"Geologia kontynentów"

Spis treści

Przedmowa do wydania trzeciego 16

CZĘŚĆ I Ewolucja kontynentów 20

1. Od Wegenera do tektoniki płyt 21

LITERATURA POLECANA 38

2. Od Kenorlandu do Pangei 39

LITERATURA POLECANA 45

3. Rozpad Pangei 46

LITERATURA POLECANA 49

4. Kontynenty przyszłości 50

CZĘŚĆ II Budowa geologiczna kontynentów 52

1. Afryka 53

1.1. Główne jednostki geologiczne 53

1.2. Megakraton afrykański 57

1.2.1. Cykle geotektoniczne 57

1.2.2. Kraton zachodnioafrykański 58

1.2.2.1. Tarcza liberyjska 59

1.2.2.2. Rów Wolty 60

1.2.2.3. Synekliza Taudeni 61

1.2.2.4. Tarcza regibacka 62

1.2.2.5. Synekliza Tinduf 62

1.2.3. Orogen transsaharyjski 63

1.2.3.1. Tarcza Ahaggaru 63

1.2.3.2. Tarcza Tibesti 63

1.2.3.3. Tarcza nigeryjska i tarcza dahomejska 64

1.2.3.4. Synekliza algiersko‑libijska 65

1.2.3.5. Synekliza nigeryjska 66

1.2.3.6. Synekliza Czadu 67

1.2.3.7. Rowy (ryfty) Benue i Nigru 68

1.2.4. Kraton Sahary Wschodniej–Nilu 69

1.2.4.1. Tarcza Dżabal al‑Uwajnat 69

1.2.4.2. Płyta nubijska 69

1.2.5. Kraton Konga 70

1.2.4.3. Monoklina egipska 70

1.2.5.1. Budowa fundamentu kratonu 71

1.2.5.1.1. Masywy archaiczne 71

1.2.5.1.2. Proterozoiczne pasma fałdowe 71

1.2.5.2. Pokrywa osadowa 73

1.2.5.2.1. Synekliza Konga 73

1.2.6. Kraton Kalahari 75

1.2.6.1. Budowa fundamentu kratonu 75

1.2.6.2. Pokrywa osadowa 76

1.2.7. Orogen damarski 77

1.2.8. Orogen wschodnioafrykański 78

1.3. Wschodnioafrykański system ryftowy 81

1.4. Góry Przylądkowe i niecka Karroo 85

1.4.1. Góry Przylądkowe 85

1.4.2. Niecka Karroo 85

1.5. Atlas 87

1.5.1. Antyatlas 88

1.5.2. Strefa środkowa Atlasu 88

1.5.3. Rif i Atlas Telski 89

ĆWICZENIA 90

PYTANIA KONTROLNE 91

TEST 91

LITERATURA POLECANA 92

2. Ameryka Południowa 93

2.1. Główne jednostki geologiczne 93

2.2. Kraton południowoamerykański 96

2.2.1. Prekambryjskie cykle geotektoniczne 96

2.2.2. Główne jednostki tektoniczne 97

2.2.2.1. Tarcza gujańska 98

2.2.2.2. Tarcza środkowobrazylijska 99

2.2.2.3. Tarcza wschodniobrazylijska 101

2.2.2.4. Tarcza urugwajska 103

2.2.2.5. Synekliza Amazonki 104

2.2.2.6. Synekliza Parnaíba 105

2.2.2.7. Synekliza São Francisco 106

2.2.2.8. Synekliza Parany 106

2.3. Platforma patagońska 108

2.2.2.9. Zapadlisko La Plata–Orinoko 108

2.3.1. Masywy paleozoiczne 110

2.3.1.1. Masyw południowopatagoński 110

2.3.1.2. Masyw północnopatagoński 111

2.3.1.3. Falklandy 111

2.3.2. Pokrywa platformowa 113

2.3.2.1. Niecka Rio Negro 113

2.3.2.2. Niecka San Jorge 113

2.4. Andy 114

2.3.2.3. Niecka Santa Cruz 114

2.4.1. Główne fazy ewolucji i podział Andów 116

2.4.2. Andy Północne 118

2.4.3. Andy Środkowe 119

2.4.4. Andy Południowe 122

2.4.5. Łuk Scotia 122

ĆWICZENIA 123

PYTANIA KONTROLNE 124

TEST 124

LITERATURA POLECANA 125

3. Australia, Nowa Zelandia, Nowa Kaledonia i Nowa Gwinea 126

3.1. Główne jednostki geologiczne Australii 126

3.2. Kraton australijski 128

3.2.1. Cykle geotektoniczne 128

3.2.2. Fundament kratonu 130

3.2.2.1. Prowincja pilbarsko‑yilgarnska 130

3.2.2.1.1. Tarcza Yilgarn 130

3.2.2.1.2. Tarcza Pilbara 132

3.2.2.2. Prowincja aruncko‑gawlerska 133

3.2.2.1.3. Blok Kimberley 133

3.2.2.2.1. Blok Halls Creek 133

3.2.2.2.2. Blok Pine Creek 134

3.2.2.2.3. Blok Tennant Creek 134

3.2.2.2.4. Blok Tanami 134

3.2.2.2.5. Blok Arunta 135

3.2.2.2.6. Blok Mount Isa 136

3.2.2.2.7. Blok Georgetown 136

3.2.2.2.8. Blok Hamersley 136

3.2.2.2.10. Aulakogen Amadeus 137

3.2.2.2.9. Blok Musgrave 137

3.2.2.2.11. Blok Gawler 138

3.2.3. Jednostki pokrywy osadowej 139

3.2.3.1. Synekliza Perth 139

3.2.3.2. Synekliza Carnarvon 139

3.2.3.3. Synekliza Canning 140

3.2.3.4. Synekliza Józefa Bonapartego 141

3.3. Góry Flindersa i blok Broken Hill 142

3.3.1. Góry Flindersa 142

3.2.3.5. Synekliza Officer 142

3.2.3.6. Synekliza Eucla 142

3.3.2. Broken Hill 144

3.4. Wielkie Góry Wododziałowe 145

3.4.1. Obszar południowy 146

3.4.2. Obszar środkowy 148

3.4.3. Obszar północny 150

3.5. Platforma paleozoiczna Australii 151

3.5.1. Wielki Basen Artezyjski 151

3.5.2. Niecka Murray 152

3.5.3. Niecka Surat 152

3.6. Nowa Zelandia 153

3.5.4. Niecka tasmańska 153

3.7. Nowa Kaledonia 156

3.8. Nowa Gwinea 158

ĆWICZENIA 159

PYTANIA KONTROLNE 159

LITERATURA POLECANA 160

TEST 160

4. Antarktyda 161

4.1. Główne jednostki geologiczne 161

4.2. Kraton antarktyczny 164

4.2.1. Fundament krystaliczny 164

4.2.2. Pokrywa osadowa 166

4.3. Platforma paleozoiczna 167

4.3.1. Orogen Rossa 167

4.4. Alpidy Półwyspu Antarktycznego 170

4.3.2. Orogen Ellswortha 170

ĆWICZENIA 173

PYTANIA KONTROLNE 173

LITERATURA POLECANA 174

TEST 174

5. Europa 175

5.1. Główne jednostki geologiczne 175

5.2. Kraton wschodnioeuropejski 182

5.2.1. Prekambryjskie cykle geotektoniczne 183

5.2.2. Jednostki tektoniczne 184

5.2.2.1. Tarcza bałtycka 186

5.2.2.2. Tarcza ukraińska 188

5.2.2.3. Płyta rosyjska 190

5.2.2.3.1. Synekliza perybałtycka 191

5.2.2.3.2. Antekliza białorusko‑mazurska 193

5.2.2.3.3. Antekliza woroneska 193

5.2.2.3.4. Antekliza wołżańsko‑uralska 194

5.2.2.3.5. Synekliza moskiewska 194

5.2.2.3.6. Synekliza podlaska 194

5.2.2.3.7. Aulakogen Prypeci 195

5.2.2.3.8. Aulakogen dnieprowsko‑doniecki 195

5.2.2.3.10. Timan 196

5.2.2.3.9. Zapadlisko nadkaspijskie 196

5.3. Struktury kaledońskie północnej i północno‑zachodniej Europy 197

5.2.2.3.11. Zapadlisko Peczory–Morza Barentsa 197

5.3.1. Kaledonidy skandynawskie 198

5.3.2. Kaledonidy Wysp Brytyjskich 200

5.3.2.1. Terran Hebrydów 200

5.3.2.2. Terran grampiański 202

5.3.2.3. Terran Midland Valley 202

5.3.2.4. Terran Wyżyny Południowoszkockiej 203

5.3.3. Geneza europejskich kaledonidów 204

5.3.2.5. Strefa Walii 204

5.4. Platforma paleozoiczna zachodniej i środkowej Europy 205

5.4.1. Masywy paleozoiczne 206

5.4.1.1. Masyw iberyjski 206

5.4.1.2. Masyw kornwalijski 208

5.4.1.3. Masyw Armorykański 209

5.4.1.4. Masyw Centralny 210

5.4.1.5. Wogezy i Schwarzwald 211

5.4.1.6. Masyw Czeski 213

5.4.1.7. Góry Kruszcowe 214

5.4.1.8. Blok dolnośląski 216

5.4.1.9. Ardeny 217

5.4.1.10. Reńskie Góry Łupkowe 219

5.4.1.11. Harz 219

5.4.1.12. Blok górnośląski 220

5.4.2. Powstanie europejskich waryscydów 222

5.4.1.13. Trzon paleozoiczny Gór Świętokrzyskich 222

5.4.3. Pokrywa platformowa 225

5.4.3.1. Basen Ebro 225

5.4.3.2. Basen Duero 225

5.4.3.3. Basen kantabryjski 225

5.4.3.4. Basen akwitański 227

5.4.3.5. Basen paryski 227

5.4.3.6. Basen londyński 227

5.4.3.7. Basen turyński 230

5.4.3.8. Basen duńsko‑niemiecko‑polski 230

5.4.4. Kenozoiczne rowy tektoniczne 231

5.4.4.1. Ryft dolnego Renu 232

5.4.4.2. Ryft górnego Renu 233

5.4.4.3. Ryft heski 233

5.4.4.4. Ryft Bresse 233

5.4.4.5. Ryft Limagne 234

5.4.4.6. Ryft Egeru 234

5.5. Platforma scytyjska 235

5.4.5. Główne kompleksy strukturalne pokrywy platformowej 235

5.5.1. Masyw Dobrudży 236

5.5.2. Płyta mezyjska 237

5.5.3. Płyta mołdawska 238

5.5.4. Płyta scytyjska 238

5.6. Ural 239

5.6.1. Przeduralski rów przedgórski 239

5.6.2. Antyklinorium baszkirskie 241

5.6.3. Strefa zachodniouralska 241

5.6.4. Antyklinorium środkowouralskie 242

5.6.5. Synklinorium tagilsko‑magnitogorskie 242

5.6.6. Antyklinorium wschodniouralskie 242

5.7. Strefa fałdowań alpejskich południowej Europy 243

5.6.7. Synklinorium wschodniouralskie 243

5.6.8. Strefa zauralska 243

5.6.9. Synklinorium tiumeńsko‑kustanajskie 243

5.7.1. Alpidy zachodnie 244

5.7.1.1. Góry Betyckie 244

5.7.1.2. Masyw korsykański 245

5.7.1.3. Pireneje 246

5.7.2. Alpidy środkowe 248

5.7.2.1. Alpy 248

5.7.2.1.1. Alpy Zachodnie 249

5.7.2.1.2. Alpy Wschodnie 251

5.7.2.1.3. Góry Jura 252

5.7.2.3. Apeniny 253

5.7.2.4. Karpaty 254

5.7.2.4.1. Karpaty wewnętrzne 255

5.7.2.4.2. Karpaty zewnętrzne 259

5.7.2.4.3. Zapadlisko przedkarpackie 260

5.7.3. Alpidy bałkańskie 261

5.7.3.1. Dynarydy 261

5.7.3.3. Hellenidy 262

5.7.4. Kaukaz 264

5.7.3.4. Rodopidy 264

5.7.4.1. Wielki Kaukaz 264

5.7.4.2. Mały Kaukaz 266

5.7.4.3. Zapadlisko kursko‑riońskie 266

5.7.4.4. Zapadlisko przedkaukaskie 266

5.8. Svalbard 267

5.9. Islandia 268

ĆWICZENIA 269

PYTANIA KONTROLNE 270

TEST 270

LITERATURA POLECANA 271

6. Azja 273

6.1. Główne jednostki geologiczne 273

6.2. Kraton syberyjski 276

6.2.1. Tarcza anabarska 278

6.2.2. Tarcza ałdańska 278

6.2.3. Synekliza tunguska 279

6.2.4. Synekliza rybińska 279

6.2.5. Rów wiłujski 279

6.2.6. Rów przedbajkalski 280

6.2.7. Zapadlisko Chatangi 280

6.2.8. Zapadlisko górnoleńskie 280

6.2.9. Ryft jeziora Bajkał 280

6.3. Megakraton chiński 281

6.3.1. Kraton tarymski 283

6.3.2. Kraton północnochiński 284

6.3.2.1. Blok wschodni 284

6.3.2.2. Blok zachodni 284

6.3.2.3. Orogen północnochiński 284

6.3.2.4. Synekliza Ordos 284

6.3.3. Kraton chińsko‑koreański 285

6.3.4. Kraton tybetański 287

6.3.5. Kraton Jangcy 288

6.3.6. Kunlun 288

6.3.7. Qin Ling 289

6.3.8. Qilian‑szan 289

6.4. Kraton dekański 290

6.4.1. Megablok tharski 291

6.4.2. Megablok windhajski 291

6.4.3. Megablok gondwański 292

6.4.4. Główne jednostki kratonu dekańskiego 293

6.4.4.1. Tarcza wschodnioindyjska 294

6.4.4.2. Synekliza centralna 295

6.4.4.3. Tarcza Arawalli 295

6.4.4.4. Zapadliska przedhimalajskie, bengalskie i Indusu 295

6.5. Kraton arabski 296

6.5.1. Tarcza arabska 296

6.6. Strefa fałdowa uralsko‑ochocka 297

6.5.2. Monoklina arabska 297

6.6.1. Tajmyrydy 297

6.6.2. Blok kazaski 298

6.6.3. Tien‑Szan 300

6.6.4. Ałtaj 301

6.6.5. Sajany 302

6.6.6. Góry Jabłonowe i Wielki Chingan 303

6.7. Platforma zachodniosyberyjska 304

6.8. Platforma turańska 305

6.9. Strefa fałdowań kimeryjskich 306

6.9.1. Pasmo wierchojańsko‑czukockie 306

6.9.2. Pasmo Sichote Aliń 308

6.9.3. Pasmo indochińskie 309

6.9.4. Pasmo malajsko‑transhimalajskie 309

6.10. Strefa fałdowań alpejskich 310

6.10.1. Alpidy Azji Mniejszej 310

6.10.1.1. Pontydy 310

6.10.1.2. Anatolidy 311

6.10.1.3. Taurydy 312

6.10.1.4. Cypr 312

6.10.2. Iranidy 313

6.10.3. Kopet‑dag 315

6.10.4. Elburs 315

6.10.5. Pamir 316

6.10.6. Hindukusz 317

6.10.7. Karakorum 317

6.10.8. Himalaje 318

6.11. Strefa pacyficzna 320

6.10.9. Pasmo fałdowe Birmy 320

6.11.1. Pasmo anadyrsko‑koriackie 321

6.11.2. Pasmo kurylsko‑kamczackie 321

6.11.3. Pasmo sachalińskie 322

6.11.4. Pasmo japońsko‑tajwańskie 323

6.11.5. Pasmo wschodniofilipińskie 325

ĆWICZENIA 326

6.11.6. Indonezja 326

PYTANIA KONTROLNE 327

TEST 327

LITERATURA POLECANA 328

7. Ameryka Północna 329

7.1. Główne jednostki geologiczne 329

7.2. Kraton północnoamerykańsko‑grenlandzki (laurentyjski) 332

7.2.1. Prowincje geotektoniczne podłoża kratonu 332

7.2.2. Jednostki tektoniczne 336

7.2.2.1. Tarcza kanadyjska 336

7.2.2.2. Tarcza grenlandzka 339

7.2.2.1.1. Synekliza Zatoki Hudsona 339

7.2.2.3. Płyta centralna 340

7.2.2.3.1. Antekliza transkontynentalna 341

7.2.2.3.2. Synekliza Michigan 342

7.2.2.3.3. Synekliza Illinois 342

7.2.2.3.4. Synekliza Salina–Forest City 343

7.2.2.3.5. Synekliza willistońska 343

7.2.2.3.6. Synekliza pensylwańska 343

7.2.2.3.7. Synekliza Midland–Delaware 344

7.2.2.3.8. Antekliza Ozark 345

7.3. Pasmo innuickie (eskimoskie) 346

7.2.2.3.9. Zrąb Amarillo–Wichita 346

7.4. Appalachy 348

7.5. Pasmo Ouachita 351

7.6. Platforma paleozoiczna 353

7.6.1. Płyta nadatlantycka 353

7.7. Kordyliery 354

7.6.2. Basen meksykański 354

7.7.1. Kordyliery Północne 355

7.7.1.1. Strefa wewnętrzna 355

7.1.1.2. Strefa zewnętrzna 356

7.7.2. Kordyliery Środkowe 357

7.8. Kuba 360

7.7.3. Kordyliery Południowe 360

ĆWICZENIA 361

PYTANIA KONTROLNE 362

TEST 362

LITERATURA POLECANA 363

CZĘŚĆ III Ku przyszłości 364

Indeks rzeczowy 367

Tabela stratygraficzna 379