Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
KrólestwaPolskiego.JegoanalizydotyczącekondycjiimperialnejRosjimiałycha-
rakterwielopłaszczyznowy,cowiązałosięzprzeprowadzeniemswegowywodu,
wdłuższym,historycznymprzedzialeczasu.
Wielopolskiuważał,żewpierwszejpołowieXIXw.Rosjazyskałastatusmo-
carstwakontynentalnego,któregosymptomembył,jakdowodził,prymatwEu-
ropiewczasachAleksandraIiMikołajaI.Jednakklęskawwojniekrymskiej
(1853–1856)doprowadziładojegozałamania.Stopniowowciągukolejnych
dwóchdekadpierwszeństwowEuropieprzejęłyPrusy(Niemcy).Wedługmar-
grabiegokryzysImperiumRosyjskiegotrwałwepoceAleksandraII,itomimo
próbograniczonychreform.Jegoprzyczynylokalizowałwwyczerpaniutradycyj-
nejformułysamodzierżawia.Dotakichkonkluzjiprzyczyniłysięwnioski,jakie
wysnułzobserwacjistosunkówpanującychwkręgachdecyzyjnych:wcentralnej
biurokracji,nadworzeiwsferachopiniotwórczych(ziemiaństwoiinteligencja),
atakżewśródzwykłychpoddanychcara.Niepokoiłogoobniżenieautorytetu
instytucjipaństwaorazpatologiewładzy,związanezkorupcjąipartykularyzmem
biurokracji.Ta,zasłaniającsięracjąstanu,faktycznierealizowałasweprywatne
interesy.Wielopolski,jakoczęstybywalecpetersburskichsalonów,zracjiobo-
wiązkówzarządcydóbrapanażowychwKrólestwiePolskim(księstwałowickiego)
ikoneksjitowarzyskich,miałmożnośćdostrzeżeniaswoistegonihilizmu,zauwa-
żalnegowśródelitImperium.Toprzybierałoformęzwątpieniawtrwanieistnie-
jącegostatusquoioczekiwanienarychłykoniec,coWielopolskiokreślałnżyciem
zdnianadzień”.DostrzegałrównieżnarastającąodpołowyXIXw.konstatację
porządkuwpaństwiemonarchicznym,zjawiskogroźnezuwaginasympatyzowa-
nieznimlubaktywnyudziałzrewoltowanychśrodowiskinteligenckich.Wkoń-
culatsiedemdziesiątychprzybrałoformęekstremistycznegoruchunarodników
(nnihilistów”),hołdującegoideałomutopijnegosocjalizmuigminowładztwa21.
Wdrukowanejtukorespondencji(orazwinnejzachowanejspuściźnieręko-
piśmiennej)ZygmuntWielopolskidowodził,żejegopoglądypodzielalibiuro-
kracilansującykoncepcjęncezaryzmubiurokratyczno-demokratycznego”(Jerzy
FiodorowiczSamariniksiążęWłodzimierzAleksandrowiczCzerkasskioraznie-
kwestionowanylider–MikołajAleksiejewiczMilutin)22.Sammargrabiaużywał
takiegookreślenia,podobniejakinnego,dobrzeilustrującegojegostosunekoraz
programdziałanianmilutinowców”,tj.nwyznawcówdemagogii”,ncezaryzmude-
21M.Broda,Narodnickieambiwalencje.Międzyapoteoząluduaterrorem,Łódź2003,
s.114.
22Ichbiogramywdalszejczęściopracowania.Zob.:A.Walicki,Wkręgukonserwatywnej
utopii.Strukturaiprzemianyrosyjskiegosłowianofilstwa,Warszawa1964,s.351–367;A.No-
wak,OdImperiumdoImperium.SpojrzenianahistorięEuropyWschodniej,Warszawa2004,
s.125–130.
21
