Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Źródła
JeżelichodziomateriałyarchiwalnedotyczącePowiślaDąbrowskiego,todysponujemywzględniedobrze
zachowanymipodstawamiźródłowymipozwalającymiodtworzyćlosymiejscowychŻydówwlatach
okupacji.Odnosisiętorównieżdointeresującegomnieokresupomasowychwywózkachdoobozu
zagładywBełżcu,latem–jesienią1942r.Wcelujaknajwierniejszegoodtworzeniarealiówokupacyjnych
ucieknęsiędozabiegu,którymożnanazwać„triangulacjąpamięci”.Wksiążceoparłemsięnatrzech
rodzajachźródełnaświetlającychtedramatycznelatazbardzoodmiennychpunktówwidzenia.Zjednej
stronywykorzystałemrelacjeŻydów,którzywojnęprzeżyliwukryciu,natereniepowiatu.Relacjete,
złożonewkrótcepowojniewwojewódzkichoddziałachCentralnegoKomitetuŻydówwPolsce(CKŻP),
zostałyniecopóźniejzdeponowanewŻydowskimInstytucieHistorycznymidziśznajdująsięwzespołach
301i302.TrochępóźniejszerelacjeocalałychŻydówzostałysporządzonewIzraeluiznajdująsię
wzbiorachInstytutuYadVashemwJerozolimie,wzespołachO33iO3.WsumiewzespołachŻIHiYad
Vashemznaleźćmożnaosiemnaścierelacjiżydowskichzinteresującegonasobszaru.Sątomateriały
oogromnymznaczeniudlahistoryka,zwłaszczajeślimożnajezestawićzpolskimimateriałami
sądowymizpóźnychlatczterdziestych.Mowatuprzedewszystkimoprocesachtoczonychnapodstawie
Dekretuowymiarzekarydlafaszystowsko-hitlerowskichzbrodniarzywinnychzabójstwiznęcaniasię
nadludnościącywilnąijeńcamiorazdlazdrajcówNaroduPolskiegoz31sierpnia1944r.(tzw.dekret
sierpniowy).Szczególnieuważnieprzyjrzymysięwłaśnietym„zdrajcomNaroduPolskiego”,gdyż
zaliczonodonichrównieżludziprześladujących,mordującychbądźteżwydającychwręceNiemców
współobywatelipochodzeniażydowskiego.Wszelkiedziałania—jakwówczaspisano—któreułatwiały
Niemcomprowadzeniepolitykiwyniszczeniaobywatelipolskichwyznaniamojżeszowegoczyteż
narodowościżydowskiej,uznawanozaformękolaboracjizokupantem.Wlatach1945–1946sprawy
zdekretusierpniowegowchodziłynawokandyspecjalnychsądówkarnych,którychorzecznictwooraz
trybpostępowaniaodbiegałyodorzecznictwazwykłychsądów.Odkońca1946r.sprawy„sierpniowe”
trafiałyjużdonormalnychsądówokręgowych,apoapelacji—dosądówapelacyjnychinakoniec
—wszczególnietrudnychsprawach—dosamegoSąduNajwyższego.Interesującenastumateriały
sądowezostaływytworzoneprzedewszystkimprzezkrakowskiSądApelacyjny(SAKr)oraz
—wmniejszymstopniu—krakowskiSądOkręgowy(SOKr)14.Wzupełniewyjątkowychsytuacjachbędę
sięgaćpomateriałySpecjalnegoSąduKarnegowKrakowie—zazwyczajwwypadkudochodzeń
toczonychprzeciwkoniemieckimoskarżonym.Wzespołachkrakowskichsądówznajdujesię45spraw
dotyczącychprzestępstwpopełnionychnaŻydachukrywającychsięnatereniepowiatudąbrowskiego.
Dopodstawybadawczejwłączonorównież56teczekzawierającychmateriałyodnoszącesiędospraw
znajbliższejokolicy,zsąsiednichpowiatów.Dochodzenia„dąbrowskie”dotycząponaddwustu
podejrzanych,adotegodochodzązeznaniaponadtysiącaświadków.Prawiewszystkiedochodzenia
inicjowanebyłyzdonosubądźteż„poufnejinformacji”,którawpłynęładolokalnychorganówMilicji
ObywatelskiejiUrzęduBezpieczeństwaPublicznego.Wczterechjedynieprzypadkachdochodzenia
toczyłysięzpowództwaocalałychŻydów,którzyzdecydowalisięwytoczyćsprawyludziom
podejrzewanymozamordowanielubwydaniewręceNiemcówichnajbliższychbądźznajomych.Należy
tujednakzaznaczyć,żeomawianeprocesytoczyłysięwlatach1948–1950,wtedykiedyogromna
większośćŻydówocalonychzZagładyzdążyłajużopuścićPolskę.Ci,którzypozostali,podjęliświadomą
decyzjęadaptacjidonowejrzeczywistościi—cozrozumiałe—jaknajdalsibyliodoskarżaniaswoich
sąsiadówowojennezbrodnienaŻydach.Szczególnejwaginabraływobectegozeznaniatychnielicznych
ocalonychŻydów,którzynadalmogliświadczyćprzezsądemiuwiarygodnićwoczachsąduwersję
wydarzeńpodawanąprzezoskarżonych.Sammechanizmzostałdośćwnikliwieopisanywodniesieniu
doJedwabnego,gdziekilkupozostałychprzyżyciuŻydówpowodowanychstrachemświadczyło
