"Człowiek, wychowanie i praca w kapitalizmie. W stronę krytycznej pedagogiki pracy"

Table of Contents

Wstęp 10

CZĘŚĆ 1. PRACA JAKO PUSTE ZNACZĄCE – TEORETYCZNE RAMY POSTĘPOWANIA BADAWCZEGO 18

Wprowadzenie 20

Rozdział 1. Zasada korespondencji i puste znaczące 24

1.1. Szkoła w kapitalizmie – zasada korespondencji i kolizja praw 24

1.2. Puste znaczące, hegemonia i pedagogia 47

Rozdział 2. Pedagogika krytyczna i badania zaangażowane – interesy i naiwność 66

2.1. K. Mannheim versus M. Horkheimer – ideologia i interesy 67

2.2. Pedagogika krytyczna i wartościowanie postmodernizmów 72

2.3. P. Freire i A. Gramsci – o intelektualistach, krytyce i naiwności 77

Rozdział 3. Organizacja badań własnych 88

3.1. Cel badawczy, problem badawczy, pytanie badawcze 88

3.2. Definicje przypadków i dobór próbki 89

3.3. Fenomenografia i krytyczna analiza dyskursu (KAD) – uzasadnienie stosowania 92

3.4. Narzędzia badawcze, gromadzenie danych, analiza i interpretacja 94

3.5. Prowadzenie badań i specyfika materiału badawczego 100

CZĘŚĆ 2. PEDAGOGIKA PRACY JAKO STRUKTURA I PROCES 102

Wprowadzenie 104

Rozdział 4. Przemiany dyskursu pedagogiki pracy – kastracja Marksa i realizm kapitalistyczny 106

4.1. Przemiany dyskursu pedagogiki pracy jako „kastracja” Marksa 109

4.1.1. Pojęcie „pracy” 109

4.1.2. „Alienacja w procesie pracy” versus „wyzwolenie pracy” 114

4.2. Logika homo oeconomicus jako formuła przekształceń dyskursu pedagogiki pracy. Pomiędzy człowieczeństwem a Totalnym Zarządzaniem Jakością 123

4.2.1. Logika homo oeconomicus 124

4.2.2. Pojęcie „humanizacji warunków pracy” w kontekście logiki homo oeconomicus 125

4.2.3. Pojęcia human relations i „demokratycznego stylu kierowania” 131

4.2.4. TQM versus człowieczeństwo 133

4.2.5. Pojęcie „dyscypliny pracy” 135

4.3. W złym guście o wymiotach narracji. Edukacja w przekształceniach dyskursu pedagogiki pracy w kontekście pedagogiki emancypacyjnej P. Freire 136

4.3.1. Trzy poziomy metafory wymiotów narracji 137

4.3.2. Zagadnienie celów wychowania – pojęcia „celów ogólnych”, „celów systemu oświaty”, „celów wychowania socjalistycznego” 141

4.3.3. Przekształcenia pojęcia „pracownika” 145

4.3.4. Pojęcie TQM jako centralna kategoria pedagogiki pracy 149

Rozdział 5. Pedagogika pracy dziś – fantazje, fetysze i horror Realnego 156

5.1. Fantazja wolności – nie ma „bezpłodnych marzeń” 158

5.2. Rynek pracy, wola pracodawców i adaptacja – fetysze pedagogiki pracy 160

5.3. Humanizacja pracy i pełne zatrudnienie – fantazje pedagogiki pracy 181

5.4. Horror pracy w kapitalizmie – antynomie demokracji i kapitalizmu, paradoksy pedagogiki pracy 191

CZĘŚĆ 3. WYCHOWANIE PRZEZ PRACĘ I DLA PRACY W CYKLU ŻYCIA – SENSY PRACY W KAPITALIZMIE 204

Wprowadzenie 206

Rozdział 6. Ocena szkolna i obsceniczność prawa – pomiędzy byciem kimś a byciem nikim. Znaczenia nadawane doświadczeniu szkolnemu przez gimnazjalistów 208

6.1. Wymagania dydaktyczne w percepcji nauczycieli 210

6.2. Ocena szkolna jako centralna kategoria definiująca znaczenie szkoły 212

6.3. Między byciem kimś a byciem nikim – gimnazjaliści wobec obscenicznego prawa 222

Rozdział 7. Młodzież wobec ideologii merytokratycznej – pozytywna socjalizacja oszukanego pokolenia 228

7.1. Egzaminy zewnętrzne w szkolnictwie powszechnym – technologia ucisku 230

7.2. Merytokratyczna fantazja – „sprawiedliwe konstruowanie nierówności” 231

7.3. Generowanie struktury społecznej w świadomości potocznej gimnazjalistów 233

7.4. Ideologiczny potencjał koncepcji merytokratycznej 241

Rozdział 8. Praca szkoły w kontekście znaczeń nadawanych pracy przez gimnazjalistów – wokół pedagogiki pracy 248

8.1. Uczniowie wobec pracy – szkoła pracy szkołą przymusu 252

8.2. Dyscyplina w szkole i pracy – interpretacja za M. Foucaultem 265

8.3. Puste znaczące, zasada korespondencji i treść znaczenia pracy 268

Rozdział 9. Demokracja ekonomiczna i wychowanie 272

9.1. Fantazja o pracy bez pracy 275

9.2. Praca, czas wolny, sztuki wyzwolone i niewolnictwo 279

9.3. W stronę demokracji ekonomicznej 282

Rozdział 10. Alibi niskich zarobków. O wysokiej randze bezinteresowności w ideologii zawodowej nauczycieli 286

10.1. Alibi niskich zarobków – dowód bezinteresowności nauczycieli? 289

10.2. Nauczanie jako powołanie – życie „dla” nauczania 292

10.3. Nauczanie jako zawód – życie „z” nauczania 299

Rozdział 11. Odpowiedzialność, kompromis, kompromitacja. Sens pracy w ideologiach zawodowych nauczycieli 308

11.1. Albo kompromis, albo kompromitacja 310

11.2. Dyskredytacja obowiązku – obowiązek jako świadomość fałszywa 313

11.3. Nauczycielskie zobowiązania wobec sensu pracy w szkole 316

Rozdział 12. „Uczniowie z problemami”, problem z uczniami i idealna lekcja (o zawodzie nauczyciela) 348

12.1. „Uczniowie z problemami” 349

12.2. „Środowisko” nauczycielskim alibi 355

12.3. „Problem z uczniami” 359

12.4. Fantazja idealnej lekcji, organizacja rozkoszy i boom edukacyjny 362

12.5. Satysfakcja, dyssatysfakcja i techniki siebie (podsumowanie) 366

Rozdział 13. Determinacja ekonomiczna i przeżycie – pracownicy wykonujący prace proste i młodzi specjaliści o pracy 370

13.1. Samookreślenie podmiotu pracy 370

13.2. Ekonomia surwiwalu – życie i przymus na wejściu do świata pracy 377

13.3. Czas pracy, przymus i czas wolny 386

13.3.1. Transakcja i kontrola 394

13.3.2. Czas pracy i czas wolny – delimitacja granicy 398

13.3.3. Czas wolny to nie czas pracy – definicje i opisy czasu wolnego 402

13.3.4. Twórczość – może praca nie jest blokadą rozwoju? 408

Rozdział 14. Emeryci – praca, uczenie się i „skok do królestwa wolności” 414

14.1. Afirmacje 415

14.1.1. Interakcje 418

14.1.2. Zdrowie psychiczne i fizyczne 421

14.1.3. Amatorstwo i ekonomia – „Przejdzie Pan na emeryturę, to Pan zobaczy” 423

14.1.4. Prawda i piękno – przymus z innego porządku 426

14.2. Bycie-dla-siebie – skok do królestwa wolności 430

14.2.1. Przejście na emeryturę i wspomnienie pracy 434

14.2.2. Bycie-dla-siebie i afirmowana aktywność 442

14.2.3. Afirmowana aktywność i przewartościowanie czasu wolnego 445

14.3. Zakończenie – emerytura, skok do królestwa wolności czy obierka ziemniaczana? 448

CZĘŚĆ 4. ZNACZENIA PRACY W DYSKURSIE MASOWYM – HEGEMONIA I DEMOKRACJA EKONOMICZNA 456

Wprowadzenie 458

Rozdział 15. Praca idealna, horror pracy i lęk przed byciem nikim 464

15.1. Fantazja o idealnej pracy 465

15.2. Horror pracy i bezrobocia 476

Rozdział 16. Idealny pracownik, horror homo oeconomicus i demokracja ekonomiczna 492

16.1. Praca jako koszt i fantazje o pracowniku 492

16.2. Horror pracodawców 496

16.3. Homo oeconomicus i demokratyczna kontrola 503

16.4. Hegemonia kapitalizmu – „my” i „nasza gospodarka” 507

16.5. Mały słowniczek kapitalistycznej nowomowy 518

Zakończenie 526

Bibliografia ogólna 536

Bibliografia pedagogiki pracy 546