Treść książki
Przejdź do opcji czytnikaPrzejdź do nawigacjiPrzejdź do informacjiPrzejdź do stopki
32
8.Paradygmat
Wprowadzenie
Pojęcie‘paradygmatu)wprowadzonedofilozofiinaukiprzezTomasaKuhna47,iprze-
niesionenaterenhistoriiliteraturyprzezHansaRobertaJaussa48,przyjmujętuwrozu-
mieniuLeszkaNowaka,alerozszerzonymtakżenaestetykęisztukę.LeszekNowak
ujmujeparadygmatjakotakitypteoretyzowania,któryzostałnuznanywspołeczno-
ścinaukowejwdanymczasiezaobowiązujący”(Nowak1993l1995,207).Zatrzy-
mującrozumienieparadygmatujakowzorca49,rozszerzamzaJerzymKmitązakres
tegoterminunawszelkiepraktykiwdziedziniekulturysymbolicznej,copozawala
nawyodrębnianieparadygmatówestetycznych,artystycznychitd.(Kmita1991,27).
Wtymsensiemożnatakżemówićoparadygmatycznychdyskursachdanegotypu,
jaktoczyniRichardRorty,który,wzorującsięnarozróżnieniuKuhnananaukę
normalnąianormalną,wyodrębniłdyskursynormalne,naktórenałożyłwarunek
zawieraniauzgodnionychkryteriówosiąganiazgody,ianormalne,wolneodtego
warunku(Rorty1994,16).Przejmującteterminynakładamnapojęciedyskursu
normalnegosłabszywarunek-bycieakceptowanymprzezspołecznośćfachową,
np.naukowców,filozofów,estetyków,krytyków,artystówetc.,oczywiściewdanym
czasieiwdanymmiejscu.
Zpojęciem‘paradygmatu)wiążesięzagadnienieniewspółmiernościróżnych
koncepcjinaukowych(dodajmy,żenienaukowychtakże),skonceptualizowaneprzez
Kuhna,alehistoryczniepoprzedzonerozważaniamiLudwigaFlecka.Naantycypa-
cjęideizawartychwTheStructureofScientificRevolutionsprzezideeFlecka,zawarte
wjegowydanejwBazyleiksiążceEntstehungundEntwicklungeinerwissenschaftli-
chenTatsache,zwróciłuwagęsamKuhnwprzedmowiedoswegogłównegodzieła
(Kuhn2009,8).Ideaniewspółmiernościtychsamychterminówwróżnychkoncep-
cjachnaukowychprzewijasięprzezcałąksiążkęFleckaizaakcentowanajestjeszcze
wjegopolemicezTadeuszemBilikiewiczem,opublikowanejwPrzeglądzieWspółcze-
snymw1939roku(Fleck1986,199).PodobnąideęsformułowałKuhn(1985,467;
2009,195)iwieluinnychfilozofówwspółczesnych,np.RichardRorty(1994,287).
Ideatadotyczytakżeestetyki;jednakwtymprzypadkusytuacjajestznaczniebardziej
skomplikowana,niżwprzypadkunaukprzyrodniczych,albowiempojęciaużywane
westetyceczęstosąkonglomeratamiznaczeniapotocznego,znaczenianormatywnego
47
TomasKuhnnapojęciuparadygmatuzbudowałwTeStructureoftheScientifcRevolutions
z1962rokuswojąkoncepcjęrewolucjinaukowychjakoradykalnejzmianyparadygmatu,jednakżepojęcie
tojestwtejpracywieloznaczne,zczegozdajesprawęsamautorwpóźniejszymokilkanaścielatartykule
nSecondToughtsonParadigm”,gdziewyróżniadwazasadniczeznaczeniategoterminu:(1)szerokie,
obejmującenwszystkiezinternalizowaneprzekonaniagrupynaukowej”,oraz(2)wąskie,obejmującetylko
nszczególniedoniosłyrodzajtychprzekonań”(Kuhn1985,407).Aleitoujęciedalekiejestodprecyzji.
48Jaussprzezparadygmatrozumiennowąmetodę,wynikającązdoniosłychwnioskówpoznawczych,
któramacharaktersystemowyiktóra-JausscytujeKuhna-«wspólnociefachowcówdostarczaprzez
pewienczasmodeliirozwiązań»”(Jauss1986,151).
49Zgodniezgreckąetymologiątegosłowa-wtranskrypcjiłacińskiej-paradeigma<para+deigma
=nprzykład”(Guralnik1986,1029).
