"Powojenna historiografia polska jako pole walki"

Spis treści

Podziękowania 9

Przedmowa (Tomasz Zarycki) 11

Wstęp 16 1. Między nauką a polityką: zawód historyka w Polsce. Perspektywa historyczna 18

2. Dwie linie interpretacyjne 22

Historia jako kategoria interwencji państwa 23

Historycy jako aktorzy polityczni 25

3. Trzy wymiary ramy koncepcyjnej 28

Socjologia intelektualistów 28

Socjologia polityki publicznej 31

Badania nad historiografią 32

4. Materiały badawcze 33

5. Struktura pracy 37

Rozdział I. Polityka naukowa wytyczana przez władzepartyjno-państwowe. Nadejście „nowej historii” 39

1. Złożone przyczyny wymiany kadr w obrębie dyscypliny historycznej 41

Ku nowemu modelowi szkolnictwa wyższego 42

inspirowanej marksizmem 49

Centralizacja i planowanie badań naukowych 67

2. Odnowa historiografii w praktyce 72

Narzucenie nowego kanonu metodologicznego o nieprecyzyjnych konturach: marksizmu-leninizmu 72

Na marginesie świata akademickiego – historia najnowsza 84

Wnioski 91

Rozdział II. Stopniowe kwestionowanie ideologizacji nauki historycznej: „zwrot” 1956 roku 93 1. ,,Dogmatycy” kontra ,,rewizjoniści”? Historycy wobec zmian politycznych 95

Walka o definicję zawodu historyka 96

„Dogmatycy” kontra „rewizjoniści” czy działacze versus uczeni? 97

Zakwestionowanie partyjnych historyków 101

„rewizjonistami” – odmienne drogi życiowe 105

Jak stosować marksizm w historii? 109

Trudna definicja „postępowości” 109

Kwestia marksizmu w 1956 r 113

„Pesymizm błędnych tez” 117

Zakwestionowanie historii w służbie partii 119

Niesprecyzowany marksizm poszerzający granice wolności wypowiedzi 123

2. Przetasowania na stanowiskach i zmiana miejsc w obrębie dyscypliny 125

Mniej upartyjniona Rada Naukowa IH PAN 125

Wykluczenie historyków partyjnych z kierownictwa IH PAN 125

Opanowanie Redakcji „Kwartalnika Historycznego” przez kierownictwo IH PAN 128

Potwierdzenie autonomii dyscypliny: zjazdy Polskiego Towarzystwa Historycznego 131

Wycofanie się historyków partyjnych na uniwersytet i kwestia kształcenia przyszłych historyków 136

Wnioski 140

Rozdział III. Rok 1956 i jego konsekwencje: względnaautonomizacja historii najnowszej 142 1. Subdyscyplina o niewielkiej autonomii 143

„Atmosfera skrępowania wolności”: krytyka podporządkowania badań władzy politycznej 143

Zmagania z cenzurą 151

2. Między uczonym a profanem: historiografia dziejów najnowszych (1957–1979) 163

Produkcja naukowa lat 1957–1979 w kontekście czasopism naukowych 163

O II wojnie światowej: walka „przeciw faszyzmowi” i polska martyrologia 164

O Polsce Ludowej: historia partii, historia społeczeństwa 172

Czasopisma naukowe poświęcone historii najnowszej (koniec lat 50.–koniec lat 70.) 176

Historia podzielona: trzy ośrodki badawcze historii najnowszej 181

Wnioski 190

Rozdział IV. Uprawianie historii w kontekście zmianyustrojowej: kontestacja oficjalnej historiografii 192 1. Opozycyjna inteligencja 194

Stopniowe zrywanie intelektualistów z partią 194

„Uniwersytet Latający”: opozycyjna historia bez historyków? 201

Zapełnianie „białych plam”: tworzenie alternatywnej narracji 209

2. Zmieniać historię, żeby zmienić ustrój? Historia w szkole jako element walki politycznej w epoce „Solidarności” 214

procesu odnowy” 216

Propozycje „o charakterze politycznie tendencyjnym” 223

Opinie naukowo-polityczne 224

Zderzenie historii oficjalnej z historią opozycyjną 228

Pozycje i stanowiska w polu historii 236

3. Wpływ „karnawału «Solidarności»” na rozwój historiografii naukowej 241

Publikacje historyczne z lat 80 241

politycznej oraz ich autorzy 250

Dwójka autorów o różnych biografiach 251

Polska XX w. widziana oczyma Wojciecha Roszkowskiego: historia wartości 256

Geneza Polski Ludowej Krystyny Kersten: historia „na zimno” 259

Wnioski 262

Dawni i nowi specjaliści od historii najnowszej po 1989 r 266

najnowszej 264 1. Redefinicja historii 266

Wzrost zainteresowania historią najnowszą 266

Polemika charakterystyczna dla odnowy historiografii 274

Historia „prawdziwa” i powrót pozytywizmu 281

Rewizja dziejów Polski Ludowej: między nauką a polityką 281

Kwestia oceny PRL oraz jego miejsca w dziejach Polski 287

2. Rozliczanie komunizmu jako nowe ograniczenie heteronomiczne 294

Przegrupowania polityczne i zarządzanie dziedzictwem PRL 296

Kwestia archiwów służb bezpieczeństwa i ich wykorzystywania 300

Powstanie ministerstwa historii: o Instytucie Pamięci Narodowej 303

3. Ograniczenia polityczne i ekonomiczne 309

Prawa rynkowe 310

Zróżnicowana dynamika karier 313

Sytuacja sprzyjająca popularyzatorskiej działalności publikacyjnej 317

Wnioski 321

Rozdział VI. Państwo i historia w epoce IPN 323 1. Państwowa polityka historyczna 325

Stara idea w nowych szatach 326

Spór środowiskowy: analiza socjologiczna debaty o ‘polityce historycznej’ 334

Obrona „polskiego punktu widzenia”: spuścizna ‘polityki historycznej’ 345

2. ‘Polityka historyczna’ a przeobrażenia zawodu historyka 350

historycznej’ 351

Cenckiewicz i Gontarczyk: między historykami- biurokratami a historykami-aktywistami 361

Historycy-aktywiści czy „policjanci pamięci”? Co sprawa Wałęsy mówi o przenikaniu się dyskursów historycznego, sądowniczego i aktywistycznego 361

„Przyczynek do biografii” Wałęsy i jego recepcja 365

Być historykiem w IPN 370

Historycy-urzędnicy 371

Twórczość historiograficzna a struktura pola historii 375

Wnioski 379

Zakończenie 381

Spis tabel i wykresów 386

Wykaz skrótów 388

Bibliografia 391

Indeks osób 402