Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wieleinnychpotencjalnychwyjaśnieńzazwyczajspalanapanewce
47
wszystkichmożliwychwersjiwskazanychteoriidoósmegokręgupiekła;nie
potępiateżichobrońców,wśródktórychznajdziesięwielumoichosobistych
przyjaciółipodziwianychwspółbadaczy,niezależnieodichmarksistowskich
czysamuelsonowskichafiliacji.Równieprawdziwemogąbyćichargumenty
zakładające,żewartośćdodanazostajenadługowrękachkapitalistów,albo
tewyjaśniającezapomocąrealokacjiczęśćwystępującychgdzieniegdzie
wzrostówefektywnościnapoziomie2do3procentdochodunarodowego.
Dowodynaukowewydająsięjednaksilniewspieraćtezęotym,żeopierające
sięnasamejtylkoroztropnościteorieekonomistyczne(niezależnieodtego,
czybadanerozłącznie,czyłącznie)niemogąwyjaśnićogromnej,liczonej
wtysiącachprocentstopywzrostudochodówrealnychpoXVIIIwieku.Być
możeretorykajestzdolnatouczynić.
Przedstawionytutajwywód,podsumowującypięćdziesięcioletniebada-
niahistorykówgospodarczychiekonomistów,jestnastępujący:
Handelzagranicznybyłzbytniewielki,awstarożytnościzbytpowszech-
ny,abytoonwyjaśniałprzypływgospodarczy,którywXVIIIwiekupojawił
sięwpółnocno-zachodniejEuropie.Akumulacjakapitałuwcaleniebyłanaj-
ważniejsza,gdyżoniąstosunkowołatwo.Naukaczytaniaipisaniajestna
przykładrodzajeminwestycjiwkapitałludzki,aprzecieżreagujenapopyt.
Węgielmożnatransportować,itakteżczyniono.Mimotego,comożeszmy-
śleć,europejskieimperianiewzbogaciłysięnapodbitychkrajach;anawet
jeśli,toitakchronologianiejesttuspójna;anawetjeśli,toitakimperializm
wdawnychczasachbyłczymśzwyczajnym.Nazbliżonejzasadzieinstytucje
prawwłasnościustanowiononawielewiekówprzeduprzemysłowieniem,
wwiększymnawetstopniuwChinachniżwEuropie.Europejskiwzorzec
małżeństwaniebyłlitylkoeuropejski.ChciwośćZachoduwcaleniewzro-
sła.Wkrajachburżuazyjnychpodczasrewolucjiprzemysłowejkatolicyra-
dzilisobierówniedobrzejakprotestanci,jeślitylkoznaleźlisięwpodob-
nychokolicznościach–jakwtedy,gdyżyliwAmsterdamie.Muzułmanie,
hindusi,buddyści,aprzyokazjiteżkonfucjaniściiwiększośćanimistówpo-
trafiliprzeprowadzaćrównieracjonalnewywodyozyskuistraciejakchrze-
ścijanie.Wcześniejigdzieindziejpopulacjeludzkieteżrosły,czasemnawet
gwałtownie.Plagaczarnejśmiercispadłanacałykontynenteurazjatycki.
Zmiennośćgenetycznaiewolucjadziałajązbytwolnoinieznacząco,aby
wyjaśnićpomyślnośćEuropy.DoXVIIIwiekuwieleregionówDalekiego,
BliskiegoipołudniowegoWschodunieodbiegałobogactwemigotowością
doinnowacjiodniektórychziemnaZachodzie–zezdecydowanymwy-
jątkiemważkichkwestiigodnościiwolnościburżuazji.Przednadejściem
XVIIwiekunaukapraktykowanaprzezChińczykówiArabówbyłabardziej
