"Kliniczna psychologia sądowa"

Spis treści

Wprowadzenie 10

Psychologia a prawo 16

Rozdział 1 16

1.1. Związki psychologii i prawa 16

1.2. Funkcje i zadania psychologa w polskim systemie prawa 20

1.2.1. Obszary współpracy psychologa z organami wymiaru sprawiedliwości w postępowaniu karnym i cywilnym 20

1.2.2. Funkcje psychologa w postępowaniu karnym i cywilnym 22

1.2.3 Wymagania stawiane psychologom w procesie stosowania prawa 25

1.3. Tradycyjne i nowe obszary wykorzystania psychologii w procesie stosowania prawa 28

1.3.1. Psychologia a prawo karne 28

1.3.2. Psychologia a sprawy nieletnich 42

1.3.3. Psychologia a sprawy rodzinne i opiekuńcze 45

1.3.4. Psychologia a sprawy cywilne 54

Mechanizmy zachowania. Przyczyny i czynniki ryzyka zaburzeń zachowania 68

Rozdział 2 68

2.1. Zachowanie człowieka 68

2.2. Mechanizmy regulujące zachowanie człowieka 72

2.2.1. Wychodząc od korzeni – biologia zachowania 73

2.2.2. Środowiskowe czynniki kształtowania zachowania – kultura i społeczeństwo 79

2.2.3. Psychologiczne mechanizmy zachowania 84

2.3. Zaburzenia zachowania 102

2.4. Trójwymiarowa perspektywa uwarunkowań zachowań agresywnych 118

2.4.1. Perspektywa neurobiologiczna uwarunkowań zachowań agresywnych 119

2.4.2. Perspektywa społeczno-kulturowa uwarunkowań zachowań agresywnych 132

2.4.3. Perspektywa psychologiczna uwarunkowań zachowań agresywnych 138

Diagnoza psychologiczna 149

Rozdział 3 149

3.1. Przedmiot i modele diagnozy 149

3.2. Standardy procesu diagnozy klinicznej w psychologii sądowej 152

3.2.1. Ustalenie zagadnień prawnych 160

3.3. Diagnoza psychologiczna w obszarze stosowania prawa 163

3.3.1. Konteksty diagnozowania i diagnozy w sprawach nieletnich 163

3.3.2. Diagnoza psychologiczna i jej aspekty w przestępstwach z użyciem przemocy 174

3.3.3. Obszary diagnozowania i diagnozy w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 184

3.4. Kompetencje psychologa − biegłego sądowego 192

3.4.1. Kompetencje w zakresie etyki 194

Kliniczna psychologia sądowa w prawie karnym − dorośli sprawcy przestępstw 201

Rozdział 4 201

4.1. Diagnoza procesów motywacyjnych i struktur psychicznych w opiniowaniu o stanie zdrowia psychicznego 201

4.1.1. Poczytalność, poczytalność ograniczona i niepoczytalność 201

4.1.2. Tryb powoływania biegłych psychologów i zasady budowania opinii w sprawach dotyczących stanu zdrowia podejrzanego (oskarżonego) 204

4.1.3. Kryteria oceny poczytalności w perspektywie psychologicznej 206

4.1.4. Poczytalność i motywacja do popełnienia przestępstwa 210

4.1.5. Zaburzenia psychiczne i stany kliniczne jako przesłanki rozeznania zniesionej poczytalności i poczytalności ograniczonej 212

4.1.6. Kilka uwag o wyborze metod diagnozy psychologicznej w procesie opiniowania na temat zdrowia psychicznego 226

4.2. Analiza procesów i mechanizmów regulacyjnych sprawców przestępstw seksualnych 231

4.2.1. Przemoc seksualna wobec osób dorosłych i dzieci 231

4.2.2. Sprawcy przestępstw seksualnych wobec osób dorosłych i dzieci − próby typologii 238

4.2.3. Regulacja zachowania sprawców przestępstw seksualnych 248

4.3. Funkcjonowanie sprawców psychopatycznych 269

4.4. Zabójstwa i przestępstwa agresywne a schizofrenia 278

4.4.1. Społeczne przekonania i naukowe doniesienia na temat schizofrenii i skłonności do przestępstw 278

4.4.2. Motyw zabójstwa a zaburzenie psychiczne 280

4.4.3. Agresja u osób ze schizofrenią 281

4.4.4. Schizofrenia a psychopatia 291

4.4.5. Spektrum schizofrenii: zaburzenia urojeniowe a zachowania agresywne 293

4.5. Psychologiczne mechanizmy zachowania sprawców i ofiar przemocy w rodzinie 295

4.5.1. Mężczyzna-sprawca przemocy. Osobowościowa kategoryzacja (typologia) sprawców 295

4.5.2. Specyfika i motywy przemocy stosowanej przez kobiety. Charakterystyka sprawczyń 309

4.5.3. Relacje przemocy. Model uzależnienia 319

Kliniczne wymiary funkcjonowania świadków w procesie składania zeznań 337

Rozdział 5 337

5.1. Przyczyny powstawania zniekształceń w zeznaniach świadków 337

5.2. Faza kodowania informacji 342

5.2.1. Stres i afekt 343

5.2.2. Alkohol 348

5.3. Faza przypominania informacji 350

5.3.1. Rozpoznawanie/identyfikacja 350

5.3.2. Odtwarzanie/reprodukcja 355

5.3.3. Zaburzenia funkcjonowania pamięci 355

5.3.4. Odtwarzanie: metody przesłuchania 358

5.3.5. Odtwarzanie: portret pamięciowy 364

5.4. Mechanizmy powstawania zniekształceń w zeznaniach świadków 373

5.4.1. Sugestia i sugestialność 373

5.4.2. Efekt dezinformacji 380

5.4.3. Fałszywe wspomnienia i fałszywe przyznania do winy 385

5.5. Kliniczne aspekty składania zeznań przez świadków szczególnych 392

5.5.1. Świadkowie w wieku senioralnym 393

5.5.2. Świadkowie małoletni 399

5.5.3. Świadkowie z diagnozą zaburzeń ze spektrum autyzmu 423

5.6. Kliniczna diagnoza szczerości zeznań świadka 425

5.6.1. Ocena prawdziwości zeznań (SVA) 429

Kliniczny wymiar dysfunkcji w zachowaniu osób nieletnich 452

Rozdział 6 452

6.1. Psychologiczne, społeczne i neurofizjologiczne uwarunkowania kryminogenezy i przestępczości nieletnich 452

6.1.1. Czynniki indywidualne: neurofizjologia 456

6.1.2. Czynniki indywidualne: regulacja emocjonalna 467

6.1.3. Czynniki społeczne: środowisko rodzinne i status socjoekonomiczny 483

6.1.4. Czynniki społeczne: środowisko szkolne i osiągnięcia szkolne 492

6.1.5. Czynniki społeczne: rówieśnicy 495

6.1.6. Czynniki społeczne: gry komputerowe 502

6.2. Przestępczość nieletnich w świecie wirtualnym 507

6.2.1. Mowa nienawiści i hejt 509

6.2.2. Bullying i cyberbullying w środowisku rówieśniczym 511

6.2.3. Seksting 520

Kliniczna psychologia sądowa w prawie rodzinnym i cywilnym 524

Rozdział 7 524

7.1. Problemy w rodzinie a opieka nad dzieckiem 524

7.1.1. Choroba przewlekła w rodzinie 526

7.1.2. Ubóstwo, marginalizacja, wykluczenie społeczne 529

7.1.3. Przemoc wobec dziecka w rodzinie 533

7.1.4. Alkohol w rodzinie 535

7.1.5. Relacje między rodzicami a dziećmi 540

7.1.6. Konflikty między rodzicami a agresja dzieci 541

7.2. Zaburzenia osobowości i zaburzenia psychiczne rodziców/opiekunów a ich kompetencje wychowawcze 542

7.1.7. Status socjoekonomiczny rodziny 542

7.2.1. Systemowe i psychodynamiczne ujęcie diagnozy zaburzeń osobowości w opiniodawstwie w sprawach rodzinnych i opiekuńczych 556

7.3. Rozwód jako sytuacja traumatyczna 565

7.3.1. Małżeństwo w konflikcie 565

7.3.2. Fazy rozpadu relacji małżeńskiej 569

7.3.3. Problemy psychologiczne dorosłych w sytuacji rozwodu. Skutki rozwodu dla obojga partnerów 572

7.3.4. Sytuacja psychologiczna dziecka doświadczającego rozstania rodziców − aspekty kliniczne 578

7.4. Kliniczne aspekty opiniodawstwa sądowo-psychologicznego na gruncie prawa cywilnego 589

7.4.1. Ocena kliniczna przesłanek ubezwłasnowolnienia 589

7.4.2. Wybrane wady oświadczeń woli z perspektywy psychologicznej 600

7.4.3. Diagnoza stanu psychicznego osoby sporządzającej testament 604

7.4.4. Diagnoza psychologiczna w sprawach o zadośćuczynienie i odszkodowanie 607

7.4.5. Przyczyny i konsekwencje mobbingu − diagnoza psychologiczna w sprawach z zakresu prawa pracy 613

Podstawy interwencji psychologicznej i terapii w sprawach sądowych 630

Rozdział 8 630

8.1. Psychokorekcja zaburzeń zachowania sprawców przemocy 630

8.1.1. Przemoc i krótka historia systemowych sposobów jej przeciwdziałania 630

8.1.2. Motywacja i możliwości zmiany zachowania osób stosujących przemoc 634

8.1.3. Skuteczność kary jako środka do zmiany zachowań przemocowych 640

8.1.4. Programy korekcyjno-edukacyjne i psychologiczno-terapeutyczne dla osób stosujących przemoc w rodzinie 643

8.1.5. Ewaluacje oddziaływań korekcyjnych i terapeutycznych dla osób stosujących przemoc w rodzinie 650

8.2. Rehabilitacja psychologiczna dla sprawców przestępstw doświadczających zaburzeń psychicznych 657

8.2.1. Podmioty, w których są realizowane izolacyjne środki zabezpieczające, oraz organizacja procesu leczenia 657

8.2.2. Rehabilitacja psychiatryczna a warunki izolacji 659

8.2.3. Sytuacja społeczno-psychologiczna oddziału psychiatrii sądowej 662

8.2.4. Sposoby rehabilitacji psychologicznej w warunkach oddziałów psychiatrii sądowej 663

8.2.5. Okresowe opinie o stanie zdrowia i szacowanie ryzyka powrotu do przestępstw 671

8.3. Pomoc psychologiczna ofiarom przestępstw 681

8.3.1. Koncepcja zaburzeń traumatycznych. Motywowanie do zmian 681

8.3.2. Formy pomocy psychologicznej dorosłym ofiarom przemocy 692

8.3.3. Psychoterapia dorosłych ofiar przemocy 699

8.3.4. Oddziaływania terapeutyczne wobec dzieci 711

8.4. Terapia w sytuacji okołorozwodowej 727

Literatura cytowana 764

Indeks nazwisk 960

Indeks rzeczowy 1012

O Autorkach 1052