Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
CzęśćI.Czymjestprowokacja?
Określeniazłowieszcze
Wpierwszejgrupieodpowiednikówczasownika„prowokować”odnotujemyta-
kiewyrażenia,któreokreślająagresywnyidestrukcyjnysposóboddziaływanianakon-
kretnepodmioty(naichsamopoczucie,motywację,sprawnośćdziałania)lubnawspół-
życiemiędzyjednostkamialbogrupamispołecznymi.Agresywnośćidestrukcyjność
tegosposobuoddziaływaniazwiązanajestznakłanianiemdoszkód,ataków,doczy-
nówkaralnych,zezniechęcaniem,odstraszaniemizastraszaniem,zwywoływaniem
konfliktówisamosądów,skłócaniemiwzajemnymizolowaniemludziitp.Znanychjest
wieleokreśleńtakiejpsychotechnikilubsocjotechniki.Najbardziejpopularneznich
(wjęzykupolskim)to:podżegać,podszeptywać,podjudzać,napuszczać,szczuć.Więk-
szośćztychsłówtometafory–przeniesieniedosłownychokreśleńzesferyzjawiskfi-
zycznieobserwowalnychwsferęoddziaływańiefektówpsychicznych(poznawczo-
-emocjonalno-wolicjonalnych).
Słowopodżegaćwywodzisięodstarosłowiańskiegojeszczeczasownika,wpier-
wotnymznaczeniudosłownymznaczyłotyle,codziś„podpalać”.Cozczasemstałosię
metaforą.Wtymwypadkubowiem„podpalamy”niedomczystos,leczemocjeludz-
kie(wywołując„gorące”namiętności–takiejakzapalczywość,gniew,mściwość,nie-
nawiśćbądźchciwość,zachłanność,któramożekogośskłonić,„popchnąć”nawetdo
czynówniegodziwychibezprawnych).Wewspółczesnejterminologiiprawniczejprzez
podżeganierozumiesięwłaśniejakonakłanianiedoprzestępstwa;wjęzykupropa-
gandyantywojennejjeszczedziśpiętnujesię„podżegaczywojennych”.
Zbliżoneznaczeniemasłowopoduszczać–czyli„pobudzać,podniecać,zachę-
cać”
1
,tyleżeokreślenietosamowsobieniejestzastrzeżonetylkodosytuacji,gdyktoś
nakłaniadoczegośzłego.Natomiastjednoznaczniejużnegatywniekojarząsiępod-
szepty–jakopodpowiedzi„naucho”,pozakontroląotoczenia,naogółpodnieobec-
nośćdrugiejstrony(zainteresowanejizagrożonej),wymierzoneprzeciwkomuś,zwią-
zanezzakulisowymwpływemopartymnakonfidencji(spoufaleniu),nadużyciuczy-
jegośzaufaniadodomniemanegoprzyjaciela,powiernikalubteżprotektora.Jestto
oddziaływanietypowedlaperfidii;napodszeptachopierasięniejednaintryga.
Jednoznacznienegatywnie(boagresywnie)kojarzysięteżsłowopodjudzać(ju-
dzić).Znaczytyle,copodszczuwać,podniecać,buntować,podbechtywać,szczuć,pod-
burzać
2
;zdodatkowąkonotacją:założenieozłejwoliiwręczperfidii.A.Bańkowski
wiążegenezętegookreśleniazjęzykamiukraińskimibiałoruskim,awnichzokre-
śleniem„juda”(odbiblijnegoapostoła-zdrajcy)
3
.
Wpraktycepodjudzanietosztucznewywoływanielubwkażdymraziepodsy-
canieczyjegośoburzenia,gniewu,nienawiści,pragnieniaodwetu–nierzadkozpo-
wodówbłahychlubwreakcjinienafakty,lecznadomniemania,domysły,przypusz-
czenia(traktowanejednakjakooczywistośćlubjako„wysoceprawdopodobne”–bar-
1
2
3
A.Bańkowski,cyt.wyd.,t.2,s.668.
W.Cienkowski,cyt.wyd.,s.176.
A.Bańkowski,cyt.wyd.,t.1,s.596.
