Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
iwperegrynacjicałkowicierzeczywistej16.RüdigerSafranskisłusznieza-
uważa,wduchuWeberowskimwłaśnie,iżnaczelnąideąeuropejskiego
oświeceniabyłonoddemonizowanierzeczywistości”,jegozaśskutkiem
–uznaniezłazabrak,rzeczjasnaniedobrajednak,leczrozumu.Stądteż
istnieniesiłdemonicznychwświecienależałopojmowaćodtądniejako
istnienienadprzyrodzonychmocyszkodzącychczłowiekowi,lecztkwią-
cychwnimsamymirracjonalnychatawizmówipopędów,skłaniających
istotęludzkądoporzuceniaoświecającejdrogirozumunarzecztyranii
namiętności.Wszaknwszystko,conierozumne,irracjonalne,namiętności
czyniąceczłowiekaniewolnikiem–uważanejestzazło”170
Zasadniebyłobywtymmiejscuzapytaćoprzyczynyorazistotętego
wykluczenianadprzyrodzonegozdyskursupublicznegoorazoświeconej
rzeczywistościXVIIIwieku.Pomijajączasadniczesporyideologicznedo-
tyczącerolinaukiiwiary,miejscakrytycznegorozumuoraznaturypo-
znania,wartoskupićsięchoćbynajednymwątkuowejniekończącejsię
dysputy,wątkuzwiązanymściśleibezpośredniozkształtowaniemsię
poddanegorygorombadawczymparadygmatunaukowego.Jegopod-
stawąbyłtakżeitendrobny,choćznaczącyibrzemiennywskutkifakt,
iżpodporządkowanekrytycznemuiwątpiącemurozumowioświecenie,
którenodkryłoswobody,wynalazłorównieżdyscypliny”18.Dyscyplina
zaś,jaktwierdzicytowanypowyżejFoucault,norganizujeprzestrzeńana-
lityczną”19,którazkoleiumożliwiarozpoznanieisystematycznebadanie
świataorazczłowieka,niepozostawiającprzytymniejasnejsferynie-
dopowiedzenia.Dyscyplinagwarantujebowiemstabilnośćiregularność
poznania.Dlategoteżnwżywioledyscyplinarnympowstaćmogłame-
dycynakliniczna,psychiatria,psychologiadziecka,psychopedagogika,
racjonalizacjapracy”20.Wtakimwłaśnieśrodowisku,wpoddanejrozu-
mowejkontroliorazsfunkcjonalizowanejwzględemekonomiiipraktycz-
nej,racjonalnejużytecznościnprzestrzenianalitycznej”rodząsiętakże
dyscyplinynaukowezwłaściwymiimmetodamipostępowaniabadaw-
czegoorazproceduramiweryfikacjiiuznawaniawyników210Tenorto-
16
Zob.G.Minois,Historiapiekła,przeł.A.Dębska,Warszawa1996;J.Delumeau,
Historiaraju,przeł.E.Bąkowska,Warszawa1996.
17
R.Safranski,Zło.Dramatwolności,przeł.I.Kania,Warszawa1999,s.154.
18
M.Foucault,Nadzorowaćikarać.Narodzinywięzienia,przeł.T.Komendant,War-
szawa1993,s.266.
19
20
Tamże,s.170.
Tamże,s.269.
21
Ozwiązkachmiędzydyscyplinami,naukamiiformacjamidyskursywnymi
piszeobszernieFoucaultwrozdzialeNaukaawiedzaswojejksiążkiArcheologiawiedzy,
przeł.A.Siemek,Warszawa1977,s.216–236.
28
