Treść książki

Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wprowadzenie
XXXIX
nawielośćrozsadzającącałościowesystemyfilozoficzne,ujmowalną
wyłączniewpoznaniuempirycznym.
Wtymklimacieintelektualnymrodzisięgłębokaniezgodanaten
kształtmarksizmu,jakinadałamuortodoksjaIIMiędzynarodówki,na
naznaczonypozytywistycznąideologiąpostępudeterministyczny,me-
chanicystycznyobrazrozwojudziejów.Orsettistwierdza,że„głosiciele
materializmudziejowego[…]lekceważyliczynnikświadomejwoliludz-
kiej,uzależniającjąwzupełnościodfatalizmuekonomicznego”(s.106).
Terazowemufatalizmowi,przekonaniuonieuchronniepostępującym
procesiekoncentracjiwłasnościiproletaryzacjimas,któryostatecznie
przywieśćmusisystemkapitalistycznydoupadku,przeciwstawiona
zostajeempirycznamnogośćsił,napięć,wzajemniesprzecznychten-
dencji.Orsettizauważa,żetrzebabyło„podminowaćniewzruszalną
doktrynęMarksa”,by„pobudzićumysłydoobserwowaniafaktów
współczesnegorozwojuekonomicznego”(s.108)64.Cozaśwynika
zobserwacjifaktów?„Historiarozwojugospodarczegouczynas[…],
żeewolucjadążydoróżnorodnościformdostosowanychdozróżni-
cowanychwarunków,niezaśdouniformizacji”,piszeOrsetti(s.46)
iwmiejsceMarksowskiegolinearnegoczasu,wktórymnoweformy
wypierająobumierająceprzeżytkiprzeszłychepok,wprowadzaczas
wielorakiegotworzenia:„Obokformspołecznych,którewokreślonej
epocestająsiędominujące,formywcześniejsze,niecozmodyfikowane,
nieprzestająwykazywaćpewnejżywotności[…].Możemyprzewidy-
wać,żeformygospodarcze,którezaistniejąwprzyszłymsystemie,
będąwnajwyższymstopniuzróżnicowanepodwzględemichnatu-
ryiokoliczności”(s.46).
WpływBergsonajesttuwyraźniewyczuwalny.Wwydanej
w1907rokuEwolucjitwórczejBergsonpisze:
Ruchewolucyjnybyłbyczymśprostymiwprędceoznaczylibyśmyjego
kierunek,gdybyżyciezakreślałojednąjedynąlinięprzebiegu,napo-
dobieństwokulipełnej,wyrzuconejprzezarmatę.Aletutajmamydo
64Zasługata—zauważaOrsetti—przypadaEduardowiBernsteinowi.Doceniając
tenożywczywymiarBernsteinowskiegorewizjonizmu,Orsettiodrzucapolitycznekon-
sekwencjejegoustaleń:„Wartośćteoretycznarewizjonizmuzawierasięgłówniewjego
częścikrytycznej.[…]Wswejczęścipozytywnejipraktycznejzdajesięmniejszczęśliwy.
Zwracającsięprzeciwsztywnościmarksizmu,samupadawoportunizm”(s.108).