"O psychologii i psychologach. Między uniwersytetem a praktyką"

Table of Contents

Wstęp 12

Podziękowania 16

1. Jaką nauką jest psychologia? 20

CZĘŚĆ I PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA 20

1.1. Psychologia jest nauką empiryczną, która ma swoje osobliwości 20

1.2. Osobliwości przedmiotu i metody psychologii 34

1.3. Koncepcja człowieka 39

1.3.1. Potrzeba założeń metasystemowych 39

1.3.2. Kim jest człowiek? Dlaczego – będąc psychologiem – warto to wiedzieć 45

1.4. Psychologia a inne dyscypliny naukowe: problemy interdyscyplinarne 55

2. Skąd się biorą psychologowie – co zrobić, aby zostać dobrym psychologiem? 68

CZĘŚĆ II PROBLEMY KSZTAŁCENIA PSYCHOLOGÓW 68

2.1. Idea kształcenia na poziomie uniwersyteckim – czyli czemu służy studiowanie 68

2.2. Studia psychologiczne na polskich uniwersytetach i w innych szkołach wyższych 84

2.2.1. Zideologizowane początki studiów psychologicznych (1950 r.) 84

2.2.2. Rozwój studiów po przełomie październikowym 1956 r 89

2.2.3. Blaski i cienie prowadzenia studiów psychologicznych według deklaracji bolońskiej (1999 r. – I0 i II0 kształcenia) versus jednolite pięcioletnie studia magisterskie 97

2.3. O potrzebie ogólnopolskich standardów kształcenia na studiach psychologicznych 106

2.3.1. Trochę historii 107

2.3.2. Jak mogą wyglądać studia psychologiczne? 111

2.4. O jednolite standardy dla rozpraw doktorskich z psychologii 118

2.4.1. Kontekst nowej ustawy z 20 lipca 2018 r.: Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce 119

2.4.2. Kryteria dobrej rozprawy doktorskiej 125

3. Co po dyplomie magisterskim – nieustające doskonalenie zawodowe i podejmowanie nowych wyzwań zawodowych 142

3.1. Co dają, a czego nie dają studia magisterskie i co można dzięki nim osiągnąć? 142

3.1.1. Co wynosimy z uczelni? 142

3.1.2. A czego studia nie dają i jak zdobyć „to”, czego nie dają? 149

3.1.3. Studia przygotowują do pracy badawczej i praktyki psychologicznej 152

3.2. Zawód psycholog 153

3.3. Psycholog – jako profesjonalista, badacz i nauczyciel akademicki 159

3.4. Europejski Certyfikat Psychologa EuroPsy 164

3.4.1. Czym jest EuroPsy? 164

3.4.2. Model kompetencji zawodowych 168

3.4.3. EuroPsy w Europie i w Polsce 171

3.5. Specjalizacja, certyfikat, uprawnienia 176

3.6. Konieczność ustawicznego kształcenia 180

4. Jedna jest psychologia, ale z wieloma zastosowaniami 188

CZĘŚĆ III PSYCHOLOG JAKO PROFESJONALISTA 188

4.1. O integracji teorii i badań empirycznych z praktyką psychologiczną 188

4.2. Od teorii do praktyki. Cztery fazy przejścia od wyników badania naukowego do ich praktycznych zastosowań 191

4.2.1. Faza I – wytworzenia wiedzy naukowej 193

4.2.2. Faza II – upowszechniania wyników 195

4.2.3. Faza III – opracowania Programu Praktycznego Działania (PPD) 197

4.2.4. Faza IV – aplikacji PPD 204

4.3. Praktyka oparta na dowodach empirycznych 206

4.3.1. Diagnoza oparta na dowodach empirycznych 209

4.3.2. Terapia oparta na dowodach empirycznych 223

4.3.3. Terapia i inne rodzaje profesjonalnej aktywności oparte na dowodach empirycznych 233

5. Gdy psycholog występuje jako ekspert 242

5.1. Trzy role eksperckie podejmowane przez psychologa 242

5.2. Psycholog-badacz jako kompetentny krytyk naukowy 249

5.3. Dobre „wychowanie” badacza-krytyka 261

5.3.1. Postawa krytycznej otwartości 261

5.3.2. Odporność na pokusy 270

5.3.3. Unikanie konfliktu interesów 271

5.4. Niepożądane społeczne skutki złej krytyki naukowej 273

5.5. Psycholog-profesjonalista jako biegły sądowy 279

5.6. Psycholog-profesjonalista jako doradca i autor ekspertyz 286

6. Gdy psycholog występuje jako popularyzator 294

6.1. Kto, co i jak powinien popularyzować? 294

6.1.1. Istota popularyzacji 294

6.1.2. Cztery poziomy popularyzacji 299

6.2. W kierunku ustalenia granic popularyzacji wiedzy 309

7. Gdy psycholog angażuje się w działalność społeczną 320

7.1. Ochrona zdrowia psychicznego jednym z priorytetów Unii Europejskiej 320

7.1.1. Skutki rozwoju cywilizacji a społeczna rola psychologów 323

7.1.2. Psycholog jako badacz zjawisk społecznych 327

7.1.3. Psycholog zaangażowany w procesy społeczne 328

7.1.4. Psycholog świadczący pomoc wobec wyzwań i problemów społecznych 332

7.2. Przeciwdziałanie negatywnym zjawiskom 333

7.3. Promocja zdrowia i jakości życia 338

7.3.1. Psycholog pomaga w zdrowiu i chorobie 338

7.3.2. Psycholog a problemy i potrzeby osób starszych 341

7.4. Interwencja 344

8. Psycholog wobec problemów współczesności 352

8.1. Niektóre problemy popandemicznego świata 352

8.1.1. Lęk jako reakcja na pandemię i lęki społeczne 352

8.1.2. Trudne relacje społeczne w okresie pandemii i po niej 354

8.1.3. Lęk przed śmiercią 355

8.1.4. Popandemiczny wzrost? 356

8.2. Czterowymiarowy model zmian człowieka XXI wieku 357

8.2.1. Przemiany kulturowe o charakterze globalnym 357

8.2.2. Niepewność, iluzja wolności a tożsamość 359

8.2.3. Wymiary zmian 360

8.2.4. Człowiek wobec nowej fali cywilizacji 363

8.3. Psychologiczne implikacje zmian 366

8.3.1. Świat realny i wirtualny 366

8.3.2. Kultura młodych a tradycja 367

8.3.3. Brak tożsamościowego zakorzenienia i lęk przed przyszłością 369

8.3.4. Problem autentyczności 370

8.3.5. Uzależnienia, agresja społeczna, odmienność 373

8.3.6. Sens życia i ekonomia działań 375

8.3.7. Psychologia i psychologowie też będą inni 378

8.4. Jeszcze o wyzwaniach popandemicznego świata 379

8.4.1. E-interwencje 381

8.4.2. Niepewność i kryzys autorytetów 383

8.4.3. Psychologia: globalna czy lokalna? 384

8.4.4. Jak pracować z ludźmi w świecie kulturowo zróżnicowanym 385

8.4.5. Problemy a możliwości adaptacyjne człowieka 388

9. Nie tylko twarda wiedza naukowa, lecz także empatia 392

CZĘŚĆ IV NIE TYLKO WIEDZA… 392

9.1. Co jest potrzebne w zawodzie psychologa: wiedza i empatia 392

9.2. Profesjonalizm jako synteza wiedzy i empatii 393

9.3. Osiem cnót psychologicznych 397

9.3.1. Uważność 398

9.3.2. Otwartość 399

9.3.3. Wrażliwość 402

9.3.4. Asertywność 404

9.3.5. Rzetelność 406

9.3.6. Odpowiedzialność 409

9.3.7. Dalekowzroczność 411

9.3.8. Pokora 413

9.3.9. W kierunku metacnoty? 415

9.4. Jak to osiągnąć? 418

9.5. Podatność i odporność na wpływy kulturowe 422

10. Wrażliwość etyczna psychologa: badacza i profesjonalisty 428

10.1. Znaczenie wrażliwości etycznej w kształceniu i funkcjonowaniu zawodowym psychologów 428

10.2. Etyczny kontekst badania naukowego 437

10.2.1. Naukowa ważność podejmowanej tematyki 437

10.2.2. Podstawy kompetencyjne badacza 441

10.2.3. Umiejętności w zakresie planowania danego badania empirycznego 442

10.2.4. Przeprowadzanie badania empirycznego 444

10.2.5. Wyciągnięcie wniosków z przeprowadzonego badania 446

10.2.6. Traktowanie osób badanych 450

10.2.6.1. Prawo do poszanowania godności 450

10.2.6.2. Prawo do zapewnienia bezpiecznego udziału w badaniu 457

10.2.6.3. Prawo do wyrażenia w pełni świadomej zgody na udział w badaniu oraz do informacji o badaniu i wykorzystaniu przez badacza wyników 459

10.2.6.4. Prawo do poszanowania poufności, prywatności oraz anonimowości 463

10.2.6.5. Kilka uwag o zakresie działania uniwersyteckich komisji etycznych 466

10.2.7. Uczciwość badacza – naganne etycznie odstępstwa od naukowych standardów 471

10.2.7.1. p-hacking, fishing expedition (p < 0,05); efekt szuflady ( file drawer effect, publication bias) 472

10.2.7.2. HARKing (hypothesizing after the results are known) 477

10.2.7.3. Fabrykowanie danych ( fabrication), fałszowanie danych ( falsification), plagiatowanie (plagiarism) 478

10.2.7.4. Ghostwriting oraz guest authorship 484

10.2.7.5. Publikowanie w „drapieżnych” czasopismach (predatory journals) 487

10.2.7.6. Organizowanie się badaczy w „spółdzielnie autorów” 488

10.3. Etyczny kontekst działalności profesjonalnej 492

10.3.1. Etyka a praktyka psychologiczna 492

10.3.2. Etyka w praktyce psychologicznej 495

10.3.3. Nowe wyzwanie dla uniwersytetów 500

10.3.4. Poszanowanie praw klientów, pacjentów i innych adresatów usług psychologicznych 503

10.3.4.1. Etyka w diagnostyce i psychoterapii 503

10.3.4.2. Etyka w psychologii biznesu 517

10.3.5. Etyczne problemy w praktyce psychologicznej 522

10.4. Konieczność funkcjonujących regulacji prawnych dotyczących zawodu psychologa 530

Literatura 534

Indeks nazwisk 562

Indeks rzeczowy 569

O Autorach 579