Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rozdział1
Ewolucjapieniądzairozwójbankowości
Pojęciapieniądzaibankusązesobąściślezwiązane.Słowate,zanimprzybraływspółczesnycharakteriznaczenie,istniały,będącjeszczeniewpełnizdefiniowane.
Pieniądzjakośrodekwymianypowstałzpotrzebyusprawnieniaobrotuwgospodarce.Wyłoniłsięonjakotowarszczególnyspośródwieluinnychtowarów.Jegozaletą
byłoprzedewszystkimto,żeułatwiałwymianę.Najczęściejbyłytoskóry,futra,kawałkitkaninlubmetalu.Równieżwobecnychczasach,wwarunkachdużej
destabilizacjistosunkówpieniężnych,np.podczashiperinflacji,pewnetowary(najczęściejtytoń,spirytuslubzłoto)pełniąfunkcjępieniądza.Tegotypusurogatyzwane
sątakże„płacidłami”.Definicjasłownikowaokreślapieniądzjako:„…powszechnyśrodekwymiany,którydziękiswoimfunkcjommożebyćwymienionynawszystkie
towary…”1.
1.1.Ewolucjapieniądza
WpołowieIIItysiącleciap.n.e.,wstarożytnymEgipcie,zaczętoużywaćpieniądzawformiemetalowychsztab,którewraziepotrzebyciętonamniejszeczęści.
Wpodobnejpostaci,niewielepóźniej,pieniądzpojawiłsięwChinach.NajstarszeokrągłemetalowemonetyznanesązSardeswLidii(AzjaMniejsza)zok.650roku
p.n.e.Starożytnesystemymonetarneopartebyłynazłocie,srebrze,atakżenamiedzi.Wartośćmonetrównałasięwówczaszawartemuwnichmetalu.Zmiany
wzajemnychrelacjicentychmetalioraz„psuciemonety”przezwładcówpowodowałystopniowądeprecjacjępieniądza.PoupadkuRzymu,wEuropienastąpiłokres
pieniężnegochaosu.KrestakiejsytuacjipołożyłareformaKarolaWielkiego(ok.800roku)wprowadzającasystemwalutysrebrnej(denarowy:1funt=20solidów=240
denarów).Zjawiskostopniowego„psuciamonet”przezwładcówdoprowadziłodopowstaniatzw.brakteatów,czylitakcienkichmonet,żewybiciewzorumożliwebyło
tylkonajednejstronie.NaprzełomieXIIiXIIIwiekudoszłodoreformygroszowej.Polegałaonanawprowadzeniu„grubej”,solidnejmonetysrebrnej.WPolsce
nastąpiłotook.1300rokuibyłytogroszeczeskielubpraskie.WIIpołowieXIIIwiekupojawiłysiędodatkowomonetyzłote:w1252roku–florenweFlorencjiiw1284
roku–dukatwWenecji.Doprowadziłotodopowstaniasystemubimetalicznego,opartegorównocześnienazłocieisrebrze.
WPolscenastąpiłotodopierow1528roku.WXVIwiekunapływsrebradoEuropyzAmerykispowodowałdeprecjacjęsrebrawstosunkudozłota.Złotypolski
pojawiłsięjakojednostkarozrachunkowa(równowartość30groszy)wpołowieXVwieku,ajakorealnamonetaw1564roku2.
Rozwójpieniądzarozrachunkowegonastąpiłuproguczasównowożytnychnaskutekpowstawaniabankówpublicznych.PierwszebankiemisyjnepowstaływXVII
wieku(SverigesRiksbankw1668roku,BankofEnglandw1694roku).RównocześniepojawiłysięwEuropiepieniądzepapierowe,któreznanejużbyływChinach
odok.IXwieku.WIIpołowieXVIIIwiekuorazwokresiewojennapoleońskichpowszechniefinansowanowojnyniewymienialnymnakruszecpieniądzempapierowym.
Pierwszejpolskiejemisjipieniądzapapierowegodokonanow1794roku.
WXIXwiekuniektórepaństwa,m.in.WielkaBrytania,zdecydowałysięnasystemwalutyzłotejtzw.GoldStandard.SystemwalutykruszcowejwXIXwieku
oznaczał,żewobiegubyłybanknotywymienialneprzezbankcentralnynakruszec–nażyczenieichposiadacza.Iwojnaświatowaspowodowałapowszechneodejście
odtejwymienialności.Pozakończeniuwojnywwielukrajachdoszłodoinflacji,anawethiperinflacji.Stabilizacjewalutowewlatach20.XXw.(wPolscew1927roku)
polegałynapowrociedowymienialnościbanknotównakruszec,alewograniczonysposób:wsystemieGoldBulionStandard–wymienialnośćnienamonety,lecz
nasztabyzłota;awsystemieGoldExchangeStandard–wymienialnośćnazłotolubinnewalutywymienialnenazłoto.Wielkikryzysgospodarczywlatach1929–1933
przyniósłodejścieodsystemuwalutykruszcowej.PodczaskonferencjiwBrettonWoods(USA)w1944rokupowołanodożyciaMiędzynarodowyFunduszWalutowy
(IMF–InternationalMonetaryFund).Jegocelembyłastabilizacjastosunkówwalutowychnaszczeblumiędzynarodowym.SystemtenzostałnazwanyDollarStandard
ipolegałnadążeniudowzajemnejwymienialnościwalutwedługsztywnychkursów(tolerancja1%).IMFwymagałokreśleniaparytetuwalutywzłociebezkonieczności
wymianynazłoto.Większośćwalutzachodnioeuropejskichosiągnęławymienialnośćw1958roku.Zpoczątkiemlat70.XXwiekunastąpiładestabilizacjasystemu
zBrettonWoods,skutkiemczegobyłoprzejścieIMFnasystemkursówpłynnych.W1976rokudoszłododemonetaryzacjizłota,czyliprzestanookreślaćparytetywalut
wzłocie.SłabnącapozycjadolaraUSAskłoniłaIMFdoutworzeniaw1967rokuwłasnegopieniądzarozrachunkowego(SDR–SpecialDrawingRights).W1978roku
krajeEuropyZachodniejutworzyłyodrębnąjednostkęrozrachunkową(ECU–Eu
ro
pe
anCur
ren
cyUnit),zastąpionąpóźniejprzezeuro.
1.2.Rodzajepieniądza
Wrazzewolucjąpieniądzazmieniałsiętakżejegocharakter.Wzwiązkuztymmożnawyróżnićkilkarodzajówpieniądza.
Wpierwotnymznaczeniupieniądzkruszcowyoznaczałsystem,wktórymwartośćkruszcuwmonetach,będącychwobiegu,odpowiadałanominalnejwartościtych
monet.WXVIII–XIXwiekuupowszechniłasięzasada,zgodniezktórąpieniądzkruszcowyoznaczałsystem,wktórymwobiegubyłybanknotywymienialne,
nażądanie,nakruszecprzezinstytucjęemisyjną.Wtakimsystemierozmiaryobiegupieniężnegobyłylimitowaneprzezzasobykruszcu,choćpokryciekruszcoweobiegu
mogłobyćmniejszeniż100%.
Pieniądzemzdawkowymjestkażdypieniądzistniejącywpostacimonetlubbiletówpieniężnych,któryreprezentujedanąwartośćjedyniewsposóbsymboliczny.Jego
siłanabywczawynikaniezzawartościmateriału,zjakiegojestwykonany,leczzprawnegoprzymusuprzyjmowaniawnimzapłaty.Wwęższymznaczeniuokreślenie
tomożnaodnieśćdodrobnego,nieopartegonakruszcubilonu.
Pieniądzrozrachunkowyfunkcjonujejakoumownawartośćrozrachunkowa.Tojednazcech,jakieczyniłytenrodzajpieniądzaodpornymnatzw.„psuciemonety”.
Dziękitemustałsięonczynnikiemstabilizującymsystempieniężnywepocepierwszychbankówpublicznych.
Pieniądzmiędzynarodowypowstał,abyumożliwićregulowaniezobowiązańmiędzynarodowych.Jestonakceptowanypozagranicamikraju,którygoemituje,
aużywanyjestczęstowtransakcjachmiędzynarodowych.Doczasuwielkiegokryzysugospodarczego(1929–1933)tegotypuzobowiązaniaregulowanebyłyprzy
wykorzystaniuzłota.PoIIwojnieświatowejpieniądzemmiędzynarodowymstałsiędolaramerykański,apo1958rokuzaczętoakceptowaćrównieżinnewaluty
zachodnie.
Współcześnierozróżniasiętakżepieniądzbankowy,któryjestzapisanynarachunkachbankowych.Pieniądztenkreująbanki,udzielająckredytówpowyżejsumyich
kapitałówwłasnychorazwkładów.Bankcentralnyczujnienadzorujerozmiarytejekspansjikredytowej,abynieprzekroczyłaonabezpiecznychgranic.Wprzeciwnym
raziemogłobytodoprowadzićdoinflacjiorazdozwiększeniaryzykakryzysubankowego3.
Wewspółczesnejgospodarcepieniądzspełniakilkabardzocharakterystycznychipowszechnieakceptowanychfunkcji.Dlategoteżpieniądztraktowanyjestjako:
–środekobrachunkowy(czylimiernikwartości)–gdyżzajegopomocąwyrażanajestwartośćinnychtowarów,jestwięcniejakostandardowąjednostkąmiary;
–środekwymiany–gdyżumożliwiadokonywanietransakcjikupna-sprzedaży,dziękitemu,żejestonekwiwalentem,którymożnawymienićnakażdyinnytowar.Aby
pieniądzmógłspełniaćtęfunkcję,musibyćpowszechnieakceptowanymśrodkiemzapłatyzanabywanedobraiusługi4;
–środekpłatniczy–któryzwalniazzaciągniętychzobowiązańpieniężnych;
–środekgromadzeniaskarbu(czylitezauryzacji)–którypozwalanaprzechowywaniewartości.Abysprostaćtemuzadaniu,pieniądzmusizachowywaćswojąwartość
(siłęnabywczą)takżewtransakcjachdokonywanychwprzyszłości5.
1.3.Historiabankowości
Najstarsząformąoperacjifinansowychbyłazapewnelichwa,polegającanapożyczaniupieniędzyczyteżtowarówosobompotrzebującym.Trudnasytuacja
pożyczkobiorcyorazbardzodużeryzykoniewypłacalnościdłużnikówpozwalałylichwiarzomnapobieraniewysokichodsetek.
Kolejnyetaprozwojuinstytucjifinansowychipóźniejszychbankówzwiązanyjestzśredniowiecznymizłotnikami–rzemieślnikami.Pełnilionirolę„skarbników”,
przechowującwswoichskarbcachzłotonależącedoklientów.Wkrótceokazałosię,żekliencinieoczekująnatychmiastowegozwrotupowierzonegozłota,copozwoliło
złotnikomrozpocząćakcjękredytową.Wiązałosiętowoczywistysposóbzkoniecznościąposiadaniarezerwzłota,abyuniknąćgroźbypanikifinansowej.Rezerwy
stanowiłyjednaktylkopewnączęśćzdeponowanegokruszcu6.Wydarzeniatedoprowadziłydotego,żezłotnicyprzestalispełniaćfunkcjęwyłączniewłaścicieliskarbców
iodtądstalisię„bankierami”.
Kolejnymważnymetapemrozwojusystemubankowegobyłopowstaniebankówhandlowych,zwanychteżczęstokomercyjnymi.Charakterystycznądlanichrzeczą
byłopołączeniedwóchfunkcji:udzielaniepożyczekiprzyjmowaniedepozytów.PierwszebankihandlowepowstałypodkoniecXVIwiekuweWłoszech.
Donajstarszychzaliczasię:CasadiSanGiorgiowGenui,założonąw1586roku,BancodeRialtowWenecji–1587rok,BancodiSanAmbrosiowMediolanie–1593
rok.NiecopóźniejpowstałypierwszebankihandlowewAmsterdamie(1609rok),Hamburgu(1619rok)iRotterdamie(1635rok)7.
