32.9. Pestycydy stosowane w gospodarstwach domowych 236

32.10. Monitoring biologiczny narażenia na pestycydy 237

Piśmiennictwo 242

33. Bojowe środki trujące – Krzysztof Ciszowski 244

33.1. Wstęp 244

33.2. Środki paralityczno-drgawkowe 245

33.3. Środki parzące (nekrozujące) 247

33.4. Środki ogólnotrujące 249

33.5. Środki duszące 250

33.6. Środki drażniące 252

33.7. Środki psychotoksyczne (psychomimetyczne) 254

33.8. Toksyny 256

Piśmiennictwo 259

CZĘŚĆ V 260

TOKSYKOLOGIA STOSOWANA 260

34. Toksykologia analityczna i analiza toksykologiczna – Kamil Jurowski, Ewa Gomółka, Mirosław Krośniak, Joanna Kasprzyk, Katarzyna Madej 262

34.1. Wstęp – Kamil Jurowski 262

34.2. Główne cele analizy toksykologicznej – Kamil Jurowski 264

34.3. Ogólny tok postępowania w analizie toksykologicznej – Kamil Jurowski 264

34.4. Próbki biologiczne w toksykologii sądowo-lekarskiej i toksykologii klinicznej – Ewa Gomółka, Kamil Jurowski 265

34.4.1. Podstawowe pojęcia stosowane w analizie klinicznej/sądowej materiału biologicznego 266

34.4.2. Klasyfikacja próbek w toksykologii analitycznej 267

34.4.3. Charakterystyka najważniejszych próbek biologicznych 269

34.4.4. Pobieranie próbek w toksykologii analitycznej 272

34.4.5. Przechowywanie próbek w toksykologii analitycznej 277

34.4.6. Metody przygotowania próbek biologicznych 278

34.4.7. Kontrola jakości i zasady dobrej praktyki laboratoryjnej (GLP) w badaniach próbek biologicznych 285

34.5. Najpopularniejsze techniki i metody stosowane w toksykologii analitycznej – Kamil Jurowski, Mirosław Krośniak, Joanna Kasprzyk, Katarzyna Madej, Ewa Gomółka 289

34.5.1. Techniki spektroskopowe – Kamil Jurowski, Mirosław Krośniak 289

Spektroskopia UV-VIS – Kamil Jurowski 290

Spektroskopia w podczerwieni (IR) – Kamil Jurowski 292

Atomowa spektroskopia absorpcyjna (ASA) – Mirosław Krośniak 294

Informacje wstępne – Kamil Jurowski 299

34.5.2. Spektrometria mas – Kamil Jurowski, Joanna Kasprzyk 299

Spektrometria mas z jonizacją w plazmie indukcyjnie sprzężonej (ICP-MS) – Kamil Jurowski 300

Jonizacja/desorpcja próbki wspomagana matrycą (MALDI) – Joanna Kasprzyk 302

34.5.3. Techniki chromatograficzne i pokrewne – Katarzyna Madej 314

34.5.4. Techniki immunoenzymatyczne – Ewa Gomółka 352

Piśmiennictwo 368

35. Toksykologia kliniczna – Piotr Hydzik, Krzysztof Ciszowski, Dorota Szpak, Iwona Popiołek 372

35.1. Wstęp – Piotr Hydzik 372

35.2. Ośrodek informacji toksykologicznej – rola, funkcjonowanie, znaczenie i zadania – Piotr Hydzik 373

35.3. Toksydromy – zespoły specyficznych objawów klinicznych – Piotr Hydzik 382

35.3.1. Zebranie informacji dotyczących narażenia z uwzględnieniem danych toksykologicznych 382

35.3.2. Ponowna kliniczna ocena 387

35.3.3. Wdrożenie metod przyspieszających eliminację wchłoniętego ksenobiotyku 387

35.3.4. Przedłużona obserwacja 399

35.3.5. Rozpoznawanie toksydromów 399

35.4. Zatrucia lekami 416

35.4.1. Zatrucia lekami przeciwbólowymi i przeciwzapalnymi – Piotr Hydzik 416

35.4.2. Zatrucia lekami wpływającymi na ośrodkowy układ nerwowy – Krzysztof Ciszowski 427

35.4.3. Zatrucia lekami i innymi ksenobiotykami działającymi na układ krążenia – Dorota Szpak 439

35.5. Zatrucia substancjami psychoaktywnymi – Piotr Hydzik 452

35.6. Zatrucia wybranymi alkoholami – Piotr Hydzik 462

35.6.1. Zatrucia alkoholem etylowym 462

35.6.2. Ostre zatrucia izopropanolem 470

35.6.3. Ostre zatrucia metanolem i glikolem etylenowym 472

35.7. Zatrucia gazami duszącymi chemicznie – Krzysztof Ciszowski 479

35.7.1. Zatrucia tlenkiem węgla(II) 479

35.7.2. Zatrucia cyjankami 482

35.7.3. Zatrucia siarkowodorem 485

35.8. Zatrucia wybranymi metalami – Piotr Hydzik 486

35.8.1. Specyficzne efekty zatrucia metalami 487

35.8.2. Ołów 488

35.8.3. Rtęć 491

35.8.4. Kadm 494

35.9. Zatrucia środkami chemii gospodarczej, budowlanej i ogrodowej – Iwona Popiołek 495

35.9.1. Zatrucia środkami chemii gospodarczej/domowej 495

35.9.2. Zatrucia środkami chemii budowlanej 499

35.9.3. Zatrucia środkami chemii ogrodowej 508

35.10. Zatrucia truciznami pochodzenia naturalnego – Krzysztof Ciszowski 517

35.10.1. Zatrucia truciznami pochodzenia roślinnego 517

35.10.2. Zatrucia truciznami pochodzenia zwierzęcego 523

Piśmiennictwo 524

35.10.3. Zatrucia truciznami grzybowymi 524

36. Laboratoryjna toksykologia medyczna – Ewa Gomółka 530

36.1. Wstęp 530

36.2. Najważniejsze aspekty diagnostyki toksykologicznej 532

36.2.1. Faza przedanalityczna 532

36.2.2. Faza analityczna 534

36.2.3. Faza postanalityczna 534

36.3. Alkohole 537

36.3.1. Alkohol etylowy 537

36.3.2. Alkohole niespożywcze 540

36.4. Leki 543

36.4.1. Najważniejsze informacje 543

36.4.2. Terapia monitorowana 545

36.5. Narkotyki i nowe substancje psychoaktywne (NSP) 546

36.5.1. Najważniejsze informacje 546

36.5.2. Tabletka gwałtu 549

36.6. Toksyczne gazy 551

41. Ekotoksykologia – Ryszard Laskowski 554

36.7. Związki methemoglobinotwórcze 554

36.8. Grzyby 555

36.9. Pestycydy 557

36.10. Metale 558

Piśmiennictwo 561

37. Toksykologia sądowa – Maria Kała, Wojciech Lechowicz, Piotr Adamowicz, Dariusz Zuba 564

37.1. Zarys historii toksykologii sądowej – Maria Kała 564

37.2. Rola i zadania toksykologii sądowej – Maria Kała 566

37.3. Rola i odpowiedzialność biegłego sądowego – Maria Kała 567

37.4. Toksykologia sądowo-lekarska – Maria Kała 569

37.4.1. Zakres działania 569

37.4.2. Materiał do badań w toksykologii sądowo-lekarskiej 570

37.4.3. Badania toksykologiczne dla celów sądowych 570

37.4.4. Metody analityczne w toksykologii sądowo-lekarskiej 571

37.4.5. Wymagania wobec metod stosowanych w laboratorium sądowym 572

37.4.6. Interpretacja wyników badań 572

37.5. Analityka toksykologiczna w laboratorium sądowym – Wojciech Lechowicz 573

37.5.1. Zagadnienia ogólne 573

37.5.2. Przygotowanie materiału 575

37.5.3. Metody separacyjne 578

37.5.4. Metody detekcji 579

37.5.5. Analiza danych i archiwizacja 582

37.6. Wybrane zagadnienia szczegółowej toksykologii sądowej 583

37.6.1. Nowe substancje psychoaktywne – Piotr Adamowicz 583

37.6.2. Substancje ułatwiające dokonanie przestępstwa – Piotr Adamowicz 589

37.6.3. Środki działające podobnie do alkoholu – Maria Kała 597

37.6.4. Alkohologia – Dariusz Zuba 607

Piśmiennictwo 611

38. Toksykoproteomika – Joanna Kasprzyk, Wojciech Piekoszewski 614

38.1. Wstęp 614

38.2. Biomarkery proteomiczne 616

38.3. Proteomika w toksykologii narządowej 618

38.4. Perspektywy toksykoproteomiki 620

38.5. Przyszłość proteomiki w badaniach toksykologicznych 620

Piśmiennictwo 621

39. Toksykologia i ocena bezpieczeństwa żywności i żywienia – Małgorzata Schlegel-Zawadzka 622

39.1. Wstęp 622

39.2. Autentyczność żywności a możliwość zafałszowania i zagrożenia dla zdrowia 623

39.3. Jakość zdrowotna świeżych warzyw i owoców. Potencjalne zagrożenie zdrowotne ze strony żywności świeżej, nieprzetworzonej i minimalnie przetworzonej 626

39.4. Bezpieczeństwo żywieniowe/żywnościowe 628

39.5. Bezpieczeństwo żywności 634

39.6. Kulturowe uwarunkowania bezpieczeństwa żywności 634

39.7. Bezpieczeństwo sanitarno-epidemiologiczne w Polsce 635

Piśmiennictwo 647

40. Toksykologia kosmetyków i ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych – Kamil Jurowski 648

40.1. Wstęp 648

40.1.1. Ekspozycja na ksenobiotyki obecne w produktach kosmetycznych 648

40.1.2. Podstawowe definicje 649

40.2. Toksykologia kosmetyków 650

40.2.1. Znaczenie toksykologii kosmetyków i stopień jej rozwoju 650

40.2.2. Zakres współczesnej toksykologii kosmetyków 651

40.3. Ocena bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 652

40.3.1. Wstępne informacje na temat oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 652

40.3.2. Aktualne regulacje prawne i inne dokumenty niezbędne do oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 653

40.3.3. Raport z oceny bezpieczeństwa produktów kosmetycznych 655

Piśmiennictwo 672

41.1. Wstęp 674

41.2. Ekotoksykologia jako nauka podstawowa 674

41.3. Ekotoksykologia jako nauka stosowana 675

41.4. Ekotoksykologia organizmu 676

41.4.1. Koszty detoksykacji – ogólna teoria stresu 677

41.4.2. Toksykokinetyka i toksykodynamika (TK-TD) 686

41.5. Ekotoksykologia zespołów 689

41.6. Ekotoksykologia w praktyce 691

Piśmiennictwo 695

42. Toksykologia środowiska – Bogusław Buszewski, Katarzyna Rafińska, Paweł Pomastowski, Aneta Krakowska-Sieprawska, Agnieszka Rogowska, Anna Król 698

42.1. Znaczenie toksykologii środowiska we współczesnym świecie 698

42.2. Wpływ zanieczyszczeń na ekosystemy 700

42.3. Źródła substancji toksycznych w środowisku naturalnym 702

42.4. Drogi migracji substancji toksycznych w środowisku 704

42.5. Proces oceny ryzyka środowiskowego 705

Piśmiennictwo 707

43. Nanotoksykologia – Marcin Kruszewski, Agnieszka Grzelak, Lucyna Kapka-Skrzypczak, Anna Małgorzata Lankoff 708

43.1. Wstęp 708

43.2. Wnikanie nanomateriałów do komórek 709

43.2.1. Kinetyka wnikania nanomateriałów do komórek 709

43.2.2. Komórkowe mechanizmy warunkujące wnikanie nanomateriałów 709

43.3. Biodystrybucja, farmakokinetyka i usuwanie nanomateriałów z organizmu 710

43.2.3. Dystrybucja wewnątrzkomórkowa 710

43.4. Toksyczność nanomateriałów 712

43.4.1. Toksyczność nanomateriałów in vitro 712

43.4.2. Toksyczność nanomateriałów in vivo dla ssaków 713

43.5. Rola układu immunologicznego w odpowiedzi na działanie nanomateriałów 715

43.6. Rola stresu oksydacyjnego w toksyczności nanomateriałów 716

43.7. Podsumowanie 719

Piśmiennictwo 719

44. Toksykologia weterynaryjna – Andrzej Posyniak 724

44.1. Wstęp 724

44.2. Specyfika zatruć zwierząt 724

44.3. Czynniki determinujące działanie trucizn u zwierząt 727

44.4. Toksykokinetyka 730

44.4.1. Procesy metaboliczne w organizmie zwierzęcym 731

44.4.2. Rola mikroflory trawieńca w procesach metabolicznych 732

44.4.3. Wpływ innych substancji obcych na biotransformację 732

44.5. Bezpieczeństwo stosowania pasz 734

44.5.1. Ryzyko przechodzenia substancji toksycznych do żywności 734

44.6. Toksyczne działanie pestycydów 735

44.7. Toksyczne działanie mykotoksyn i mykotoksykozy 739

44.8. Toksyczne działanie roślin 740

44.8.1. Dlaczego zwierzęta zjadają trujące rośliny? 741

44.8.2. Substancje toksyczne występujące w roślinach 741

44.10. Toksyczne działanie trwałych związków organicznych 743

44.9. Toksyczne działanie żywności 743

44.11. Toksyczne działanie metali 744

44.12. Toksyczne działanie azotanów(V) i azotanów(III) 745

44.13. Zatrucia lekami weterynaryjnymi i dodatkami do pasz oraz na skutek zafałszowania pasz 745

44.13.1. Zabezpieczenie konsumentów przed pozostałościami leków 748

44.14. Zatrucia lekami, substancjami chemii gospodarczej i innymi substancjami 749

44.15. Zatrucia jadem zwierzęcym 750

44.16. Weterynaryjna diagnostyka toksykologiczna 750

44.17. Postępowanie lecznicze w zatruciach zwierząt 753

Piśmiennictwo 755

45. Toksykologiczna ocena ryzyka zdrowotnego – Adam Prokopowicz, Andrzej Sobczak 756

45.1. Wstęp 756

45.2. Identyfikacja zagrożenia 759

45.3. Ocena zależności dawka–odpowiedź 763

45.4. Ocena narażenia 770

45.5. Charakterystyka ryzyka 771

45.6. Nowe kierunki w ocenie ryzyka zdrowotnego 773

Piśmiennictwo 775

Skorowidz – tom II 776