"Humanizm-dialog-tożsamość. Edukacja europejska na tle wyzwań globalnych"

Spis treści

Wprowadzenie 9

Rozdział 1. Kształtowanie postawy humanistycznej współczesnego człowieka w oparciu o dziedzictwo kulturowe ludzkości 13

1.1. Kondycja wychowania moralnego w perspektywie edukacji i pedeutologii jutra 13

1.1.1. Słowo wstępne - człowiek w rzeczywistości społecznej początku XXI w 13

1.1.2. Przyczyny i propozycje przezwyciężania współczesnego kryzysu moralnego 15

Zmniejszanie się liczby nakazów i zakazów moralnych 15

Niezgodność między teorią a praktyką postępowania etycznego 16

Umiejętność odróżniania zachowań moralnych od wierzeń i przekonań 16

1.1.3. Przekształcenia polityczno-ekonomiczne tłem i wyzwaniem dla wychowania moralnego na przykładzie społeczeństwa rosyjskiego 17

Zalecenia dla wychowawców i rodziców, od czego rozpoczynać edukację ku wartościom 17

Historyczna spuścizna ideologii zamiast kanonu wartości 18

Ideały wyznawane przez Rosjan a praktyka życia codziennego 18

Zmiany podczas pieriestrojki i liberalizacji gospodarki 18

1.1.4. Edukacja multikulturowa i multietniczna drogą rozwoju człowieka XXI w 19

Odradzające się priorytety życiowe młodych moskwian wyzwaniem dla pedagogów 19

Potrzeba wzajemnego poznawania się jako wyzwanie dla edukacji w nowym stuleciu 19

Edukacja multikulturowa: historia, założenia i zmieniające się do niej podejście 20

Edukacja międzynarodowa: początki, patronat i przesłanie 22

Synteza edukacji multikulturowej z edukacją międzynarodową warunkiem humanistycznego wychowania współczesnego człowieka 23

1.1.5. Rozwój zawodowy nauczycieli z Wysp Południowego Pacyfiku jako wymóg edukacji dla przyszłości 24

Prowadzenie studiów licencjackich dla czynnych zawodowo nauczycieli w Uniwersytecie Południowego Pacyfiku na Fidżi 24

Oczekiwania wobec współczesnego nauczyciela w głównych nurtach dyskursów społecznych 25

Dostępność kształcenia wyższego dla nauczycieli 27

Oczekiwania, korzyści i nadzieje z ukończenia studiów w opiniach nauczycieli 27

Nauczyciel antypodów wobec globalnych wyzwań edukacyjnych: technologii informacyjnej, poradnictwa i zarządzania szkołą 29

1.1.6. Podsumowanie - uniwersalne wartości humanistyczne podstawą dla lokalnej praktyki edukacyjnej 30

1.2. Twórczy kontakt ze sztuką jednym z podstawowych warunków wychowania człowieka XXI w 31

1.2.1. Słowo wstępne - jakiego człowieka potrzebuje współczesna dynamiczna rzeczywistość? 31

1.2.2. Człowiek merkantylny według E. Fromma 32

1.2.3. Konieczność otwierania się na innych ludzi i podejmowania dialogu jako droga do wspólnej przyszłości 33

Cztery filary edukacji według J. Delorsa 34

Trzy wymiary edukacji ustawicznej według R. Kidda 34

1.2.4. Możliwości realizowania edukacji permanentnej w trakcie kształcenia na poziomie wyższym 35

Rola sztuki w edukacji ustawicznej 35

Cechy sztuki i jej wymagania stawiane przed dzisiejszym człowiekiem 36

Celowość, zakres i sposoby a możliwości powszechnego kształcenia muzycznego 36

1.2.5. Podsumowanie - wychowywanie przez sztukę drogą do pozytywnej metamorfozy jednostki 37

1.3. Multikulturowość w muzyce - nauczyciel muzyki wobec wyzwań edukacji humanistycznej 39

1.3.1. Słowo wstępne - postmodernistyczna walka o pojedynczego człowieka 39

1.3.2. Całościowo rozwijający się człowiek jako podmiot edukacji humanistycznej i antropologii funkcjonalnej według B. Malinowskiego 39

1.3.3. Walory multikulturowego kształcenia humanistycznego 41

1.3.4. Wzrost zainteresowania organizacji, instytucji i młodzieży folklorem muzycznym świata 42

1.3.5. Zalety poznawania, obcowania i przeżywania folkloru muzycznego z różnych stron świata 43

1.3.6. Badania międzykulturowe stosunku młodzieży do muzyki etnicznej 44

1.3.7. Etapy prowadzące do uwzględnienia problematyki obcych kultur muzycznych w procesie kształcenia 47

Merytoryczne przygotowanie nauczycieli i ich osobiste zaangażowanie 47

1.3.8. Podsumowanie – odpowiedzialna swoboda nauczyciela muzyki w doborze wartościowych przykładów muzycznych 49

Kształcenie uczniów do wieloetnicznego świata przez zróżnicowaną kulturowo muzykę 49

Potrzeba opracowania nowoczesnych podręczników i pomocy dydaktycznych 49

1.4. Fenomen kulturowy flamenco i jego recepcja w Polsce 51

1.4.1. Słowo wstępne – moje pierwsze spotkanie z flamenco 51

1.4.2. Krótka historia Cyganów andaluzyjskich i narodziny cante flamenco 52

Andaluzja – ziemia gościnna dla wielu kultur i systemów muzycznych 53

Charakterystyczne cechy dwóch głównych rodzajów flamenco (cante hondo i cante chico) 54

Zagadka nazwy flamenco – przypuszczalne/możliwe wyjaśnienia 54

1.4.3. Recepcja flamenco w Polsce 56

Istota pojęcia i zjawiska recepcji muzycznej 56

Recepcja flamenco w Polsce przed II wojną światową 57

Informacje pojawiające się w źródłach drukowanych od lat 80. XX w 59

Recepcja flamenco w Polsce po II wojnie światowej 59

1.4.4. Podsumowanie – wzrastająca popularność flamenco w Polsce 63

Spotkania ze sztuką flamenco „na żywo” (szkoły tańca, festiwale) 63

1.5. Europejczycy a Inni: czy powinniśmy być tolerancyjni? 64

1.5.1. Słowo wstępne – medialna, powierzchowna moda na tematy z „obszaru etno” 64

1.5.2. Przekonanie o wyższości kultury europejskiej nad spuścizną kulturową innych kontynentów 65

Przykłady europocentrycznego odbioru sztuki dalekich narodów w opozycji: „nasze – obce” 65

„Pierwotny”, „prymitywny”, „gorszy”, „dziki” – określeniami człowieka spoza Europy (niezależnie od czasu i stopnia rozwoju jego kultury) 68

1.5.3. Tolerancja jako postawa wobec nie-Europejczyka: dwa typy rozumienia tolerancji 70

1.5.4. Podsumowanie – rezygnacja z różnorodnie interpretowanej tolerancji na rzecz zaciekawienia i otwartości wobec Innych 73

2.1. Nauczyciel technologii informacyjnej (TI) wobec konieczności spotykania się mieszkańców świata 75

Rozdział 2. Wdrażanie do prowadzenia dialogu i praktyki doświadczania Inności jako zadanie dla nowoczesnej edukacji 75

2.1.1. Słowo wstępne – odpowiedzialność nauczyciela TI za bezpieczne wprowadzenie ucznia w nieprzewidywalny świat mediów 75

2.1.2. Spotkanie jako forma kontaktów międzyludzkich 76

2.1.3. Typy kontaktów w dziejach ludzkości 77

Budowanie murów, odgradzanie się od obcych 77

Wojny 77

Dialog z Innymi 78

2.1.4. Nauczyciel TI jako realizator idei wychowania do pokojowego spotykania się społeczeństw i kultur 80

Oczekiwania stawiane przed nauczycielem TI 80

Charakterystyka optymalnie przygotowanego do pracy nauczyciela TI 81

Miejsce na humanistyczne aspekty w pracy pedagogicznej nauczyciela TI 84

2.1.5. Kształtowanie w uczniach postawy krytycznej i zarazem otwartej na Innego człowieka 85

Trudności z odbiorem przekazów medialnych – dominacja treści nienarracyjnych nad narracyjnymi 86

Koncepcja kształcenia systemowego jako czytelna i wszechstronna propozycja/ pomoc dla edukacji medialnej 87

Konieczność humanistycznej interpretacji treści przekazów medialnych 88

System wartości jako niezbędne odniesienie do odbieranych i nadawanych tekstów 88

2.1.6. Podsumowanie – rosnące możliwości technologiczne Internetu a stopień gotowości człowieka na spotkanie z drugimi ludźmi 90

2.2. Zróżnicowanie metod kształcenia studentów pedagogiki w ramach przedmiotu „edukacja medialna” 91

2.2.1. Słowo wstępne – alternatywny pomysł na realizację zajęć dotyczących edukacji medialnej 91

2.2.2. Szkolna zabawa karnawałowa jako wielowymiarowe zadanie studentów pedagogiki 92

2.2.3. I etap zajęć – dominacja nauczyciela akademickiego 92

Prezentacja wybranych obszarów kulturowych świata poprzez przykłady muzyczne 93

Zastosowane metody nauczania na tym etapie pracy 95

Metody uczenia się studentów 96

2.2.4. Drugi etap zajęć – przewaga aktywności własnej studentów 97

Prace nad plakatami 97

Przygotowanie prezentacji zabaw muzyczno-ruchowych nawiązujących do kultury wybranego kraju 101

Wykorzystane metody uczenia się w drugim etapie realizacji zadania 102

2.2.5. Podsumowanie – walor dydaktyczny i osobisty świadomego posługiwania się metodami kształcenia przy realizacji zadań o międzykulturowych treściach 103

2.3. Bajka środkiem wprowadzania w wybraną kulturę świata 105

2.3.1. Słowo wstępne – potrzeba fantastyki w zracjonalizowanym świecie 105

2.3.2. Bajka: uniwersalne wyznaczniki gatunku 106

Swoistość gatunku bajki 106

Zalety bajki 108

2.3.3. Kontekst lokalny wybranych bajek 110

Bajka polska – O żelaznym wilku 110

Bajka europejska – O Czerwonym Kapturku 112

Bajka brazylijska – Sambalele 115

2.3.4. Porównanie cech przytoczonych bajek 117

2.3.5. Podsumowanie – budowanie wspólnoty międzynarodowej dzięki poznawaniu podobieństw i różnic między społeczeństwami 120

2.4. Propozycje poznawania kultur muzycznych świata w edukacji ogólnokształcącej 121

2.4.1. Słowo wstępne – szanse na wprowadzanie uczniów w świat muzyki etnicznej w zreformowanej polskiej szkole 121

2.4.2. Międzynarodowa idea działania na rzecz humanistycznego rozwoju człowieka (UNESCO i Klub Rzymski) 122

2.4.3. Propozycje etnomuzycznych lekcji w szkole 123

Wspólne założenia prezentowanych przykładów 123

Muzyka ludu Ndebele z Zimbabwe 124

Pieśni pracy zbieraczy orzechów kokosowych kenijskiego wybrzeża Oceanu Indyjskiego 126

Obrzęd uzdrawiania chorego z kenijskich gór Cherengany Hills 127

Religijna muzyka z regionu Beludżystanu – krainy na granicy Pakistanu i Iranu 129

Sakralna muzyka aztecko-katolicka współczesnego Meksyku 131

Wartości patriotyczne w muzyce Laosu 132

Krytyka współczesnych zagrożeń (narkotyków i innych używek) wyrazem tradycyjnej islamskiej moralności z Wybrzeża Kości Słoniowej 134

2.4.4. Podsumowanie – ideały „pięknego człowieczeństwa” i „społeczeństwa ludzi” wyzwaniem dla współczesnej edukacji 135

2.5. Prastara muzyka poławiaczy pereł znad Zatoki Perskiej a potrzeba kształcenia postaw na rzecz dialogu 139

2.5.1. Słowo wstępne – wspólne, pierwotne korzenie ludzkości tkwiące w źródłowej muzyce Bahrajnu 139

2.5.2. Spotkanie z Bahrajnem 140

Pochodzenie nazwy państwa i jego dzisiejsze oblicze 140

Krok w historię – być może do najstarszej kultury świata 141

Mit o Gilgameszu 142

2.5.3. Poławiacze pereł i ich muzyka 143

Trud i niebezpieczeństwa tradycyjnego wyławiania pereł 143

Rytualna muzyka poławiaczy 144

2.5.4. Szanse i środki dotarcia do istoty człowieczeństwa poprzez świat sztuki 145

Wartości, uczucia, emocje wyrażane poprzez muzykę 146

Wielość kulturowych sposobów realizowania tych samych wartości ogólnoludzkich 146

2.5.5. Podsumowanie i Post Scriptum: potrzeba przebudzenia świata zachodniego z muzycznego milczenia szansą na dialog międzykulturowy 147

3.1. Powrót do rodzimego folkloru odpowiedzią na bezimienną egzystencję w kulturze globalnej 149

3.1.1. Słowo wstępne – współczesność w oczach młodzieży 149

Rozdział 3. Budowanie tożsamości kulturowej Polaków w obliczu szans i zagrożeń współczesnego świata 149

3.1.2. Samotność człowieka masowego 150

Samostwarzanie się człowieka w supermarkecie kultury 150

Masa według J. Ortegi y Gasseta 151

Media i odbiorca masowy 152

Smutna samotność współczesnego człowieka 152

3.1.3. Samotność w perspektywie filozoficznej 153

Egzystencjalizm jako wyraz pesymistycznego stosunku do samotności 154

Pozytywne i negatywne rozumienie samotności 154

3.1.4. Powrót do korzeni alternatywą dla bezwartościowych pragnień i działań człowieka masowego 157

Codzienna egzystencja człowieka masowego 157

Konieczność pielęgnowania własnej tożsamości 157

Taniec jako jeden z najważniejszych elementów polskiej tradycji kulturowej 158

Zabawy w Polsce szlacheckiej 158

Polskie tańce narodowe 159

Współczesny stosunek do tańców polskich (wyniki sondażu) 160

3.1.5. Podsumowanie – zespoły folklorystyczne zbiorowościami, którymi warto się inspirować 162

3.2. Kultura życia rodzinnego Polski Szlacheckiej przesłaniem dla współczesnych Polaków 163

3.2.1. Słowo wstępne – niepokoje dzisiejszego rodzica 163

3.2.2. Pytania o charakter współczesnej edukacji 164

Integrowanie wiedzy „domowej” ucznia ze „szkolną” wiedzą naukową 164

Kwestia uspołeczniania instytucji społecznych (szkoły i rodziny) 164

Społeczeństwo masowe i jego kultura jako siła socjalizacji 165

3.2.3. Kultura i obyczajowość Polski szlacheckiej 166

Niezwykłość polskiej kultury wg obcokrajowców 167

śycie i cechy rodziny szlacheckiej 168

Ziemiańskość 168

Otwarty charakter kultury polskiej 171

3.2.4. Podsumowanie – współczesna potrzeba wychowywania uczniów do zakładania własnych, silnych i wartościowych rodzin na wzór tamtych szlacheckich 173

Patriotyzm wyrazem umiłowania ojczyzny i troski o nią 173

3.3. Typ człowieka globalnego na przykładzie studenta uniwersytetu wirtualnego 175

3.3.1. Słowo wstępne – „nowości” czasów współczesnych 175

3.3.2. Charakterystyka rzeczywistości „ekonomicznej” i oczekiwania wobec uniwersytetu tradycyjnego 175

3.3.3. Uniwersytet wirtualny – kontrowersje wokół idei kształcenia on-line 178

Cechy i zakres zjawiska 178

Różnice między uniwersytetem tradycyjnym a wirtualnym 178

3.3.4. Student–klient uniwersytetu wirtualnego jako model przedstawiciela klasy średniej 180

Kto i z jakich przyczyn może zostać studentem wirtualnym? 180

Społecznie i medialnie wykreowane potrzeby, pragnienia i marzenia studenta uniwersytetu wirtualnego 181

Wizerunek zewnętrzny studenta–klienta 182

3.3.5. Podsumowanie – szanse człowieka globalnego na pełny rozwój w obliczu wirtualnej jednostronności i fikcji 183

3.4. Kształtowanie tożsamości współczesnego Polaka przez kontakt z odległą kulturą 185

3.4.1. Słowo wstępne – możliwości edukacyjnego wykorzystania medialnego zainteresowania muzyką etniczną 185

3.4.2. Posługiwanie się perspektywą międzykulturową w celu budowania własnej tożsamości 186

Korzyści z międzykulturowego kształcenia muzycznego 186

Od etnopopu do źródłowej muzyki etnicznej 186

3.4.3. Spotkanie z kulturą egzotycznych wysp seszelskich 188

Historia wysp: kształtowanie się archipelagu i dzieje jego zasiedlania 188

Współczesność kraju 190

Przyrodnicze atrakcje „raju na Ziemi” 191

Tradycje społeczno-kulturowe Seszelczyków 192

Muzyka „z wysp” 193

Muzyka „z lądu” 194

3.4.4. Charakterystyka sztuki społeczeństwa seszelskiego 195

3.4.5. Problem tożsamości „niezagrożonej” 197

Warunki kształtowania współczesnej tożsamości 197

3.4.6. Podsumowanie – analogie między daleką kulturą wysp seszelskich a kulturą polską inspiracjami dla twórczej kreacji siebie 199

Tożsamość wynikiem potrzeb globalnie wykreowanych lub własnych 199

3.5. Świat zglobalizowany a życie rodzinne – wyzwania dla edukacji XXI w 202

3.5.1. Słowo wstępne – świat jako kula, czyli o konsekwencjach ludzkich działań 202

3.5.2. Siła mediów i jej wpływ na współczesnego człowieka 202

Medialne opisanie świata 203

Antyreguły współczesnego życia 204

Potrzeba tworzenia silnej tożsamości 204

3.5.3. Budowanie tożsamości kulturowo-rodzinnej 205

Niezbędność posiadania własnej kultury w celu możliwości prowadzenia dialoguz Innymi 205

Świadomość istnienia siebie na tle Innych 206

3.5.4. śycie rodzinne jako naturalne środowisko wpajania wartościowych i godnych szacunku sposobów myślenia, działania i zachowania 207

Historyczny aspekt modelu polskiej kultury życia rodzinnego 207

Powstawanie „doświadczonej” tożsamości w wyniku „podróży” międzykulturowej 207

Świadome i pozytywne kreowanie siebie w dialogu z Innymi 208

Możliwość autokreacji dzięki zapleczu rodzinnemu – cechy dobrej rodziny 208

Współczesna konfrontacja polskiej „wizytówki” życia rodzinnego z życiem rodzinnym w innych kulturach 208

3.5.5. Podsumowanie – przesłania dla edukacji XXI w 209

Zakończenie 210

Bibliografia 213

Chapter 1. A Creation of Human Behaviour of a Contemporary Man with the Support of the World Cultural Heritage 219

A Condition of Moral Education in the Perspective of Tomorrow’s Education and Pedeutology 219

A Creative Contact with Art as One of Prime Conditions of a XXI c. Man’s Education 219

Humanizm – Dialog – Identity. European Education on the Background of Global Challenges (Summary) 219

Cultural Phenomenon of Flamenco and Its Reception in Poland 220

Multicultural Ideas in Music – a Teacher of Music and Challenges of Humanistic Education 220

Chapter 2. A Process of Implementation to Dialog and to Practise/Experience the Difference as a Task of a Modern Education 221

Europeans and the Others: Should We Be Tolerant at All 221

IT Teacher in Front of the Must of Common Contacts Between the Inhabitants of the World 221

A Fairy-Tale as a Mean of Introducing Children into a Chosen World Culture 222

A Variety of Methods in Educating Students of Pedagogy in the Course of “Media in Education” 222

Bahrain – Primeval Music of Pearl Divers of the Persian Gulf and Today’s Need for Developing Attitudes for Dialogue 223

Suggested Ways of Learning about Musical World Cultures in General Education 223

Chapter 3. Building the Cultural Identity of Poles in the Face of Changes and Menaces of the Contemporary World 224

A Comeback to the Native Folklore as an Answer to the Nameless Existence in the Global/Mass Culture 224

The Culture of Family Life of Sarmatian Poland as a Valuable Suggestion for Contemporary Poles 224

Virtual University Student as an Example of a Type of a Global Man 224

Creating an Identity of Contemporary Pole through the Contact with a Remote Culture 225

Globalised World and a Family Life – Challenges for the XXI c. Education 225