Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
Wstęp
RywkaFinkelsztejnzdomuEisenbergurodziłasięw1897r.wBiałejPodlaskiej1.MatkaRywki,EsterazPocztarów—wedługjednych
dokumentów2,zdomuSzklarz—zgodniezinnymi3,dwukrotniewychodziłazamąż.ZMotlemPiekarskim(niemastuprocentowejpewności
codojegoimienia)związałasięwdrugiejpołowielatosiemdziesiątychXIXw.Miałaznimczworo,możepięciorodzieci4:urodzonąw1888r.Rojzę
(zmarławgetciewarszawskim),Karola[Kiwego](wyemigrowałdoUSAnapoczątkudrugiejdekadyXXw.izmarłprzedzakończeniemwojny),Motla
—urodzonegow1891r.,zapewnejużpośmierciswegoojca(waszkenazyjskichrodzinachżydowskichnadajesięimionaponieżyjącychczłonkach
najbliższejrodziny;jakojedynyzrodzeństwapozostałwmiejscuswegourodzenia—BiałejPodlaskiej,nieprzeżyłZagłady).Ztegozwiązku
pochodziłyprawdopodobnierównieżDyna[Dina]iMasza,októrychwiadomotylkotyle,żemieszkaływWarszawieiniedożyłyzakończenia
wojny5.DrugimmężemEsterybyłMendel6Eisenberg—ojciecRywki,Rywena(wyemigrowałzPolskiwlatachdwudziestychXXw.iosiadł
wParyżu)inajmłodszejChany(mieszkaławWarszawie,wczasiewojnyzostałazamordowanawjednymzobozówśmierci).
OPiekarskichwłaściwienicniewiadomo.OEisenbergachtylkotyle,żeMendelbyłrabinem,zapewnewięcwjegodomuprzestrzeganozasadreligii
żydowskiej.SprzyjałatemurównieżmałomiasteczkowaatmosferaBiałejPodlaskiej.RodziceRywki,jakmożnaprzypuszczać,mówilimiędzysobą
wjidysz.Wrodzinierozmawianotakżepopolsku,wkażdymrazieRywkaiChanaposługiwałysiętymjęzykiemswobodnie,wmowie(choćuRywki
słychaćbyłoakcent,jakwspominałapolatachjejcórkaAwiwa)iwpiśmie.OformalnymwykształceniuRywkitrudnocokolwiekpowiedzieć,
napodstawiezachowanychlistówmożnajednakwnosić,żeznałaconajmniejczteryjęzyki:jidysz,polski,niemiecki7orazrosyjski—urodziłasię
wzaborzerosyjskimimiędzyinnymiporosyjskukomunikowałasiępóźniejzeswoimmężem.Trudnookreślić,kiedyidlaczegoEisenbergowie
przeprowadzilisiędoWarszawy,niewiadomoteż,wjakichokolicznościachRywkapoznałaChaimaFinkelsztejna.Podobnopoczątkowoniechciała
gopoślubić,uległadopieropodługichnaleganiach…Upór,jakimsięwtedywykazałFinkelsztejn,determinacja,zjakązdobywałprzychylność
przyszłejżony,przedewszystkimzaśskutecznośćwosiąganiuzamierzonychcelówcharakteryzowaływiększośćpodejmowanychprzezniegodziałań.
ChaimFinkelsztejnurodziłsięw1899r.wWarszawie.Jegomatka,ChanazdomuPolak,pochodziłazOstrołęki.Niejestjasne,wjakisposób
zetknęłasięonazWolfemFinkelsztejnem,ojcemChaimaijegopięciorgamłodszychbraciisióstr,urodzonychkolejno:w1901r.—Estery,mniej
więcejrokpóźniej—Dawida,wnastępnymroku—Józka,w1906r.—Leonaiok.1913r.—Mani8.ChanaiWolfstworzyliświeckidom.Ważne
miejscewichżyciuzajmowałkontaktzkulturą.JakwspominałpolatachChaimFinkelsztejn,rodziceczęstochodzilidoteatru,chętniezresztązabierali
zesobąsyna,pozatymwdomuzawszebyłaaktualnaprasaiksiążki.Wolf,któryuczyłwgimnazjum—najpewniejrosyjskiego(wwypisiezaktu
urodzeniaChaimaFinkelsztejnaodnotowano,żeWolfbyłprywatnymnauczycielem9)—zapewniłtakżesynowidostępdobogategoksięgozbioru
bibliotekinauczycielskiej.AżeChaimbyłdzieckiemchorowitym,wieleczasupoświęcałnalekturę(nawykczytaniaksiążekpozostałmujuż
nazawsze10).Wrezultaciejegowiedzaiznajomośćliteraturyprzewyższałyznacznieformalnewykształcenie,którezakończyłosięnasześciuklasach
gimnazjum11.ZdomuwyniósłChaimznajomośćjidysz,jakrównieżrosyjskiegoipolskiego,wewszystkichtychjęzykachswobodniesię
porozumiewał,takżewpiśmie.Niemajednakwątpliwości,żejegopierwszymjęzykiempozostałjidysz,wktórymdokońcażycianajchętniejpisał.
Poniespodziewanej,przedwczesnejśmierciojcaChaimprzejąłjegoobowiązkinauczycielskiewgimnazjum.Wedługprzekazurodzinnegomiał
wówczas15lat(wjednymzlistówRywkaFinkelsztejntwierdziłanawet,żejejmążbyłwtedyzaledwiedwunastolatkiem—wydajesiętojednakmało
prawdopodobne12).Niejestjasne,jakdługopracowałwszkole.Byćmożepróbowałteżinnychzajęć…Pewnejestwkażdymrazie,żeodtegoczasuon,
najstarszyzrodzeństwa,musiałzarobkować,bywspomócrodzinę.W1918r.,jesienią,jużpoodzyskaniuprzezPolskęniepodległościChaim
Finkelsztejnzatrudniłsięwsyjonistycznejgazecie„Hajnt”13—jednymzdwóchnajwiększychwydawanychwPolscemiędzywojennejdzienników
wjidysz,ukazującymsięod1908r.Wpóźniejszychlatachrozwinąłsięonwniezwykleprężniedziałające,bardzojaknaoweczasynowoczesne
wydawnictwoprasowe,któredrukowałowtrzechjęzykachkilkanaścietytułówprasowych,ukazującychsięzróżnączęstotliwością,atakżerozmaite
publikacjewwydaniachkieszonkowych14.
Swojąkarieręw„Hajncie”Finkelsztejnzaczynałodpracyreporteradziałuwydarzeńmiejskich.Późniejbyłreporterempolitycznym,sprawozdawcą
parlamentarnym,wydawcądziałuwydarzeńlokalnych.Przezwielelatpracowałjakonocnyredaktorgazety.Wreszcie,latem1932r.zostałwybrany
nadyrektoraSpółdzielni„Alt-Naj”,utworzonejprzezstałypersonel„Hajntu”(dziennikarzy,pracownikówadministracjiidrukarni),którapofali
strajkówprzejęławydawnictwozrąkprywatnych15.Mimolicznychobowiązkóworganizacyjnychdokońcaistnieniagazetypublikowałnajejłamach,
byłmiędzyinnymiautoremreportażuzantysemickiegonajazdunaMyślenicew1936r.iztymtekstemkojarzonojegonazwiskojeszczewielelat
później16.Pracaw„Hajncie”zaważyłanacałymjegożyciu,przedewszystkimdlatego,żepodjąłjąjakoczłowiekbardzomłody.Totunabywałwięc
umiejętności,zktórychkorzystałwpóźniejszychlatach,pozakwalifikacjamizdobywałtakżewiedzęosobiesamymiswoichmożliwościach.
Niezależnieodprzyspieszonegowejściawdorosłośćiwcześniejszychdoświadczeń,właśnietutajformowałysięrównieżpoglądyFinkelsztejna,jego
światopogląd.Cojednakważniejsze,ucierałysięonepodwpływemszerokichkontaktówzprzedstawicielamielitówczesnegoświatakultury
żydowskiej—artystów,pisarzy,dziennikarzyipoetów,zczołowymiaktywnymiwtamtymczasiedziałaczamispołecznymiipolitycznymi,przede
wszystkimsyjonistycznymi—główniewPolsce,aleipozajejgranicami.Środowiska,wktórymzanurzonybył„Hajnt”iktórewspółtworzyłtakże
Finkelsztejn.Świata,zjakimpoponaddwóchdekadachpracyzwiązałsięjużnazawsze.Wreszcie,towłaśniebyzaapelowaćowsparciefinansowedla
„Hajntu”,wyjechał21sierpnia1939r.naKongresSyjonistycznywGenewie.Jegomisjazakończyłasięsukcesem—podczasobradkongresu
Finkelsztejnotrzymałformalnąobietnicępomocy,szczegółymiałyzostaćomówionewWarszawie17,tyleżetymczasemwybuchławojna.Ostatni
numer„Hajntu”wyszedł22września1939r.,FinkelsztejnjużnigdyniewróciłdoPolski…
Rozwojowizawodowemutowarzyszyłyzmianywżyciuprywatnym.22lutego1924r.ChaimFinkelsztejnpoślubiłRywkę.Niecoponadrok
poślubie,26maja1925r.,przyszłanaświatichpierwszacórka—Tusia(Estera),któraimiędostałapobabciEisenbergowej.Awiwaurodziłasię
17listopada—niemapewności,czyw1930(jakpodejrzewaonasama),czyrokpóźniej—w1931r.,jakzapewniałwielokrotniejejojciec.Rodzinę
utrzymywałzpensjiFinkelsztejnichoćniemielioszczędności,powodziłoimsiędobrze.Należelidoklasyśredniej.Wlatachtrzydziestych
XXw.zamieszkaliwsporymjaknatamteczasy,trzypokojowymmieszkaniuprzyul.Siennej69,gdziemielitelefon.Staćichbyłonakupnogotowej
konfekcji,cowówczasstanowiłopewienluksus.Zatrudnialisłużącą,którapomagałaRywcewprowadzeniudomu.
Finkelsztejnówłączyłasilnawięź,ugruntowanawspólnotąprzekonańwkwestiachświatopoglądowych.Dosprawreligiinieprzywiązywaliwagi
—wdomujadałosięniekoszernie,wsynagodzeniebywali,jedyniewPesachcorokugdzieśszlinakolacjęsederową18.Obojebylisyjonistami.Ich
stanowiskowzmacniałnarastającywDrugiejRzeczypospolitejantysemityzm,któregowpływywykraczałydalekopozasferępolityki—praca
w„Hajncie”niepozwalałanazłudzeniawtejmaterii.Siłęipowszechnośćantyżydowskichuprzedzeńdokumentowałorównieżcodzienne
doświadczenie.TusiaiAwiwawielokrotniepadałyofiarązaczepekzestronypolskichrówieśników.Mieszkającnapograniczupolskiejiżydowskiej
częścimiasta,Finkelsztejnowiezmuszenibyliasystowaćswoimcórkomzakażdymrazem,gdywychodziłynaulicę.WpamięciAwiwynatrwałe
zapisałysięwypadki,gdyjąpopychano,strasząc,szantażowano,żebysięokupiła—czasempieniędzmi,nierzadkoczymśinnym,cozperspektywy
dzieckazdawałosiębezcenne,naprzykładznaczkamipocztowymi,którezbierała.Ijeszczepoczucieulgi,kiedyznalazłasięwgetcie,żewreszciemoże
samawychodzićzdomu…ByćmożewłaśniedlategoFinkelsztejnomtakbardzozależało,abyichcórkipopolskumówiłybezbłędnie,beznaleciałości.
Chociażwięcmiędzysobąporozumiewalisięwjidyszalboporosyjsku,docórekzwracalisięwyłączniepopolsku.
Mimoobowiązkówzawodowych,podkonieclattrzydziestychpołączonychzwyjazdamizagranicznymi19,Chaimczynnieuczestniczyłwżyciu
rodziny.Małżonkowiedzieliliwysiłekwychowywaniacórek,które—wzgodziezeswymipoglądami—posłalidoszkołyTarbutu20.Ciepła,spokojna,
skupionanainnych,zorientowanaspołecznieRywkapielęgnowałazwiązkizrodzeństwem,takżeprzyrodnim,idalszymikrewnymi,potrzebującymzaś
doradzałaipomagała.Podtrzymywałarównieżkontaktytowarzyskiezlicznymibliższymiidalszymiznajomymiiprzyjaciółmirodziny.Odwrześnia
1939r.Tusiamiałarozpocząćnaukęwgimnazjum,Awiwawybierałasiędodrugiejklasyszkołypowszechnej…
