Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
28
ROZDZIAŁ1
innemutosamo,cowczorajzleconemmiałsobiewojewoda.Niebyłotakiego
rodzajuspraw,wktórychkażdywiedziałbyzgóryinapewno,żebędziemusiał
zwrócićsięztemdowojewody.Późniejdopiero,znaczniepóźniej,ustalonote
wypadki;aleobejmowałyoneprawdziwiejużsametylkostrzępydawnejwładzy
wojewodzińskiej.Zostałatylkowojewodzienazawszewysokapozycjawpań-
stwieiwspołeczeństwie;wojewodowiesązawszenajwyższymidostojnikami”53.
Wówczesnymsystemiefunkcjonowaniapaństwanapotkanorównieżproblem
dotyczącyreprezentacjispołeczeństwawobecksięcia,anastępniekróla.Przy-
czyniłosiętodopowstaniaurzędówodpowiadającychzareprezentowaniespo-
łeczeństwawobecpaństwa,przyjednoczesnymwykonywaniuprawksiążęcych
wobecludności.Zadaniatakiepowierzonezostaływojewodomikasztelanom.
Azatem,używającdzisiejszejterminologii,wurzędachtychskupiononiejako
pierwiastekuprawnieńrządowychisamorządowych.
Napodstawiedotychczasowychrozważańmożemystwierdzić,żepozycja
wojewodywpoczątkowymokresietworzeniapolskiejpaństwowościcharak-
teryzowałasiędużązmiennością.Początkowobyłatopozycjawyróżniona
wstosunkudopozostałychgrupurzędniczych.NaprzykładwMałopolsce
wXIIIwiekuwojewodowiekrakowskiisandomierski,będącyzarazemrepre-
zentantamipotężnychrodówmożnowładztwa,zdobyliwfeudalnejstrukturze
pozycjędominującą.Świadectwemtegojestużywanieprzyswymtytuleformuły
nzbożejłaski”(deigratia,divinamiseratione),copoświadczajądokumen-
tyepoki,aprzecieżcodozasadyformułataprzysługiwałatylkopanującym
orazhierarchiikościelnejuosabianejwpostacibiskupów.Wyjątkowośćpozycji
wojewodywMałopolscewyrażałasięwkilkuaspektach.Popierwsze,woje-
wodakrakowskibyłwywyższonyponadwszystkichinnychdostojników,co
powodowało,żeniejednokrotniezagrażałstanowiskuksięcia,decydującojego
powołaniulubusunięciuzzajmowanegourzędu.Sprawującfunkcjesądownicze
(tzw.sądwojewody),funkcjonowałonwzastępstwieinazlecenieksięcia,de
factowięcsądwojewodybyłsądemksiążęcym,jednakżeobajwspomniani
urzędnicynaswymtereniedążylidouzyskaniawtymzakresiewyłącznejistałej
kompetencji,ograniczającjurysdykcyjneprerogatywyksięciaalbodążącnawet
dopozbawieniagowładztwawowejdziedzinie.Wojewodakrakowskiwystawiał
aktywsprawachwłasnościziemi,rozstrzygałsporyoziemię,wyrokowałco
dozakresuimmunitetunadawanegoprzezksięcia.Rzeczznamienna-wład-
caprzynadaniachwskazywał,żedokonujeaktuzazgodąwojewody.Prymat
wojewodykrakowskiegozostałzłamanywXIIIwiekuprzezkonkurującerody:
ustanowionyurządkasztelanakrakowskiegowysuwałgonapierwsząpozycję
przedwojewodę,takwięcwkrakowskiejdzielnicykasztelanbyłpierwszym
53Tamże.
