Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
raczejniżustalarealnydeterminizm.Dlategoanaliza
zawszemusizachowaćotwartycharakter.
Jużwstarożytnościsofiściwykazaliwzględnośćpojęcia
przyczyny.Naigrzyskacholimpijskichoszczeprzucony
przezatletęraniwidza.Jakajestprzyczynatego
zdarzenia?Czyjestniączłowiek,którzyrzucił
oszczepem?Amożeten,któryznalazłsięnatrajektorii
lotu?Amożewiatr,któryzepchnąłoszczep?
Organizatorzyzawodów,budowniczystadionu,złośliwy
bóg,fatum?Prawnicysądoskonaleobeznaniztego
typuproblemami,gdychodzioustalenie
odpowiedzialności.Wtychkategoriachmożnateżująć
wcześniejpodanyprzykład.Niemainnegowyjścia,jak
skonstruowaćnormatywnąlubsztuczną
przyczynowość,prawneprzypisanieprzyczyny,wcelu
obciążeniawinnegorekompensatązaszkodę.Zresztą
względnośćpojęciaprzyczynymożnastwierdzić
empirycznie.Gdybymożliwebyłozidentyfikowanie
przyczyn,nietylkoosiągnęlibyśmyobiektywne
wyjaśnienie,leczponadtomożnabyprzewidywać
ewolucję,zmianyiprzekształcenia,aprzynajmniej
określićichprawdopodobieństwo.Tymczasemkażdy
możezaobserwować,żeteprognozymającharakter
wysocealeatoryczny.Wydarzenia,którenastępują,
nawetniesątymi,którezlogicznegopunktuwidzenia
sąnajbardziejprawdopodobne.
Sceptycyzmtenmożesięsprzeciwiaćzdrowemu
rozsądkowi,lecztakżebardziejpogłębionejrefleksji.
MożnaprzywołaćsformułowanieMonteskiusza:jeśli
cesarstwoupadłowskutekjednejbitwy,widaćmiało
upaśćwskutekjednejbitwy.Gdysiępatrzywstecz,
wydarzenierzucarozstrzygająceświatłonawłasną
genezę.Wyjaśnieniezawszekorzystazprzywileju
retrospekcji,wszakjednązfunkcjiprzyszłościjest
tłumaczenieprzeszłości–którawprzyszłościzawszejest
lepiejznana.WtymwłaśnieduchuMarkspisał,
żeanatomiaczłowiekajestkluczemdozrozumienia
anatomiimałpy.Zjawiskadługotrwałe,wytwarzające
stabilnestany,sąbardziejregularne,copozwalanaich
