Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Oantropologiiiodzieiństwie
33
niami.Literackaantropologiatoskierowanakuświatomniemożliwym,
aleobjaśniającymrzeczywistość,fikcja.Służyonadoorientowaniaczło-
wiekawkonflikciemiędzysymbolicznymcentrumaperyferiami.Wod-
różnieniuodfikcjiantropologicznejskazujenasnabranierzeczywistości
wnawias(njakgdyby”),coprzydajejej-oczymIserniewspomina-poza
waloremestetycznymtakżewartośćkompensacyjnączykatarktyczną.
Dojakichwnioskówmożemydojśćporozważeniuróżnicmiędzyfikcjąwy-
jaśniającą,rozumianąjakojednolitykonstrukt,afikcjąliteracką,pojmowa-
nąjakoulegającarozwarstwieniumnogość?Zadaniefikcjiwyjaśniających
poleganauporządkowaniuchaosupoddawanychobserwacjidanych.Fikcje
literackieprzeprowadzajądekompozycjęstrukturistniejącychpozatekstem
idokonująichponownegozłożenia,abywykroczyćpozawyznaczonegra-
nice.Fikcjomwyjaśniającymwłaściwajestukrytateleologia,którąfikcja
odkrywającatypunjakgdyby”celowozawiesza,byzgłębićto,coniezgłę-
bione.Odmiennośćzadańspełnianychprzeztedwarodzajefikcjiprzekła-
dasiętakżenazróżnicowaniesposobówdziałania.Jaksięprzekonaliśmy,
fikcjewyjaśniającedziałająwpętlachsprzężeniazwrotnego,któretłumaczą
rozwójkulturowyjakoprocesuzewnętrznianiasięczłowiekaorazczynienia
zludzkościwytworukultury7.
Istotątakrozumianejfikcjiodkrywającejjestprzedewszystkimkoniecz-
nośćbudowaniawłaściwejpozycjitego,któryjąwytwarza.Oilewprzy-
padkuautorafikcjiwyjaśniającejpunktobserwacyjnyniepodlegazmia-
nie,gdyżstabilizujegoobranametoda,otylepisarzprzemieszczasię
wzdłużhoryzontuwyznaczanegoprzezświattekstowyilokujesiętam,
gdziedostrzega-lubwydajesięmu,żedostrzega-najwięcej.Niekiedy
wybórperspektywyzależyodzakładanegocelu(rozrywka,moralizowa-
nie,świadectwo,prowokacja)lubmacharakterdziałaniaprzypadkowego,
zdradzającegobrakświadomościistnieniawzorów.Tensamtwórcawroli
autoralirykuipowieścidetektywistycznejwybierazakażdymrazeminne
dlasiebiemiejsce.Zaopatrzonywewłaściwenarzędziaanalitycznema
wszelkieuprawnieniatakżedotego,bydziałaćpozadotychczasustaloną
7
W
.Iser,Czymjestantropologialiteratury?Różnicamiędzyfikcjamiwyjaśniającymi
aodkrywającymi,przekł.A.Kowalcze-Pawlik,nTekstyDrugie”2006,nr5,s.28.
