Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Rys.2.WielkiWózwróżnychepokach
CzęśćgwiazdozbioruWielkiejNiedźwiedzicy,obej-
mująca7jasnychgwiazd,jestznanajakoWielki
Wóz.Jesttokonfiguracjagwiazdłatwadorozpo-
znania,ponieważskładasięzgwiazdokołobiegu-
nowych,widocznychkażdejpogodnejnocy.Od-
grywaważnąrolęwróżnychmitologiachorazpro-
gnostykachludowych.NasWielkiWózinteresuje
zinnegopowodu.Pięćspośródtworzącychgo
gwiazd,mianowicieξ,ε,δ,γiβ,totzw.gromada
ruchoma,którąmożnarozpoznaćpotym,żewek-
toryprędkości,zjakimiposzczególnegwiazdyprze-
mieszczająsięnasferzeniebieskiej,sąidentyczne
podwzględemwielkościizwrotu.Widać,żetylko
gwiazdyαiηporuszająsięinaczej.Znającprędkość
gwiazd,możnaobliczyć,jakwdługichprzedziałach
czasowychzmieniasięwyglądrozważanegogwiaz-
dozbioru.ŚrodkowyrysunekpokazujeWielkiWóz
przed50tys.lat,atrzeci-jegoprzyszływyglądpo
upływie50tys.lat
Możnatozrobićwprostysposób.Nanakładce—wmiejscach,gdziewid-
niejąnapisy„północ”i„południe”—mocujemykolorowąnitkę,przecina-
jącąfragmenttarczywidocznywwyciętymowalu.Przedprzymocowaniem
takiego„południka”nanitcetrzebazawiązaćdwawęzłyrozmieszczonetak,
abynatarczywskazywałypółnocnybiegunświataizenitmiejscaobserwacji.
Jeślimapkajestzaopatrzonawfoliową,nieruchomąnakładkę,tonajlepiejnary-
sowaćpołudnikpisakiemprzystosowanymdofolii,awpunktach,wktórych
przypadabiegunizenit,nanieśćkropkiinnymkolorem.Zenit,któregowyso-
kośćwynosi900,jestoddalonyodbiegunaokątwynoszący900—ϕ;zatemdla
szerokościgeograficznejwynoszącejokoło500należygozaznaczyćnapołu-
dnikuwodległości400odbieguna.
Najłatwiejustalićpołożeniezenitunamiejscowympołudniku,obraca-
jącmapkętak,bynapołudniku,wgórowaniu,znalazłasięgwiazdaηUMa
(mieszczącasięnakońcudyszlaWielkiegoWozu,któryjestczęściągwiaz-
dozbioruWielkiejNiedźwiedzicy).Współrzędnerównonocnetejgwiazdysą
następujące:α=13h47m,δ=+49025’
.Zenitnamapceznajdujesięwjejpobliżu
tylkowmomencie,gdyonagóruje.WmiaręobrotuZiemiprzezzenitbędą
przechodziłycoraztoinnepunktysferyniebieskiej.Będątopunktynatym
samymrównoleżniku,naktórymznajdujesięgwiazdaηUMa.
Konstruującmapęnieba,rzutujemywszystkiepunktysferyniebieskiej
napłaszczyznęstycznądoniejwpunkcie,któryreprezentujebiegunświata.
Wtymrzucierównoleżnikiniebieskieodwzorowująsięnamapiewpostaci
okręgówowspólnymśrodku,którymjestbiegun.Namapienarysowanotylko
kilkarównoleżników.Najbliższybiegunowiobejmujepunkty,którychdekli-
nacjawynosi800.Kolejnerównoleżnikiwyrysowanenamapcesąpoprowa-
dzonewodstępach20-stopniowych.Sąopisaneiwidać,żekażdystanowi
miejscegeometrycznepunktówodeklinacjachrównychodpowiednio(idąc
odbiegunawkierunkurównika):+600,+400,+200,00(równik),–200,–400.Siatka
współrzędnychzawieratakżekołagodzinne,którewtymrzucieodwzorowują
sięwpostaciodcinkówliniiprostych,przecinającychsięwpunkciebieguna.
Kołagodzinne,wliczbie24,wykreślonotak,abyułatwićodczytywanierek-
tascensji.Przykażdymkolegodzinnym,wpunkciejegoprzecięciazrówni-
kiem,wypisanoodpowiedniąwartośćrektascensji.Namapachbywająumiesz-
czanerównieżróżneinneinformacje;niekiedyuwidocznionesąterminypro-
mieniowaniameteorówzróżnychrojów,cojestniezwykleistotnedlaamato-
rówobserwacji.
19
